یکی از پربارترین دوره های شعر معاصر فارسی، دوره ای است که اصطلاحاً از آن با عنوان«ادبیات مقاومت» نام برده می شود. آثاری که در این دوره ی ادبی جای می گیرند عمدتا مرتبط با دوران دفاع مقدس پدید آمده اند. هرچند به لحاظ تاریخی، می توان ادبیات مقاومت را از آغاز دوره ی مشروطیت در اشعار شاعران مشروطه ردیابی نمود، و آثار ادبی را که با هدف مبارزه با استبداد و برانگیزاندن مردم ایران پدید آمده اند جزو رگه های آغازین ادبیات به شمار آورد. لکن به طور اخص امروزه آنچه که ادبیات مقاومت خوانده می شود آثار هنری است که در پیوند با حماسه سازی مردم ایران در دوران هشت سال دفاع مقدس و پس از آن پدید آمده اند. نکته مهم در این باره، تحول های زبانی و تصویری و معنایی است که همخوان با موضوع این آثار در آن ها پدید آمده اند. آنچه که مسلم است اکثر سبک شناسان بر این باورند که پس از دوره ی سبک خراسانی، بن مایه های زبانی و تصویری و معنایی حماسی در ادب فارسی به لحاظ بسامد رو به افول نهاده است. خوشبختانه در آثار دوران مشروطیت و دوره ی دفاع مقدس بار دیگر رویکردهای حماسی در قالب ساخت های زبانی و تصویری و معنایی در آثار هنری و ادبی ایران ظهور پیدا کرده است. بنابراین بایسته است پژوهش های سبک شناختی در این باره صورت گیرد. با این مقدمه می توان گفت هدف اصلی این پایان نامه پاسخ به پرسش هایی است که درباره ی چگونگی بروز این بن مایه ها و علت های اجتماعی، تاریخی، هنری و ادبی پدید آورنده و تقویت کننده و فراگیر کننده ی آن هاست.

سوررئالیسم مکتبی است که در اوایل قرن بیستم توسط آندره برتون و یارانش به وجود آمد. این مکتب سعی داشت که از نفوذ و حاکمیت عقل و منطق بکاهد و به جای آن با روش های خود از قبیل نگارش خودکار، تداعی معانی و رویا و تکیه بر ضمیر ناخودآگاه، به هدف خود که رسیدن به نقطه ی علیاست، دست یابد. سوررئالیسم و تصوّف بسیار به هم شبیه هستند. هر دو بر ناتوانی عقل و منطق در درک و شناخت هستی آگاه اند و به جای آن با تکیه بر ضمیر ناخودآگاه و کشف و شهود و عشق و مستی در شناخت برتری از هستی و وجود اهتمام ورزیده اند. مولوی از عارفان و شاعرانی است که در حالت سُکر و مستی و عشق به حق تعالی غزلیات شمس را سروده است. بسیاری از غزلیات او به نوعی است که با روش های سوررئالیسم هم خوانی دارد.در این رساله سعی بر آن شده است که وجوه مشترک سوررئالیسم و تصوف بیان شود و مولفه های سوررئالیستی مولوی در سرودن غزلیات مورد بررسی قرار گیرد.

