بررسی رابطه بین تیپ های شخصیتی و عرصه های شغلی مهندسی

الف . موضوع وطرح مسئله ( اهمیت موضوع و هدف ) : راهنمایان و مشاوران شغلی باید بدین بیاندیشند که، انتخاب شغل مراجعان آنها، اگر صحیح و متناسب با خصوصیات شخصیتی شان نباشد، آنها نمی توانند شاغلان مناسب در شغل مهندسی خود بوده و اگر چنین شد، آنگاه از شاخه ای به شاخه دیگر رفته و فرصتی برای او، به عنوان یک انسان مفید و اثربخش، باقی نمی ماند. بنابراین پیامد عدم سازگاری بین تیپ شخصیتی یک مهندس و ویژگی-های مورد انتظار از عرصه ی شغلی وی (که در 1+14 عنوان بیان شده است) هم در سلامت روانی فرد تأثیر منفی خواهد گذاشت و هم در موفقیت و رضایت شغلی وی. لذا ضروری است برای هر یک از 1+14 عرصه ی شغلی مهندسان، تیپ شخصیتی مناسب آن شناسایی گردد تا در مراکز مشاوره ی شغلی، مبنای ارائه ی راهنمایی به مراجعان قرار گیرد. بنابراین هدف این تحقیق، تعیین و تدوین الگوی ویژگی های شخصیتی مورد نیاز در هر یک از 15 عرصه ی مهندسی به منظور استفاده در مشاوره های شغلی مهندسان در بدو اشتغال و در مسیر ارتقای شغلی آنها. ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع ، چارچوب نظری وپرسشها و فرضیه ها : با توجه به اینکه پژوهش حاضر یک پژوهش اکتشافی است، لذا فاقد فرضیه است و سوال زیر، محور اصلی طرح تحقیق می باشد: رابطه ی بین تیپ های شخصیتی و عرصه های اشتغال دانش آموختگان دانشکده های مهندسی، از منظر مهمترین ذی نفعان اشتغال ( اعضای هیأت علمی دانشکده های روانشناسی و علوم تربیتی، اعضای هیأت علمی دانشکده های فنی – مهندسی و مدیران صنایع کشور) کدام است؟ با بررسی تعاریف مختلف ارائه شده از شخصیت می بینیم که روانشناسان در مورد تعریف دقیق شخصیت، اتفاق نظر ندارند. ولی آنچه که مهم است و در بین تمامی آنان مشترک است، همان مسئله تفاوت های فردی است و شخصیت هر فرد هم با توجه به این مسئله از همدیگر متمایز است. مبنای این پژوهش از شخصیت همان سنخ نمای شخصیتی مایرز – بریگز می باشد. در خصوص مهندسی و اینکه آیا مهندسی یک حرفه است، یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. خصوصاً به این دلیل که عرصه های کاربرد مهندسی بسیار متنوع است و یک مهندس در هر عرصه ای که قرار می گیرد، وظائف و مسئولیت های خاصی را بر عهده دارد. برخی مهندسی را یک حرفه و برخی آن را فرا حرفه می دانند. (فیض، 1389) عرصه های شغلی مهندسی را بدین گونه بیان داشته است: 1. نوآوری، خلق ایده های مهندسی، ایده پردازی محصول گرا 2. تحقیق و توسعه، r&d، پژوهش در عملیات مهندسی 3. طراحی مهندسی یک محصول/مهندسی معکوس/ تجاری سازی 4. خرید و انتقال یک فناوری یا محصول 5. ساخت، تولید، بهره برداری 6. نصب و راه اندازی 7. نظارت و ارزیابی کیفیت 8. پایش، تعمیر، سرویس و نگهداری 9. تدوین دانش فنی، آموزش و ترویج علوم مهندسی 10. بازاریابی و فروش/ بازارسازی و فرصت سازی 11. کارآفرینی/ توسعه ی کسب و کار 12. تحلیل فرایند و بهینه سازی سیستم ها 13. مدیریت فرایند، سیستم و منابع انسانی 14. مدیریت استراتژیک و رهبری سازمان 15. مدیریت و راهبری پروژه های مهندسی جستجوی در پیشینه این پژوهش، نشان می دهد که پژوهش مستقیم پیرامون این موضوع، وجود ندارد و پژوهش های مشابه و با موضوع های غیر مستقیم مرتبط نیز، نادر می باشند،که گزیده ای از این پژوهش ها به شرح