بررسی میزان روی و سرب در خاکهای تحت کشت گندم و ارتباط آن با کاربرد کودهای فسفاته در استان همدان

این پژوهش به منظور بررسی غلظت روی و سرب در خاک و میزان جذب این عناصر توسط اندام های مختلف گندم در زمین های با کاربری های مختلف (دیم و آبی) در غرب ایران انجام شد. تعداد 105 نمونه خاک سطحی (صفر تا 30 سانتی متر) و 26 نمونه گندم از زمین های دیم و آبی در استان همدان برداشت شد. غلظت روی و سرب کل، قابل جذب (قابل عصاره گیری با dtpa) در خاک و سرب و روی موجود در اندام های مختلف گندم اندازه گیری شد. نتایج نشان داد میانگین روی قابل جذب در خاک دیم و آبی از حد بحرانی آن (2میلی گرم بر کیلوگرم) بیشتر بود. میانگین روی کل در خاک های تحت کشت دیم و آبی از حد استاندارد موجود و خاک شاهد (مرتع کشت نشده) بیشتر بود. کوددهی میزان روی موجود در بخش باقیمانده و آلی را نسبت به دو بخش دیگر (کربناتی و تبادلی) افزایش داد. غلظت روی در همه نمونه های گیاهی از حد بحرانی سمیت (حد بحرانی= 40/98 میلی گرم برکیلوگرم) کمتر بود. حد بحرانی کمبود روی جهت کیفیت در دانه گندم (از دید سلامت تغذیه ای انسان) در ایران 30 میلی گرم بر کیلوگرم گزارش شده است و غلظت روی در دانه همه نمونه های گندم از این مقدار کمتر بود، لذا با توجه به نتایج به دست آمده تمامی گندم کشت شده در منطقه از این لحاظ دچار کمبود روی می باشند. میانگین سرب کل در خاکهای تحت کشت دیم و آبی از خاک شاهد بیشتر بود. کاربرد طولانی مدت کودهای فسفره مقدار سرب را در خاک افزایش دادند اما مقدار آن را به حد بحرانی سمیت نرساندند. غلظت سرب در همه نمونه¬های گیاهی از حد استاندارد موجود بیشتر بود. نتایج نشان داد کوددهی تاثیر قابل ملاحظه ای در توزیع عنصر سرب در بخش های مختلف خاک نداشته است. غلظت سرب و روی قابل جذب در خاک هیچ رابطه ی معنی داری با غلظت این عناصر در گندم نداشت. توزیع نسبی عنصر روی در بافت های مختلف گندم به این صورت بود: ساقه<ریشه<دانه و توزیع نسبی عنصر سرب در بافت های مختلف گندم دیم به این صورت بود: ساقه<دانه<ریشه و در گندم آبی به این صورت مشاهده شد: دانه<ساقه<ریشه. فاکتور انتقال روی و سرب از خاک به ساقه ی گندم به ترتیب برابر03/0 و 1/0 و از خاک به دانه ی گندم به ترتیب برابر 06/0 و 1/0 بود. مقدار فاکتور تجمع زیستی برای سرب (7/0) بیشتر از روی (13/0) بود. تمامی مقادیر فاکتور تجمع زیستی محاسبه شده کمتر از یک بودند.