غنی شدن فسفر در رواناب و رسوب حاصل از فرسایش بین شیاری

فرسایش بین شیاری یکی از انواع مهم فرسایش در اراضی کشاورزی با ماهیت انتخابی است که در آن تمایل به انتقال ریزترین ذرات خاک وجود دارد. در سال های اخیر، اثرات زیست محیطی رواناب و رسوب حاصل از فرسایش و شناخت دینامیک آن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در این راستا، تأثیر فرسایش بین شیاری بر هدررفت فسفر خاک به عنوان یکی از عناصر غذایی مهم و ضروری گیاه اهمیت ویژه ای یافته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تلفات فسفر در فاز های مختلف در اثر رواناب و رسوب حاصل از فرسایش بین شیاری و همچنین نقش ویژگی های خاک بر این فرآیند انجام شد. به این منظور از یک دستگاه شبیه ساز باران قابل حمل در شرایط صحرایی استفاده شد. بارشی با شدت ثابت 40 میلی متر در ساعت به مدت 45 دقیقه روی پلات هایی با سطح یک متر مربع در 45 نمونه خاک ایجاد و نمونه های رواناب و رسوب طی هر رخداد بارش جمع آوری شد. نمونه های خاک از عمق 10 سانتی متر سطحی تهیه و برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی شامل بافت خاک، سنگریزه در دو موقعیت (سطح و داخل خاک)، توزیع اندازه ذرات ثانویه در دو حالت تر و خشک، ph ، ec، کربنات کلسیم معادل، کربن آلی، کاتیون های محلول، نسبت جذب سدیم و فسفر در سه فاز محلول، قابل جذب و کل معدنی اندازه گیری شد. همچنین در نمونه های رواناب، غلظت فسفر محلول و در رسوب تولیدی، غلظت فسفر در فازهای یادشده اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که فرآیند های نفوذ، رواناب و فرسایش بین شیاری، ارتباط قانون مندی با هدررفت فسفر در هر سه فاز داشت. نظر به ماهیت انتخابی فرسایش بین شیاری، رسوب حاصل از این نوع فرسایش، نسبت به خاک در معرض فرسایش، غنی از فسفر بود. افزایش درصد سنگریزه سطحی و قرار گرفته در داخل خاک، افزایش نفوذ پذیری، کاهش تولید رواناب و رسوب حاصل از فرسایش بین شیاری را در بر داشت. شن و برخی اجزای شن(شن خیلی درشت، شن درشت، شن متوسط و شن ریز) به عنوان ذرات درشت عمل کرده و کاهش فرسایش بین شیاری را باعث شد. رس وسیلت رفتار مشابه ای با یکدیگر نشان دادند و به عنوان ذرات ریز عمل کرده به طوری که باعث کاهش شدت نفوذ و افزایش فرسایش شدند. ذرات ثانویه بزرگتر از 2 میلی متر و ذرات پایدار در آب بزرگتر از 25/0 میلی متر و همچنین شاخص های بیانگر این توزیع اندازه ذرات، در حالت تر باعثکاهش تولید رسوب حاصل از فرسایش بین شیاری شد. با افزایش نفوذ پذیری خاک و کاهش رواناب، غلظت فسفر قابل جذب کاهش نشان داد. همچنین، افزایش فسفر معدنی کل و قابل جذب خاک ارتباط منفی و معنی داری با نسبت غنی شدن این دو فاز فسفر داشت در حالی که نسبت غنی شدن فسفر محلول با غلظت فسفر محلول خاک ارتباطی نشان نداد. یافته های این پژوهش دلالت بر اهمیت به نسبت بیش تر ویژگی های فیزیکی نسبت به ویژگی های شیمیایی در کنترل شدت رواناب و رسوب داشت. کلمات کلیدی: شبیه ساز باران، فرسایش بین شیاری، ویژگی های خاک، فسفر محلول، فسفر قابل جذب، فسفر کل معدنی.