بررسی ماهیت بیع الخیار (بیع شرط)و تحولات فقهی و حقوقی آن

چکیده: منظور از بیع الخیار این است که بایع هنگام فروش مبیع شرط کند اگر تا فلان مدت ، ثمن را به مشتری برگرداند ، مبیع دوباره ملک او شود .درواقع بایع در این جا برای خویش خیار فسخ قرار داده است ،امروزه آن را در عرف«بیع شرط» یا «بیع به شرط» یاد می کنند و یکی از عقودی است که دارای مبانی محکم مانند روایات خاصه ای است که در عصر امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) بیان شده است که حاکی از رایج بودن آن در بین مردم می باشد و در فقه امامیه به عنوان یکی از فروعات اصلی بیان شده است، هرچند که فقهای عامه به دلیل نداشتن روایات خاص قائل به بطلان آن شده اند و به ادعای برخی از فقیهان اهل تسنن این عقد را حیله ربا و حرام می دانند ولی برخلاف فقهای اهل تسنن ،فقیهان امامیه برای صحت این بیع شرط هایی را بیان کرده اند . دراین پژوهش ابتدا به بیان مفاهیم وکلیات بیع الخیارپرداخته و به این نتیجه می رسیم که فقیهان شیعه «بیع الخیار» را تحت عنوان «بیع الشرط» یا «بیع الخیار» مورد بحث قرار داده اند و فقیهان اهل تسنن با نام های گوناگونی همچون «بیع الوفاء»، «بیع الأمانه»، «بیع الطاعه»، «بیع المعامله» مطرح کرده اند سپس درادامه بابیان3 فصل مطالب وجوانب «بیع الخیار» را مورد بررسی قرار می دهیم . در فصل اول به این نتیجه می رسیم که فقه شیعه بیع الخیار را در انتهای بحث خیار شرط مورد بررسی قرارداده است و خیار در این بیع قسمی از اقسام خیار شرط محسوب می گردد، اما در فقه اهل تسنن برخی آن را در بیع فاسد یا اکراهی و یا خیار نقد و یا در رهن مطرح کرده اند. نتیجه ی فصل دوم دیدگاه فقیهان است که بیان می کند در فقه امامیه بیع الخیار مورد پذیرش همه فقهاء واقع شده است و ادله ی جواز آن هم اجماع منقول و عمومات ادله شرط مانند «المومنون عند شروطهم» و نصوص مستفیضه مانند موثقه اسحاق بن عمار می دانند اما فقیهان اهل تسنن آن را حیله و حرام می دانند در فصل سوم گستره ی بیع الخیار در روابط تجاری که نقش بسیار مهمی در جذب مشتری دارد پرداخته شده و دریافتیم که بهترین روش برای اعطاء تسهیلات بانکی بیع الخیار است، زیرا در همه زمینه ها (شخصی ، تولیدی و . . . ) کاربرد دارد و ریسک نابودی سرمایه و سود را خیلی پایین می آورد ، اگرچه مشکلاتی اندکی هم داردودرانتهای همین فصل به بیان استفتائات مراجع معاصر وفتاوای حضرات آیات عظام پرداخته ایم. کلیدواژه :بیع، فسخ و انفساخ، خیار، شرط، بیع الخیار،خیار شرط