زیر می باشد: هاکفا و دارلی (1955) به طور مشترک، بر اساس تجارب خود اظهار داشته اند الگوهای علائق، که از سیاهه ی علائق استرانگ به دست آمده اند، نمایانگر طبقه اجتماعی و ساختار شخصیت و نیازهای آدمی است. بنابراین علائق شغلی و انتخاب شغل می تواند از چارچوب شخصیتی افراد حاصل شود. فورتهام (1994)، در کتاب خود تلاش دارد برخی از مراحل اصلی را که بر ارتباط بین شخصیت و متغییرهای شغلی اثر می گذارد توصیف کند. در پژوهش های انجام گرفته بر افراد کارآفرین، ویژگی های مختلفی از آنان یاد شده است. اساس پژوهش ها انجام شده، وجود و پرورش ویژگی های افراد، باعث ارتقای قابلیت های کارآفرینی در آنان می شود. برخی از این ویژگی ها عبارتند از، خلاقیت، ریسک-پذیری، توفیق طلبی، تحمل ابهام، استقلال طلبی و ... می باشد (مرادی، حوریه ، بیژنی، کرمی، فلاح حقیقی، 1391). که این خود نشان دهنده ی ویژگی های مورد نیاز برای هر کار می باشد. در جستجو و بررسی های انجام شده در پایان نامه ها و پژوهش های انجام گرفته با موضوع شغل و کار و با محوریت شخصیت به عنوان یک متغییر اصلی، نشان داده شده است که شخصیت از عوامل مهم در توفیق و کامیابی شغلی می باشد. عاشقی، (1389) بیان می کند "بین تیپ های شخصیتی با تعهد شغلی رابطه معناداری وجود دارد." رنجبر، (1388) اظهار می دارد " تعهد شغلی پیشایندهای مختلفی دارد که می توان به تیپ های شخصیتی، ویژگی های شغلی و ... اشاره نمود. از طرفی بین رضایت شغلی و تعهد شغلی همبستگی معناداری وجود دارد و تشابه بین ویژگی های شخصیتی و ویژگی های شغلی از عوامل مهم در رضایت شغلی می باشد. لذا بین ویژگی های شغلی و تعهد شغلی رابطه معناداری وجود دارد. تناسب شخصیت فرد و شغل از عوامل مهم در رضایت شغلی و کیفیت زندگی کاری فرد می باشد." فورنهام و همکارانش، (2005) رابطه تیپ های شخصیتی و ارزش های کاری را مورد بررسی قرار دادند، نتایج پژوهش آن ها نشان داد که برون گرایی رابطه مثبتی با انگیزه پیشرفت دارد و برون گراها بیشتر از درون گراها با ارزش های ارتقاء و پیشرفت شغلی ارتباط مثبت داشتند (گراوندی، 1385). باریک، استوارت و پیتروسکی، (2001) در پژوهشی رابطه تیپ های شخصیتی و عملکرد شغلی را مورد بررسی قرار دادند به این نتیجه دست یافتند که ویژگی برون گرایی بر عملکرد شغلی اثر گذار است (به نقل از شکر کن و همکاران، 1386). ونون برگ و فیچ، (2003) رابطه تیپ های شخصیتی و صفات شغلی و رفتارهای کار را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه دست یافتند که برون گرایی پیش بینی کننده کفایت فردی است (به نقل از رنجبر، 1389). سالگاد و رامبو (1997)، رابطه بین پنج عامل شخصیت با عملکرد کلی شغلی، حل مسأله و انگیزش شغلی مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه دست یافتند که برون گرایی با توانایی حل مسأله، عملکرد و انگیزش همبستگی مثبت دارند (به نقل از علیزاده، 1386). شکرکن و همکاران (1386)، در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که بین برون گرایی و تعهد شغلی (تعهد عاطفی، تعهد پایدار و تعهد هنجاری) رابطه مثبتی وجود دارد. حیدریان (1389)، در پژوهشی نشان داد بین تیپ های شخصیتی مایرز – بریگز و میزان بهره وری در میان کارکنان شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران رابطه معناداری وجود دارد. رنجبر (1389)، در