تحلیل رفتارهای عکس گرفتن گردشگران خروجی ایران

الف) موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف): در گردشگری به ویژه گردشگری معاصر، عکس گرفتن یکی از اجزای اصلی سفر محسوب می شود، به بیانی دیگر این دو ذاتاً با هم در ارتباطند. به همین دلیل است که پژوهشگران، از طریق تحلیل عکس هایی که توسط گردشگران حین سفر گرفته می شود، سعی در پی بردن به ادراک و رفتار آن ها دارند. عکس های گرفته شده در طی سفر، صرفأ انعکاس ساده ای از جهان پیرامون نیستند، بلکه دارای چارچوبی اجتماعی و در پی انتقال معنایی خاص هستند. بنابراین، می توان این عکس ها را ابزاری برای برقراری ارتباط محسوب نمود. بررسی اینکه عکس ها چه پیام هایی را، چگونه و به چه منظوری منتقل می کنند، به نوعی منجر به شناخت رفتار عکس گرفتن گردشگران می گردد. با مطالعه چگونگی عکس گرفتن گردشگران می توان دیدگاه های منحصر به فردی را نسبت به رفتار آن ها کسب کرد که بکارگیری آن ها برای حوزه های نظری و کاربردی ضرورت دارد. به عنوان مثال، الگوهای رفتاری منعکس شده در عکس های گردشگران به شناخت علائق آن ها کمک می کند که این امر در شناخت بازار و بخش بندی آن موثر است. از طرف دیگر، با شناخت رفتار عکس گرفتن گردشگر، می توان به ادراک وی نسبت به مقصد و نحوه تعامل او با مردمان محلی پی برد. با توجه به بیانات فوق، هدف از این پژوهش، شناخت رفتارهای عکس گرفتن گردشگران خروجی ایران (درک چیستی و چگونگی عکس گرفتن) به منظور شناسایی علائق و اولویت هایشان در بازدید از جاذبه های گردشگری، نوع نگاه عمیق آن ها به این جاذبه ها و تا حدی آشنایی با رفتار واقعی آن ها با در نظر گرفتن عوامل جمعیت شناختی است. ب) مبانی نظری: شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری، پرسش ها و فرضیه ها: با مروری بر ادبیات تحقیق موضوع مورد مطالعه، ملاحظه می شود که تا به حال چارچوب و مدل خاصی در خصوص رفتار عکس گرفتن گردشگران ارائه نشده است، ولی نتایج حاصل از پژوهش های صورت گرفته می تواند مبنایی برای استخراج مبانی نظری و مفاهیم پایه در این زمینه باشد. یکی از مهمترین مواردی که در بررسی رفتار عکس گرفتن گردشگران مطرح می شود، نوع و فراوانی سوژه های اصلی عکس های گردشگران است. هالدراپ و لارسن (2003) در پژوهش خود به بررسی نقش عکاسی در میان خانواده های گردشگر پرداخته اند. نتایج این مطالعه نشان داد که مناظر روستایی اصلی ترین سوژه عکس های گردشگرانِ مورد مطالعه پژوهش فوق بوده است که می توان از روی آن به گرایشات و علائق خاص آن ها پی برد. از طرف دیگر، تمایل این افراد به حضور اعضای خانواده در عکس هایشان، دال بر نگرش آن ها نسبت به گردشگری به عنوان «فرصتی برای در کنار هم بودن» است. یکی دیگر از موارد قابل توجه در مبحث رفتار عکاسی گردشگران، مطالعه عوامل جمعیت شناختی و تأثیر آن ها بر این رفتار است. پرایدو و کوقلان (2010) و مارکول (1997) در مطالعات خود به تأثیر جنسیت بر رفتار عکس گرفتن گردشگران پرداخته اند. به طور کلی، در پژوهش های صورت گرفته، تأثیر ویزگی های مختلف بر رفتار عکس گرفتن گردشگران مورد بررس قرار گرفته اند، مانند ویژگی های جمعیت شناختی، انگیزه، علائق، آشنایی با مقصد و تجربه سفر به آن، نوع گردشگری، هدف از سفر، نحوه سفر کردن و مدت اقامت گردشگران. علاوه بر این ویژگی