بررسی نقش واژگانی شدن و دستوری شدن در تشکیل فعل مرکب فارسی

چکیده دستوری شدن یک فرایند تغییر زبان است که طی آن عناصر واژگانی در برخی بافت های زبانی به عناصر دستوری تبدیل می شوند و یا عناصر دستوری، دستوری تر می شوند. واژگانی شدن نیز یک فرایند تغییر زبان است و زمانی رخ می دهد که سخنگویان زبان در بافت های زبانی خاص، یک ساخت نحوی یا یک صورت واژگانی را به عنوان یک فرم معنادار جدید به کار برند به صورتیکه ویژگی های معنایی و صوری این فرم زبانی جدید کاملاً از روی عناصر تشکیل دهنده آن ساخت نحوی یا آن صورت واژگانی اولیه قابل پیش بینی نباشد. مطالعات مربوط به دو فرایند دستوری شدن و واژگانی شدن در زبان فارسی بسیار متأخر هستند و حوزه جدیدی را به خود اختصاص می دهند که هنوز جایگاه مناسب را در دستور زبان فارسی پیدا نکرده است. از سوی دیگر به علت پیچیدگی ساختار و گستردگی مفهوم فعل مرکب، اختلاف نظرهایی بر سر ماهیت و چگونگی این عنصر زبانی میان زبان شناسان و صاحب نظران وجود دارد که در این پژوهش تلاش می شود تا با بررسی فعل مرکب از زاویه دو فرایند دستوری شدن و واژگانی شدن بخشی از زوایای پنهان این عنصر زبانی آشکار گردد و چراغ راهی باشد برای دستورنویسان و زبان شناسان تا به وسیله آن به تعریفی دقیق، جامع و مانع از فعل مرکب دست یابند. در این پژوهش با تجزیه و تحلیل جمع قابل توجهی از افعال مرکب فارسی به این نتایج می رسیم که دستوری شدگی فعل سبک، آن را به یک امکان بالقوه برای تشکیل فعل مرکب و انتقال مفاهیم فعلی جدید تبدیل کرده است، همچنین دستوری شدگی این عنصر به صورت طیفی و در یک پیوستار صورت می گیرد و تنها افعال سبکی که درجه دستوری شدگی آنها زیاد است، افعال مرکب واژگانی شده را تشکیل می دهند که این دسته از افعال مرکب مدخل واژگان زبان فارسی نیز قرار می گیرند. کلید واژه ها: زبان فارسی، فعل مرکب، دستوری شدن، واژگانی شدن، فعل سبک