بررسی فرسایش و رسوب در حوزه آبریز رودخانه دویرج با استفاده از روش های تجربی و اندازه گیری های مستقیم

مسئله فرسایش و رسوب در مناطق خشک و نیمه خشک به عنوان سد بزرگی در راه پیشرفت اقتصادی جوامع انسانی است، لذا سبب نگرانی هایی در جامعه می شود. با توجه به اینکه بخش عمده ای از کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است میزان فرسایش و تولید رسوب نیز بالاست، از اینرو بررسی فرآیند فرسایش خاک و تولید رسوب و ارزیابی عوامل حاکم بر آن از ضروریات مدیریت صحیح منابع موجود در یک حوزه آبخیز می باشد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی کارایی مدل musle در برآورد رسوب در مقیاس رگبار و نیز مدل سازی آن با استفاده از خصوصیات رگبار و رواناب مربوطه در چهار زیرحوزه از زیر حوزه های آبخیز دویرج استان ایلام و در نهایت ارائه مدلی بهینه برای برآورد رسوب رگبار در این حوزه انجام شده است. برای انجام تحقیق حاضر از 2 رگبار به تاریخ های 2/10/1391 و 10/11/1391 استفاده شده است. به دلیل فقدان ایستگاه هیدرومتری در خروجی زیر حوزه ها، ابتدا در خروجی زیر حوزه ها اقدام به نصب اشل شد. در شروع بارندگی، طول بارندگی و ایجاد رواناب به طور مرتب اشل تمام ایستگاه ها قرائت گردید و همزمان با آن با استفاده از دستگاه نمونه برداری بار معلق، از رواناب ایجاد شده نمونه گرفته شد. با انجام تجزیه نمونه ها در آزمایشگاه میزان رسوب هر رگبار به دست آمده بررسی گردید. در مرحله بعد اقدام به برآورد میزان دبی جریان سیلاب های رخ داده با استفاده از رابطه مانینگ شد. همچنین هیدروگراف سیلاب و رسوب هر رگبار پس از انجام محاسبات لازم برای 99 نمونه بار معلق برای هر زیر حوزه تعیین گردید. بعد از نمونه برداری از 2 رگبار رخ داده و تهیه فاکتورهای مورد نیاز، مدل اصلی برای تخمین رسوب رگبار مورد آزمایش قرار گرفت. سپس مدل برای تخمین فرسایش و رسوب رگبار با مقادیر اندازه گیری شده واسنجی و اعتبار سنجی شد. برای تصحیح مدل از روش ضریب تصحیح میانگین که در آن توان فاکتور رواناب مدل musle تصحیح شده، استفاده گردید. نتایج نشان می دهد که در مرحله واسنجی مدل musle، مقدار رسوب مشاهده ای و برآوردی هر چهار زیر حوزه دارای اختلاف کم و قابل قبولی می باشند. اما در مرحله اعتبار سنجی، مقدار رسوب مشاهده ای و برآوردی زیر حوزه های 1، 2 و3 دارای اختلاف بیشتری بوده ولی در زیر حوزه شماره 4 این اختلاف بسیار کمتر می باشد. دلیل ناکارآمدی مدل در مرحله اعتبار سنجی را می توان به مساحت زیاد زیر حوزه 1، 2 و3 نسبت داد. به منظور ارائه مدل بهینه برای محاسبه رسوب در چهار زیر حوزه از رابطه رگرسیونی استفاده گردید که مقدار همبستگی (r2) برای چهار زیر حوزه 90/0 بدست آمده است. همچنین در مدل تغییر شکل یافته musle برای چهار زیر حوزه ی توان فاکتور رواناب از 56/0 به 34/0 تغییر نمود. با توجه به دقت قابل قبول (90/0r2=) بدست آمده برای زیر حوزه های مورد مطالعه می توان نتیجه گرفت که چنانچه زیرحوزه های دیگر حوزه آبخیز دویرج دارای شرایط مشابه ی از نظر زمین شناسی، خصوصیات پوشش گیاهی، فیزیوگرافی و... باشند می توان از مدل تغییر شکل یافته musle استفاده کرد.