پژوهشی نشان داد که نمرات پنج ویژگی بزرگ شخصیتی (روان نژندی، یرون گرایی، باز بودن، توافق و وجدانی بودن) حاصل از پرسشنامه ویژگی های شخصیتی نئو با نمرات حیطه های تعهد حرفه ای حاصل از پرسشنامه تعهد حرفه ای آلن، می یر و اسمیت رابطه معناداری وجود دارد. پ . روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم ، روش تحقیق ، جامعه مورد تحقیق ، نمونه گیری و روشهای نمونه گیری ، ابزاراندازه گیری ، نحوه اجرای آن ، شیوه گردآوری و تجزیه وتحلیل داده ها : مهندس: لغویون، مهندس را واژه ای فارسی از ریشه ی «اندازه» برشمرده اند. (بهادری نژاد و یعقوبی، 1382) لذا مفهوم مهندسی، ذاتاً در بر دارنده ی توانایی محاسبه واندازه گیری و همچنین بکار بستن آموخته های نظری در صحنه ی عمل و نهایتاً طراحی و یا ایجاد یک مصنوع یا فرآیند می باشد. عرصه های شغلی مهندسان: تجربه نشان داده است که مهندسان در موقعیت های شغلی متنوعی به خدمت مشغول می باشند. این موقیعت ها به قدری با یکدیگر متفاوت است که نیازمند احصاء و توجه ویژه می باشد. - تیپ های شخصیتی: شخصیت از واژه ی لاتین persona گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنر پیشه ها در نمایش استفاده می کردند. هر ماسک بیانگر اعمال و رفتاری بود که از دارنده ی آن انتظار می رفت (کرمی، 1382). خبرگان موضوع: دسته ای خاص از افراد جامعه هستند. فرض بر این است که خبرگان از قدرتِ اعمال نفوذ بیشتری برخوردارند، با فراست اند و در سازمان یا جامعه از آگاهی های بیشتر برخوردارند و بر اساس تخصص هایی که دارند، می توان از این افراد اطلاعات ارزشمندی به دست آورد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نوع پژوهش کمّی - توصیفی می باشد. جامعه ی آماری پژوهش، را خبرگان و صاحبنظران موضوع تشکیل می دهند، که در 3 گروه مورد توجه قرار گرفتند: الف - مدیران صنایع بزرگ. ب - اساتید پرسابقه ی دانشکده های روانشناسی و علوم تربیتی. ج - اساتید پرسابقه ی دانشکده های علوم مهندسی. با استفاده از نمونه گیری هدفمند، حدود 70 نفر از خبرگان موضوع در سه گروه یاد شده، با کمک استاد محترم راهنما و استاد محترم مشاور، شناسایی و به مشارکت دعوت شدند. از این میان 49 نفر از خبرگان منتخب، در فرایند پژوهش مشارکت فرمودند داده ها، از طریق پیمایش نظرسنجی (در قالب تکمیل پرسشنامه محقق ساخته)، حاصل شده است. نظر خواهی و مصاحبه با خبرگان، به دو صورت کتبی و اینترنتی صورت پذیرفت. در این پژوهش برای توصیف، جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات به دست آمده از نمونه، از آمار توصیفی استفاده شده است. همچنین در قسمت آمار استنباطی، از آزمون نسبت و همچنین آزمون نیکویی برازش خی دو، برای آزمون معناداری میانگین ها و آزمون فرضیه ی صفر، استفاده شده است. ت .یافته های تحقیق : الگوی نهایی تیپ های شخصیتی متناسب با هر یک از عرصه های اشتغال مهندسان ردیف عرصه های اشتغال مهندسان تیپ شخصیتی (بر اساس مایرز - بریگز) mbtitype 1 نوآوری، خلق ایده های مهندسی، ایده پردازی محصول-گرا شهودی- متفکر – ملاحظه کننده ntp 2 تحقیق و توسعه، d & r، پژوهش در عملیات مهندسی درون گرا - شهودی - متفکر ent 3 طراحی مهندسی یک محصول/ مهندسی معکوس/ تجاری سازی شهودی - متفکر nt 4 خرید و انتقال یک فناوری یا محصول برون گرا - متفکر et 5 