ها، عوامل زیر نیز در رفتار عکس گرفتن گردشگران تأثیرگذار محسوب می شوند: فراوانی عکس ها، سوژه های اصلی عکس ها، پیش زمینه غالب عکس ها، میزان حضور فرد گردشگر و دیگر افراد در عکس ها، ژست و طرز لباس پوشیدن افراد حاضر در عکس، زمان و مکان عکس گرفتن. به جز ویژگی های موثر بر رفتار، دو مفهوم "نگاه عمیق گردشگر" و "نظریه نمایش" در این مبحث مورد توجه قرار گرفته اند. اوری (1990)، نگاه عمیق گردشگر را نگاه لذت جویانه وی به چشم اندازهای گردشگری می داند. وی، نگاه عمیق گردشگر را به چند دسته تقسیم می کند که مهم ترین آن ها "نگاه رویایی" و "نگاه جمعی" است. "نگاه رویایی"، نگاهی است که در آن گردشگر کاملا محو تماشای جاذبه گردشگری می شود. معمولا جاذبه های طبیعی که تحت تأثیر گردشگری انبوه قرار نگرفته اند و در مکان های دنج و خلوت قرار دارند، سوژه این نوع نگاه هستند. برعکس، نگاه جمعی در مکان هایی اتفاق می افتد که خصیصه آن ها حضور تعداد زیاد گردشگران و فعالیت های اجتماعی است. در این جاذبه ها، گردشگر دارای برخوردهای اجتماعی با گردشگران دیگر و مردمان محلی هستند. لارسن (2005) عقیده دارد که گردشگران علاوه بر نگاه عمیق به مکان های گردشگری، آن ها را به صورت جسمانی نیز به نمایش درمی آورند (نظریه نمایش). بررسی هر سه این مفاهیم در رفتار عکس گرفتن گردشگران حائز اهمیت است. همان طور که ملاحظه شد، اکثر پژوهش های صورت گرفته یک یا دو عامل از عوامل نامبرده را جهت مطالعه رفتار گردشگران بررسی کرده اند، به همین دلیل، چارچوب نظری مشخصی در این زمینه وجود ندارد. بنابراین، مطالعه حاضر به گونه ای طراحی شده است که تأثیر چندین عامل را جهت شناخت رفتار عکس گرفتن گردشگران بررسی کند و به پرسش های زیر پاسخ دهد: 1) سوژه های اصلی عکس های گرفته شده توسط گردشگران چیست؟ 2) عوامل موثر بر رفتار عکس گرفتن گردشگران خروجی ایران چیست؟ 3) نوع رایج نگاه عمیق گردشگران در عکس های آن ها چیست؟ پ) روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق، نمونه گیری و روش نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها: در پژوهش حاضر، داده ها، عکس های گردشگران خروجی ایران هستند. برای جمع آوری آن ها، تعدادی از گردشگران خروجی ایران از طریق نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند (50 نفر). مشارکت کنندگان مجموعه کامل عکس های یک یا چندین سفر خود را بدون دخل و تصرف ارائه کردند. حداقل عکس های هر فرد، 50 نمونه بود. در نهایت جامعه ای با 19000 نمونه عکس بدست آمد. از طریق روش نمونه گیری طبقه بندی شده، 420 عکس به عنوان نمونه انتخاب گردید. سپس از تحلیل محتوا به عنوان روش تحقیقی که مجموعه ای از داده های موجود را مورد تحلیل کمّی قرار می دهد تا در میان داده ها صفات خاصی را مانند الگوهای تکراری پیدا کند، استفاده گردید. در این راستا، مجموعه ای از مقوله ها برای رمزگذاری تعیین شد. منظور از رمزگذاری، تخصیص برچسب های (مقوله های) توصیفی به تصاویر انتخاب شده است. در این پژوهش، ابتدا با توجه به سوال اول تحقیق و ادبیات پیشین شامل مطالعات لوتز و کالینز (1993)، هالدراپ و لارسن (2003)، لارسن (2006)، هانتر (2008) و وایت (2009) و همچنین طبقه بندی جاذبه های گردشگریِ گلدنر و ریچی (2009) چندین مقوله برای تحلیل محتوا انتخاب