بررسی وضعیت اجتماعی سیاسی ایران در قرون اولیه هجری بر اساس سکّه های موسوم به عرب ساسانی

پس از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان و به دنبال آن، تشکیل دولت اسلامی و قدرتمند شدن همه جانبه، اعراب بر آن شدند که ایدئولوژی عقیدتی-سیاسیِ خود را از طریق حمله نظامی به تمام نقاط جهان صادر کنند. حمله اعراب به کشورهای اطراف خود منجمله ایران، زمینه ساز تشکیل امپراتوری اسلامی شد. در قرون اولیه هجری، ایرانیان در حال تکرار آزمون و خطا برای رسیدن به یک موقعیت ایده ال بوده اند. منابعی که ما را به شناخت جامعه ایران در آن دوران یاری می کنند بسیار محدودند. از منابع مکتوب چیزی آن چنانی در دست نیست. از منابع مادی نیز چیزی جز آتشکده هایی که تغییر کاربری داده و تبدیل به مسجد شده اند، خرابه های کاخ ها و سازه هایی پراکنده چیزی پیدا نمی شود. اما یکی از منابعی که شاید بتواند ما را در شناسایی مولّفه های تشکیل دهنده زیست ایرانی در آن دوران یاری کند، سکّه های مورد پس از تسخیر ایران غنایم زیادی به دست اعراب رسید، از جمله این غنایم، تعداد زیادی سکّه ساسانی بودند. از همان آغاز تسلط اعراب، از این سکّه ها برای معاملات استفاده می شده است. پس از چندی خود اعراب با استفاده از ضرابخانه های ایرانی، خود دست به ضرب سکّه زدند. این سکّه ها اکثرا دارای همان مولّفه های موجود در سکّه های ساسانی بودند، اما مولّفه های زیست اسلامی-عربی نیز نیز در آن ها نقش می بست. سکه ها را می توان نوعی شناسنامه اجتماعی، سیاسی، اقتصادیِ تاریخ دانست. در زمان هایی که منابع مکتوب کمتر به چشم می خوردند و یا اعتبار چندانی به جهت مرجع شدن ندارند، یکی از بهترین راه های بررسی تاریخ دوران های مختلف زندگیِ انسان ها، بررسی شکلی و محتوایی این سکه هاست. تصاویر، خطوط، نمادها و نشانه ها، شمایل های مذهبی، سیر تاریخی و مولفه های زیست دینی و سیاسی، از جمله عناصری هستند که بر روی سکه ها نقش بسته اند. از آنجا که در سکه ها امکان تقلب کمتر وجود دارد، به همین سبب اعتبار پذیری آنها از دیگر منابع همچون کتب و اسناد بیشتر است. همچنین آگاهی ما از وضعیت جامعه ایران در قرون اولیه هجری، به دلیل کمیاب بودن منابع مکتوب و غیرمکتوب، بسیار کم است. پژوهش در این دوره به ما کمک می کند که بسیاری از رازهای پنهانی آن دوران نه تنها در مورد جامعه ایرانی که در مورد شیوه حکومت داری اعراب نیز آشکار گردند. لذا هدف کلّی این پژوهش مشخص کردن مولّفه های زیستِ جامعه ایران و نیز وضعیت سیاسی و روابط قدرتِ حاکم بر ان دوران که به دوران گذار یا انتقال مشهورند، بر اساس بررسی نقوش و خطوط و دیگر عناصر تشکیل دهنده سکّه های مشهور به عرب-ساسانی است.واژگان کلیدی: وضعیت سیاسی- وضعیت اجتماعی- سکه های عرب ساسانی- ایران- جامعه ایرانی- جامعه اعراب.