مبنا و قلمرو حق اقلیت ها برای داشتن دادگاه و قانون خاص

چکیده: بحث رابطه با اقلیت ها و حقوق و تکالیف ایشان از روزهای نخستین تشکیل حکومت اسلامی، مورد توجه بنیان گذار آن، پیامبر گرامی اسلام ? قرار گرفت. از جمله مهمترین مباحث، رابطه حقوقی – قضایی اقلیت ها با حکومت اسلامی بود. سخن بر سر حق اقام? دعوا از سوی اقلیت ها در دادگاه اسلامی است و نیز امکان ایشان برای داشتن دادگاه اختصاصی با صلاحیت تخییری. به موجب این حق، اقلیت ها می توانند برای اقام? دعوا یا به دادگاه اسلامی مراجعه کنند، یا آن که با چشم پوشی از این حق، به محاکم اختصاصی خودشان مراجعه کنند. اگر هم نزد دادگاه اسلامی اقامه دعوا کردند، دادگاه اسلامی مخیر است بین این که رسیدگی به دعوا را بپذیرد یا این که ایشان را به دادگاه اختصاصی خودشان ارجاع دهد. منشأ اصلی این بحث را می توان در آیه 42 سوره مبارکه مائده یافت، آن جا که یهود مدنیه برای رسیدگی به یک امر جزایی نزد دادگاه اسلامی اقامه دعوا می کنند. به موجب حکم این آیه پیامبر ? را در رسیدگی به این دعوا مخیر بود، که اگر خواست به دعوای ایشان رسیدگی کند، یا آن که از ایشان اعراض کند. این بحث بعد از این ادامه پیدا کرد. در کلام معصومین در این خصوص اشاره هایی شده است و فقها نیز مبانی و قلمرو این حق را مورد بررسی و تحقیق قرار دادند. در حقوق موضوعه، خصوصاً در کشورهای اسلامی نیز این بحث پیگیری شد و برخی از کشورها نیز حق داشتن دادگاه خاص را، با تکیه بر مبانی اسلامی و بعضاً با استناد به برخی مبانی موجود در حقوق موضوعه پذیرفته اند. صلاحیت قضایی اقلیت ها خود به موضوع دیگری تحت عنوان صلاحیت قانون اقلیت ها دامن می زند. در واقع بحث بر سر این است که با پذیرش صلاحیت دادگاه اختصاصی اقلیت ها، قانون حاکم بر روابط حقوقی ایشان کدام است؟ آیا ایشان می توانند برای تنظیم روابط خود قانون مخصوص به خود را داشته باشند؟ مبانی پذیرش حق اقلیت ها برای داشتن قانون خاص چیست؟ امروزه در ایران و برخی از دیگر از کشورها این حق در حوز? احوال شخصیه به رسمیت شناخته شده است. باید دید که آیا می توان با استناد به مبانی موجود، دایره این حق را گسترش داد یا خیر. واژگان کلیدی: اقلیت ها، دادگاه خاص، قانون خاص.