زبان قرآن با رویکرد تربیتی

«زبان دین»، دانشی است که به بررسی گزاره های دینی و کشف صفات عام و خاص آن می پردازد، به ویژه اوصافی که متون مقدس را از دیگر متون و باورها متمایز می کند. «زبان قرآن» نیز از موضوعات جدید و مهم در علومی مانند قرآن، تفسیر، کلام و فلسفه است که به تحلیل گزاره های قرآنی و مبانی فهم آن ها، و نیز بررسی جنبه های گوناگون زبانی این کتاب آسمانی، نظیر روش تفهیم آموزه ها به مخاطبان، شناختاری و معناداری گزاره های قرآنی و سایر کارکردهای آن می پردازد. برخی از قرآن پژوهان، با پیش فرض معناداری و شناختاری بودن زبان قرآن، دیدگاه های متفاوتی را درباره چگونگی گزاره های قرآنی نسبت به مخاطبان ارائه کرده اند که زبان عرف عام، عرف خاص و فطرت در زمره مهم ترین آنهاست؛ گرچه هر یک از این نظریات بر سیبل حصر به قرآن نسبت داده شده اند . اما جامعیت کافی ندارند و با چالش هایی جدّی روبرو هستند. با پذیرش مبنای تألیفی بودن زبان قرآن دستاوردهای زبانی هر یک از نظریات مذکور در بستر تألیفی آن جایگاه خود را می یابد. در عین حال برخی از ابعاد زبانی قرآن همچنان مغفول مانده است. یکی از این ابعاد بعد انگیزشی زبان قرآن است. عنصری که در تمامی قرآن انتشاری وسیع داشته و با اهداف تربیتی آن پیوندی عمیق دارد. مقصود از انگیزشی بودن زبان قرآن آن است که گوینده این کلام ارجمند، محرّک ها و عواملی را در سخن خود به کار می گیرد، تا مخاطب را به امور مقصود و واکنش های مطلوب خود فراخواند. انگیزش زبانی در گزاره های خبری و انشائی قرآن انتشار داشته و زبان های هدایت، فطرت، عرف و ... نیز از آن بهره دارد، پس انگیزش، یک عنصر یا مولفه زبانی برای همه قرآن است. در این پژوهش که با روشی توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است ضمن بررسی نحوه تعامل مولفه های مختلف زبانی با یکدیگر در پرتو اهداف تربیتی قرآن، نقش محوری انگیزش در تربیت نیز برجستگی ویژه خود را یافت . تأمل در جایگاه دستاورد پژوهش های زبانی در حوزه قرآن در میان مولفه های کلی تعلیم و تربیت نیز ما را به این حقیقت رهنمون ساخت که دستاورد های مذکور میان اصول کلی تعلیم و تربیت قابل شناسائی و باز تعریف است لذا نحوه تأثیر گذاری این اصل بر ساحتها و روشهای تربیتی قرآن نیز مورد بررسی و تبیین قرار گرفت. زبان تألیفی قرآن با محوریت مولفه انگیزش، با مقتضیات فطری و قوای شناختی آدمی هماهنگی دارد و برای تربیت و رساندن او به هدف غایی آفرینش است. از این رو قرآن کریم شیوه های فراوان را برای انگیزش قوای معرفتی و نیز گرایش ها و رفتارهای او به کار می گیرد که هر یک، کاربردهای تربیتی گوناگونی را در پی دارند. روش های مختلف قرآن مجید برای انگیزش های علمی و عملی، گواهی سترگ بر معرفت بخشی و صدق گزاره های قرآنی و مطابقت آن ها با واقع است، پس زبان انگیزشی، زبانی واقع نما و معرفت بخش نیز میباشد.