ساخت، تولید، بهره برداری حسی – متفکر – داوری کننده stj 6 نصب و راه اندازی برون گرا – حسی - متفکر est 7 نظارت و ارزیابی حسی – متفکر – داوری کننده stj 8 پایش، تعمیر، سرویس و نگهداری حسی - متفکر – داوری کننده stj 9 تدوین دانش فنی، آموزش و ترویج علوم مهندسی برون گرا - شهودی - متفکر ent 10 بازاریابی و فروش/ بازار سازی و فرصت سازی برون گرا – شهودی – احساسی – ملاحظه کننده enfp 11 کارآفرینی/ توسعه ی کسب و کار برون گرا – شهودی – ملاحظه کننده enp 12 تحلیل فرآیند و بهینه سازی سیستم ها درون گرا – شهودی - متفکر int 13 مدیریت فر آیند، سیستم و منابع انسانی برون گرا - متفکر et 14 مدیریت استراتژیک و رهبری سازمان برون گرا – شهودی – متفکر – داوری کننده entj 15 مدیریت و راهبری پروژه های مهندسی برون گرا – متفکر – داوری کننده etj ث . نتیجه گیری وپیشنهادات : پیشنهادهای پژوهشی با توجه به محدودیت های موضوعی و زمانی، پژوهش حاضر، نیازمند مراحل تکمیلی زیر است که پیشنهاد می شود توسط سایر پژوهشگران علاقمند صورت پذیرد: 1- با جمع آوری نظرهای سایر خبرگان موضوع، و ارائه ی نتایج استخراج شده ی نهایی به خبرگان، جهت بازبینی و اظهار نظر مجدد در چند نوبت (روش دلفی)، به پالایش و غنای نتایج حاصل بیافزایند. 2- برای نمونه مناسبی از شاغلان در عرصه های مختلف اشتغال مهندسان، بر اساس الگوی نهایی تدوین شده، آزمون تیپ شناسی شخصیتی مایرز - بریگز صورت گیرد، تا نتایج به دست آمده مورد ارزیابی و بررسی بیشتر قرار گیرد و الگوی حاصل از پژوهش حاضر، ارزیابی و اصلاح گردد. 3- برای نمونه مناسبی از دانش آموختگان هر یک از دانشگاه ها، بر اساس الگوی نهایی تدوین شده، ارزیابی وسیعی صورت گیرد تا با تعمیم نتایج آن بتوان درباره نقاط قوت و ضعف نظام آموزشی و فضای حاکم بر آن دانشکده فنی ـ مهندسی قضاوت کرد و با توجه به یافته های آن، برای اصلاح در فرآیندهای دانشکده، اقدام نمود. بدین منظور پیشنهاد می شود علاوه بر خود ارزیابی، از الگوی ارزیابی° 360 نیز استفاده شود تا نتایج، به واقعیت نزدیک تر باشد. 4- با بررسی همزمان سایر عوامل تأثیرگذار در انتخاب شغل، و قرار دادن آن در کنار الگوی استخراج شده در این پژوهش، نسبت به تدوین الگویی جامع برای اشتغال مهندسان در سطح کشور اقدام گردد. 5- پیشنهاد می شود با انجام پژوهش های مشابه،. نسبت به کشف و شناسایی عرصه های اشتغال در سایر حوزه های شغلی کشور (پزشکان، مدیران و ...) اقدام و تیپ های شخصیتی متناسب با هر یک از این عرصه ها تعیین گردد. لذا از این طریق، الگوی جامع اشتغالِ متناسب با تیپ شخصیتی و برنامه ی جامع تعلیمی و تربیتی دانشگاه ها قابل تدوین خواهد بود. پیشنهادهای کاربردی 1- نتایج حاصل از پژوهش حاضر، در موضوعات و موقعیت های زیر قابل استفاده می باشد: ? استفاده از الگوی استخراج شده در مراکز راهنمایی و مشاوره ی شغلی، جهت ارائه ی مشاوره به دانشجویان سال آخر رشته-های مهندسی و دانش آموختگان برای انتخاب مناسب ترین شغل. ? استفاده در گزینش و ارتقاء شغلی مهندسان، به عنوان عامل موثر در پیشرفت شغلی آنها. ? بکارگیری نتایج پژوهش در واحد آموزش و ارتقاء نیروی انسانی ادارات، موسسات و کارخانجات (جهت ارائه ی آموزش متناسب با تیپ های شخصیتی هر عرصه ی مهندسی). ? توجه به نتایج پژوهش در انتهای سال اوّل مقطع متوسطه در مدارس، به منظور لحاظ نمودن آن در فرآیند صدور توصیه نامه تحصیلی، جهت تحصیل در رشته ی ریاضی – فیزیک. ? مبنا قرار گرفتن نتایج، برای فعالیتهای مرتبط با آموزش های حرفه ای در نظام آموزش عالی ایران. ? بهره برداری از نتایج، در مراکز مشاوره و بهداشت روان دانشگاهها ی فنی - مهندسی، به منظور مشاوره وراهنمایی دانشجویان به انتخاب بهترین رسته ی شغلی. ? توجه به نتایج، برای تدوین برنامه های دفاتر ارتباط با صنعت، به منظور معرفی درست و بجای دانشجویان به واحد های مختلف شغلی، جهت دستیابی به حداکثر آمادگی شغلی دانشجویان در واحد کارآموزی و همچنین کارورزی. ? استفاده در گزینش دانشجو برای مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته های مهندسی. ? لحاظ نمودن الگوی استخراج شده، در مراکز کاریابی، به منظور معرفی درست و بجای جویندگان شغل به واحد های مختلف شغلی. 2- همانطور که پژوهش حاضر نشان داد، که قطب شخصیتی "برون گرا" بودن در بعد اوّل (برون گرا – درون گرا)، بنا به نظر خبرگان و کارشناسان موضوع، در تمامی عرصه های اشتغال مهندسان، جز در دو عرصه ی "تحقیق و توسعه، d & r، پژوهش در عملیات مهندسی" و "تحلیل فرآیند و بهینه سازی سیستم ها"، قطب غالب در تیپ های شخصیتی مهندسان می باشد. بنابراین می بایست با درگیر کردن بیشتر دانشجویان در پروژه های گروهی، آنان را جهت اشتغال در عرصه های اشتغال مهندسی آماده ساخت. 3- نتایج پژوهش حاضر نشان داد که در مجموع، قطب شخصیتی شهودی در بعد دوم (شهودی – حسی)، جهت کاربرد توان مهندسی، رجحان دارد. بنابراین جهت پرورش هر چه بیشتر این قطب ضرورت دارد: - دانشجویان از ابتدای تحصیل با وسایل، تجهیزات و مهارت های لازم برای دستیابی و بازیابی اطلاعات آشنا باشند. - بر حل مسائل (مشکل گشایی) مهندسی شامل شناسایی مسئله، جستجوی اطلاعات مرتبط و ساماندهی یک راه حل مناسب تأکید بیشتر گردد. در این ارتباط آموزش دهندگان بهتر است به جای آموزش مستقیم، بیشتر نقش یک هدایت کننده را بر عهده داشته باشند. 4- پژوهش حاضر نشان داد که قطب شخصیتی متفکر بودن در بعد سوم (احساسی - متفکر)، بنا به نظر خبرگان و کارشناسان موضوع، در تمامی عرصه های اشتغال مهندسان، جز در عرصه ی "بازاریابی و فروش/ بازار سازی و فرصت سازی"، قطب موجود در تیپ های شخصیتی مهندسان می باشد. همانطور که در پژوهش فیض، 1389 مشخص گردید، توانایی حل مساله (تفکر)، یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که، می بایست قبل از دوران دانشجویی قوت یافته و شکوفا گردد. لذا در دوره ی مدرسه می بایست شرایط شکوفایی این توانایی ذهنی مهیا شود. 5- با عنایت به اهمیت متفکر بودن در تیپ های شخصیتی مهندسان، ضروری است مفاد آموزشی دوره های مهندسی، به صورت"یادگیری مبتنی بر حل مساله" توسعه یابد و حل مساله نیز، در عالم واقع مدّ نظر باشد و نه در فضای مجازی و فرضی، چرا که یکی از هنر های اصلی مهندسان شایسته، حل مساله های واقعی و عینی است. 6- نتایج پژوهش حاضر نشان داد که در مجموع، قطب شخصیتی داوری کننده در بعد چهارم (ملاحظه کننده – داوری کننده)، جهت اشتغال مهندسی، رجحان دارد. بنابراین جهت پرورش هر چه بیشتر این قطب طرح تمرین هایی که نیاز به تصمیم گیری و قضاوت در زمینه های اجتماعی، زیست محیطی، تحلیل ریسک و مسائل فنی داشته باشد، از سوی نهاد پرورش دهنده ی نیروی مهندسی کشور ضرورت دارد.