مدیریت آبیاری در خاک های ترک دار شالیزاری

خاک¬های رسی ترک¬دار در سراسر جهان یافت می¬شوند. آسیا، آفریقا و استرالیا به ترتیب دارای بیشترین سطح این¬گونه خاک¬ها می¬باشند. ترک¬ها مشکل اصلی آبیاری این خاک¬ها هستند. وقتی این خاک¬ها رطوبت از دست می¬دهند، انقباض یافته و ترک¬ها گسترش می¬یابند. مدیریت خاک¬های رسی ترک¬دار اثر مهمی بر راندمان مصرف آب دارد. به منظور مطالعه تأثیر مدیریت¬های مختلف آبیاری بر خصوصیات خاک، عملکرد و راندمان مصرف آب برنج (oryza sativa) آزمایش¬های مزرعه¬ای در یک خاک تیپیک آماس¬پذیر درز و شکاف¬دار با بافت رس¬سیلتی از اراضی شالیزاری، واقع در استان گیلان انجام شد. این مطالعه به صورت طرح فاکتوریل در قالب بلوک¬های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور ترک دارای سه سطح پهنای ترک (mm 4-3، cm5/1 و cm5/2) بود که به ترتیب w1، w2 و w3 نامگذاری گردید. فاکتور آبیاری شامل آبیاری در حدی که ترک¬ها پر از آب شوند و سطح خاک در آستانه غرقابی شدن قرارگیرد، آبیاری در حدی که ترک¬ها پر از آب شوند و ارتفاع آب روی سطح خاک به 5/2 سانتی¬متر برسد و آبیاری در حدی که ترک¬ها پر از آب شوند و ارتفاع آب روی سطح خاک به 5 سانتی¬متر برسد که به ترتیب i1، i2 و i3 نامگذاری گردید. میزان آب مصرفی، تلفات آبیاری، پارامترهای هندسی ترک، نفوذ آب به خاک و میزان عملکرد محصول اندازه¬گیری گردید. اثر پهنای ترک، ارتفاع آب آبیاری و اثر متقابل پهنای ترک و ارتفاع آب آبیاری بر حجم آب کاربردی و راندمان مصرف آب در سطح 1% معنی¬دار بود. در تیمارهای ترک، کاهش ارتفاع غرقابی سبب بهبود راندمان مصرف آب تا 5/36% گردید. تلفات آب آبیاری در تیمارهای w1، w2 و w3 به ترتیب 7/56، 5/64 و 2/78 درصد بود. رطوبت اولیه خاک تأثیر زیادی بر میزان نفوذ در خاک¬های ترک¬دار دارد و قسمت عمده¬ای از آب آبیاری صرف پر¬کردن ترک¬ها در شروع نفوذ می¬گردد. تغییرات مقدار رطوبت خاک اثر کمی در توان معادله نفوذ کوستیاکوف-لوئیس در مقایسه با ضریب معادله دارد. با کاهش رطوبت خاک، ضریب معادله افزایش پیدا کرد. نفوذ تجمعی در تیمار w3 در مقایسه با تیمارهای w1 و w2 به ترتیب 34/4 و 35/2 برابر گردید. جرم مخصوص ظاهری خشک خاک تحت تأثیر پدیده انبساط و انقباض خاک قرار گرفت و ماکزیمم سطح ترک در کمترین مقدار رطوبت خاک 2/33% شد. پهنای ترک بر میزان محصول در سطح 1% معنی¬دار بود. ارتفاع آب آبیاری و اثر متقابل پهنای ترک و ارتفاع آب آبیاری بر میزان محصول در سطح 5% معنی¬دار بود. بیشترین عملکرد (279/3 تن در هکتار) متعلق به تیمار i3w1 و کمترین عملکرد (04/2 تن در هکتار) متعلق به تیمار i1w3 می¬باشد. پهنای ترک و اثر متقابل پهنای ترک و ارتفاع آب آبیاری بر درصد پوکی دانه معنی¬دار نبود، اما اثر ارتفاع آب آبیاری بر درصد پوکی دانه در سطح 1% معنی¬دار بود. اثر پهنای ترک و ارتفاع آب آبیاری بر وزن 1000 دانه در سطح 1% معنی¬دار بود. در تیمار ترک مویین افزایش میزان آب آبیاری از حد پر¬شدن ترک¬ها به ارتفاع غرقابی 5/2 سانتی¬متر، در تیمار ترک 5/1 سانتی¬متر افزایش ارتفاع غرقابی از پر شدن ترک¬ها به 5/2 سانتی¬متر و 5 سانتی¬متر غرقابی و در تیمار ترک 5/2 سانتی¬متر افزایش ارتفاع غرقابی از 5/2 سانتی¬متر به 5 سانتی¬متر منجر به افزایش محصول نگردید. در واقع در اراضی شالیزاری با خاک¬های درز و شکاف¬دار می¬توان برنامه آبیاری را بر اساس گسترش درز و شکاف¬های خاک به منظور صرفه¬جویی در آب مصرفی بدون کاهش محصول ارائه نمود.