چکیده مرگ گیاهچه خیار در اثر گونه های پیتیوم از جمله بیماری های مهم این محصول به شمار می آید. در سال های اخیر توجه زیادی به کنترل بیولوژیک این بیماری با استفاده از فعالیت های بیولوژیک گردیده است. برای تهیه این فراورده ها نیاز به آنتاگونیستی فعال، محیط کشتی با ترکیب مناسب و فرمولاسیونی با دوام و موثر بر علیه بیماری می باشد. برای این منظور در سال زراعی 1386 تعداد 100نمونه خاک از منطقه ریزوسفر خیار در مناطق تنکابن و مشهد جمع آوری گردید. از این نمونه ها 270 استرین باسیلوس خالص سازی شد. پس از آزمایش های مقدماتی، 13 استرین که اثر آنتاگونیستی روی دو گونه pythium ultimum و p. aphanidermatum نشان دادند انتخاب شد. شناسایی استرین ها با استفاده از بررسی های مورفولوژیک، بیوشیمیایی، مقایسه نقوش الکتروفورزی پروتئین و تکنیک rep-pcr نشان داد که این استرین ها متعلق به 4 گونه b.subtilis، b. licheniformis، b. circulance و b.marinus می باشند.در میان 40 محیط کشت بررسی شده محیط کشت عصاره سیب زمینی همراه و بدون سولفات منگنز، بیشترین رشد (109×4/2) و فعالیت ضدقارچی را بطور توام به وجود آورد. در میان استرین ها نیز استرین b7، b8، b13 و b14 بیشترین قابلیت بیوکنترلی را نشان دادند. در میان فرمولاسیون های مختلف، فرمولاسیون های سبوس گندم، سبوس گندم-تالک-کمپوست، کمپوست و آلجینیت سدیم بیشترین بقاء را داشتند. این بقاء در دمای °c4 بیشتر از °c22 بوده است. ولی از نظر قابلیت بیوکنترلی در در گلخانه، فرمولاسیون های کمپوست، کمپوست-تالک و کمپوست-تالک-سبوس گندم به ترتیب نتایج بهتری را نشان دادند. در مجموع با توجه به بررسی فاکتورهای مختلف می توان تکثیر دو استرین b13 و b14 در محیط کشت سیب زمینی-سویا همراه و بدون سولفات منگنز و فرموله کردن آن به صورت کمپوست، کمپوست-تالک و کمپوست-تالک-سبوس گندم برای تولید انبوه و استفاده کاربردی از استرین های مزبور جهت کنترل بیولوژیک بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه در اثر دو گونه p. aphanidrmatum و p. ultimum توصیه گردد. کلید واژه ها : فرمولاسیون، کنترل بیولوژیک، مرگ گیاهچه خیار،محیط کشت ،bacillus spp