یکی از واژگان و تعابیر مقدّس در متون عرفانیِ و?قاموس فلاسفه و ادبا و یکی از هفت?پرسش اصلی انسان در طول تاریخ، مفهوم درد و رنج است . مقصود از درد و رنج در یک نگاه فراگیر مجموعه احوال و احساساتی است که حاصل ?تعارض باورها و تصوّرات مطلوب انسان با واقعیّت های موجود است. بررسی انعکاس این تعابیر و واژگان همسو با آن (غم، اندوه، اضطراب، تنهایی و ...) در متون ادبی به ویژه متون عرفانی، شبکه زنجیره ای گسترده ای را در پیش چشم خواننده قرار?می دهد؛ که نشان از بسامد بالای این تعابیر در متون ادبی دارد. از بزرگترین شخصیت هایی که در مجموعه ادب عرفانی به?این مساله توجه کرده جلال الدین محمّد بلخی و پیر و مرشد او شمس تبریزی است. مولف با توجه به این موضوع، این جستار را در پنج فصل تدوین و ارائه کرده است. در فصل اول کلیّات، تعاریف و مفاهیم، تقریر شده است. در فصل دوم با عنوان معرفت شناسی درد و رنج، درد و رنج در چهار حوزه ماهیّت شناسی درد ورنج، وجود شناسی درد ورنج (انواع، علل، راههای رهایی)، شان اخلاقی درد و رنج ( نحوه ی رویکرد خود و دیگران)، غایت شناسی درد و رنج( نتایج مثبت و منفی)، بررسی و تحلیل می شود.در فصل سوم و چهارم مفهوم درد و رنج در آثار منثور شمس تبریزی (مقالات) و آثار منثور مولانا (مکاتیب ، فیه ما فیه ، مجالس سبعه) بررسی خواهد شد. فصل پنجم جمع بندی و نتیجه گیری است . نگارنده پس از بررسی و تحلیل ابعاد مختلف این مسئله، می تواند ادعا کند هر دو عارف در مورد ماهیّت درد و رنج و مصداق های آن هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت سخن گفته اند. در حوزه ی وجودشناسی درد و رنج، بیشتر به راههای رهایی از درد و رنج اهتمام داشته اند و به انواع و علل آن، کمتر مورد توجه بوده است. در حوزه ی شان اخلاقی درد و رنج، همواره درد ورنج دیگران را بر درد و رنج خویش ارجح دانسته اند. درحوزه ی غایت شناسی درد و رنج، به نتایج مثبت ِکمال، طلب و تضرّع عنایت بیشتری نشان داده اند؛ در یک جمع بندی کلی، عنایت و اتصال به مرشد و انسان کامل (راههای رهایی ) و اتصال به خداوند تعالی ( طلب و تضرّع) از مهم ترین مسائل در باب راه رهایی از درد و رنج تصویر شده است