بررسی تاسیس سفارتخانه های خارجی در ایران (انگلیس – روسیه – عثمانی - فرانسه)

روابط ایران با کشورهای انگلیس، روسیه، عثمانی و فرانسه سابقه ای بسیار طولانی دارد. شروع این روابط بیشتر جنبه بازرگانی داشته که به خصوص در ایران زمان حکومت صفویه و دوره زمامداری شاه عباس اول توسعه یافته بوده است. در دوره شاه عباس اول راه برای ورود تجار و بازرگانان خارجی به ایران خیلی هموار گردید و دولت صفویه شرایطی مهیا نمود که بازرگانان خارجی امکان تردد به تمام شهرهای ایران جهت امر تجارت یافتند. با روی کار آمدن حکومت قاجار سه کشور قدرتمند آن روزگار (انگلیس، روسیه، عثمانی) هر یک به خاطر پیشبرد منافع و مقاصد خود در اندیشه نفوذ در ایران بودند و با دخالتهای خود در صدد ممانعت از ورود رقبای دیگر به ایران بر می آمدند. نفوذ پرتغال و انگلستان در جنوب و روسیه در شمال و دولت عثمانی در غرب ایران، مشکلات متعددی را برای این کشور به وجود آورده بود. ضعف و ناتوانی دولت مرکزی ایران باعث شده بود که پادشاهان قاجار هر روز به سوی یکی از این کشورها متمایل شوند و به خاطر جلوگیری از نفوذ یک کشور تن به ذلت و خواسته های کشور دیگری دهند. بریتانیا به خاطر حفظ مستعمرات خود در هندوستان، و روسیه به خاطر دستیابی به شمال ایران هر روز به فکر نفوذ بیشتر در این کشور بودند تا اینکه در زمان فتحعلی شاه قاجار موفق شدند با گسترش نفوذ سیاسی خود و تاسیس سفارتخانه در ایران به اهدافشان برسند. امپراطوری عثمانی نیز پس از سالها جنگ و ستیز با ایران، در دوره قاجار روابط سیاسی و دیپلماتیک را برگزید و بر همین اساس از قافله انگلیس و روسیه عقب نماند و به تاسیس سفارتخانه در ایران اقدام کرد در این میان فرانسه دیرتر از این کشورها به فکر برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک با ایران افتاده بود که البته این کشور نیز با روی کار آمدن ناپلئون شتاب گرفت که در همین دوره منتج به تاسیس سفارتخانه این کشور در ایران گردید. تاریخ شکل گیری و عملکرد این سفارتخانه ها در ایران حاوی حقایق پشت پرده ی بسیاری از حوادث، اتفاقات، جنگ ها، عهدنامه ها و تسلیم ها در روابط سیاسی بین ایران با کشور های دیگر می باشد. پژوهش حاضر سعی بر این دارد تا با بررسی تاریخچه ، عوامل و دلایل اصلی شکل گیری سفارتخانه های چهار کشور مهم یعنی انگلیس، روسیه، عثمانی و فرانسه در ایران عملکرد آنها را نیز در تاریخ معاصر ایران مورد واکاوی قرار دهد.