بررسی بهره وری مصرف آب سویا در مدیریت های مختلف خاک ورزی و بقایای گیاهی با آبیاری بارانی

بخش کشاورزی بالغ بر 95 درصد از مجموع میزان آب مصرفی کشور را به خود اختصاص داده است. در عین حال، بررسی شاخص های بهرهوری آب در بخش کشاورزی، نازلترین بازده اقتصادی و اتلاف این منبع محدود را نشان می دهد. از طرفی مسئله فرسایش بی رویه خاک، کاهش ماده آلی نیز به چالشی دیگر برای کشاورزی تبدیل شده است. بنابراین هرگونه تغییری در ساختار عملیات اجرایی مزارع که با کاهش میزان مصرف آب و در عین حال افزایش عملکرد محصول همراه باشد در سطح ملّی از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار می باشد. به منظور بررسی تأثیر مدیریت بقایای گیاهی و روشهای مختلف خاکورزی بر روی کارآیی مصرف آب و عملکرد و اجزاء عملکرد سویا، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی انجام گردید. آزمایش با سه تکرار با 3 سطح میزان پوشش بقایای گیاهی شامل 0 درصد، 50 درصد و 100 درصد، به عنوان عامل اصلی و 3 سطح خاک ورزی شامل خاک ورزی مرسوم، کم خاک ورزی و بی خاک ورزی، به عنوان عامل فرعی صورت گرفت. این آزمایش، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان طی سال های 1389 و 1390 انجام گرفت. برای آبیاری کلیه کرت ها از سیستم آبیاری بارانی کلاسیک با جایه جایی تناوبی استفاده گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که مقدار بقایای گیاهی بر بهره وری مصرف آب، چه بر حسب مقدار آب مصرفی چه بر حسب میزان تبخیر و تعرق تأثیر معنی داری داشته است. حفظ کل بقایا (100 درصد) را می توان به عنوان یک اولویت معرفی کرد. از طرفی نتایج حاصل، افزایش معنی دار بهره وری مصرف آب را با کم خاک ورزی و به ویژه بی خاک ورزی نسبت به روش مرسوم را در مورد سویا، به اثبات می رساند. بیش ترین مقدار بهره وری مصرف آب بر حسب مقدار آب مصرفی، بیش ترین مقدار بهره وری مصرف آب بر حسب تبخیر و تعرق و بیش ترین عملکرد اقتصادی را در سال اول به ترتیب، بی خاک ورزی با 100 درصد بقایا برابر با 22/1 کیلوگرم بر مترمکعب، بی خاک ورزی با 50 درصد بقایا برابر با 19/1 کیلوگرم بر مترمکعب و بی خاک ورزی با صفر درصد بقایا برابر با 7/3703 کیلوگرم بر هکتار داشته است. در سال دوم آزمایش، نتایج حاصل به ترتیب فوق عبارتند از: بی خاک ورزی با 100 درصد بقایا برابر با 27/1 کیلوگرم بر مترمکعب، بی خاک ورزی با 100 درصد بقایا برابر با 55/1 کیلوگرم بر مترمکعب و بی خاک ورزی با 100 درصد بقایا برابر با 3/3033 کیلوگرم بر هکتار. کم ترین وزن مخصوص ظاهری خاک را نیز در هر دو سال بی خاک ورزی به ترتیب برابر با 36/1 و 29/1 گرم بر سانتیمترمکعب داشته است. به طور کلی نتایج حاصل، برتری خاک ورزی حفاظتی همراه با حفظ بقایا بر روش های مرسوم همراه با سوزاندن بقایا را به اثبات می رساند. می توان اذعان کرد که حفظ و نگهداری بقایا به علت حفظ و ذخیره رطوبت درخاک و کاهش تبخیر، صرفه جویی در مصرف آب، افزایش حاصلخیزی خاک با جلوگیری از سوزاندن بقایا و نگهداری و افزایش مواد آلی خاک، باعث ایجاد یک محیط مناسب برای رشد گیاه و در این طرح به طور خاص سویا می گردد و گیاه در این شرایط آب و املاح و مواد آلی مورد نیاز را بهتر جذب می کند. در نهایت بی خاک ورزی همراه با 100 درصد یا 50 درصد بقایا را می توان به عنوان راهکاری مناسب جهت حصول مطلوب ترین مقدار بهره وری مصرف آب، عملکرد و اجزاء عملکرد معرفی کرد.