شد. سپس، عکس های نمونه برای شناسایی مقوله های بیشتر بازبینی گردید. در مرحله بعد، برای اطمینان از "اعتبار محتوایی" مقوله ها، از چند متخصص در خصوص مقوله های انتخابی نظرخواهی شد. سپس، برای پایا بودن مقوله های اصلاح شده، دو رمزگذار به طور مجزا مقوله ها را روی نمونه ها پیاده سازی کردند، تعارضات موجود در نتایج رمزگذاری آن ها شناسایی و مقوله های نهایی تعیین گردید (ضریب پایایی 0.93). مقوله های اصلی منتخب شامل 1- سوژه های اصلی در عکس: دو نوع انسانی و غیرانسانی و 2- محیط قرار گرفتن سوژه در عکس: دو نوع محیط شهری و روستایی بود. هر یک از مقوله های اصلی خود دربرگیرنده چندین زیرمقوله بودند. پس از انتخاب مقوله های نهایی، فرایند رمزگذاری با استفاده از نرم افزار اِن ویوو انجام شد. پس از فرایند رمزگذاری، فراوانی رمزها محاسبه گردید. سپس این فراوانی ها با توجه به مشخصات جمعیت شناسی گردشگرانِ عکاس، هدف از سفر و گروه همراه گردشگران در مقصد تعیین شد. در مرحله بعد، نتایج حاصل از فراوانی ها با یکدیگر مقایسه شد. در نهایت، روش نشانه شناسی برای ارزیابی محتوا، مورد استفاده قرار گرفت. ت) یافته های تحقیق: یافته های تحقیق نشان دادند که فراوانی عکس ها در میان گردشگران زن و مرد از اختلاف قابل توجهی برخوردار نبود ولی فراوانی آن ها میان گردشگران گروه های سنی 30-40 و 20-30 سال و گردشگران مجرد بیشتر بود. همچنین، در توزیع فراوانی عکس ها با توجه به اهداف سفر، بیشترین سهم با اختلاف زیاد به گردشگرانی که برای تفریح و استراحت به سفر رفته بودند، اختصاص داشت. به علاوه، فراوانی عکس های دو گروه دوستان و خانواده های بدون کودک نسبت به سایر گروه ها بیشتر بود. در خصوص سوژه های اصلی عکس ها، بیشترین فراوانی مختص عکس هایی بود که هر دو سوژه انسانی و غیرانسانی را با هم دربرداشت. در مورد سوژه های غیرانسانی، بیشترین فراوانی به عکس های حاوی جاذبه های فرهنگی اختصاص داشت. بیشترین درصد فراوانی را در میان سوژه های انسانی، عکس های اقوام و دوستان در زمانیکه گردشگر مورد مطالعه خود به فعالیت عکاسی پرداخته بود، به خود اختصاص دادند. هنگامیکه گردشگر خود به عنوان سوژه در عکس حضور داشت، بیشتر عکس ها به صورت تک نفره بود. علاوه بر موارد فوق، یافته های تحقیق نشان دادند که فراوانی عکس های دربرگیرنده محیط شهری بسیار بیشتر از عکس های دربرگیرنده محیط روستایی است. ث) نتیجه گیری و پیشنهادات: نتایج نشان می دهند که سوژه های اصلی عکس ها، جاذبه های فرهنگی و در کنار آن ها سوژه های انسانی (اغلب دوستان و اقوام گردشگر یا خود او) است، بنابراین "نگاه جمعی" در عکس ها بیشتر دیده می شود. از عوامل موثر بر نحوه گرفتن عکس ها هم می توان به عوامل جمعیت شناختی، هدف از سفر و گروه همراه گردشگر در مقصد اشاره کرد. باید توجه داشت که این نتایج به علت اکتشافی بودن نوع مطالعه، قابل تعمیم نیستند ولی می توانند فرضیه های اولیه مناسبی را برای پژوهش های آتی فراهم کنند. در نهایت، برای انجام پژوهش های آتی موارد زیر پیشنهاد می شود: انجام تحقیقات کمّی بر اساس فرضیه های قابل استنتاج از این پژوهش؛ بررسی رفتار عکس گرفتن گردشگران با در نظر گرفتن عوامل دیگری چون شغل، مذهب، فرهنگ، تجربه سفر و ویژگی های مقصد گردشگری؛ بررسی ادراک گردشگر از مقصد با بررسی رفتار عکس گرفتن وی.