رویکردهای نقد ادبی جدید، با پرداخت های دیگرگونه به متون ادبی، امکان برساختن معانی متعدد و پایان ناپذیر را برای این آثار فراهم می آورند و عنصر مرگ را از حیات آثار ادبی می ستانند؛ در این میان نقد نو (فرمالیسم امریکایی) که همزمان و در ادامه ی جریان فرمالیسم روسی در حدود دهه ی سی در امریکا پدیدار شد، در حقیقت نخستین تلاش منتقدین ادبی بوده است برای اصالت بخشیدن به متن و رهاندن متون ادبی از داوری های شخصی که از تحمیل عناصر بیرونی به متن آغاز می شد و با به دست دادن معنایی نهایی و مناقشه ناپذیر در نهایت پایان می یافت. شفیعی کدکنی که بررسی اشعار او هدف اصلی این تحقیق است، از بزرگ ترین شاعران عصر ماست که در کنار دانش و نبوغ فوق العاده و تحقیق و تفحص در زمینه های علمی و ادبی، با آخرین تئوری های شعر و شعرشناسی آشناست و در عالی ترین حد، ادبیات گذشته و معاصر را می شناسد.گذشته از اینها، تسلط بر زبان های خارجی (از جمله عربی، انگلیسی، آلمانی) سبب شده تا با نقد نو و نقد امریکایی و روسی آشنایی کامل داشته باشد.آشنایی با قرآن و جهان بینی اسلامی و همچنین تاریخ و فرهنگ ایران او را در سلک صاحب نظران علوم دینی و مذهبی در آورده است. او به عرفان اسلامی گرایشی خاص دارد و البته عرفان را هم با تفکر انتقادی می نگرد، هم در گفته ها (در کلاس) و هم در شعرهایش. شفیعی کدکنی راجع به هستی صاحب اندیشه است و غالباً در برخورد با مشکلات دنیای بیرون به دنبال راه حل می گردد و پیشنهاد هم می دهد. انسانی است که نسبت به وقایع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی عکس العمل نشان می دهد و در مجموع می توان گفت، فردی درون گرا نیست، جمع آفاق و انفس است، هم از درون انسان حرفی برای گفتن دارد هم از بیرون و جامعه. بسیاری از اشعارش فرا زمان و فرا مکان است. عاطفه و موسیقی در شعر او بسیار قوی است و در عروض کم ایراد است. «ده برابر شعرهای چاپ شده اش، شعر چاپ نشده دارد».(سخنان شفاهی محمد افشین وفایی) از یک سو پژوهشگری سخت کوش و باریک بین است و از سوی دیگر شاعری دل آگاه. آثار فراوان و ارزنده ای در زمینه ی شعر و متون ادبی به جا گذاشته است. م. سرشک دو مجموعه ی شعری دارد که ابتدا به تفاریق چاپ شده و در سال های پس از انقلاب به صورت دو مجلد چاپ شد، که هر مجلد شامل تعدادی از مجموعه های شعر اوست، که بعضی قدیمی هستند و بعضی از این مجموعه ها شامل شعرهای جدید اوست. شعر او در این سال ها مورد توجه منتقدان و صاحب نظران بوده است و کتاب ها و مقالاتی نیز در زمینه ی بررسی شعر وی منتشر شده است که من در حد توان به این کتاب ها و مقالات مراجعه کرده ام و از نظرات این بزرگواران در این کار تحقیقی بهره برده ام که علاقمندان می توانند در قسمت منابع و مآخذ نام این آثار و نویسندگان آن را ملاحظه فرمایند. مقدم بر بخش های اصلی پایان نامه، اشاره ای به شرح احوال و زندگی شفیعی کدکنی آمده است تا خوانندگان با شخصیت ِوی آشنایی اجمالی حاصل کنند، این آشنایی بی تردید در جهت دادن به شناخت شعر او بی تأثیر نیست، اگرچه در بخش های بعدی نیز آشنایی با م.سرشک و زمینه های معنایی و عاطفی آن از طریق تفسیر فرم و معنای بعضی از آثار ا و تا اندازه ای میسر می گردد. تحقیق پیش رو در دو بخش مباحث نظری و نقد عملی تنظیم شده است. در بخش نخست کوشیده ام خلاصه ای مفید شامل توضیح زمینه ها و دلایل پیدایش رویکرد فرمالیستی و معنا گرایی در نقد، و نظریه ها و آراءِ نظریه پردازان شاخص و تأثیر گذار از این روش را به دست دهم. در این زمینه لازم به ذکر است که بیشتر منابع فارسی مربوط، در زمینه ی معرفی رویکرهای جدید نقد ادبی، نقد ساختارگرا (در دهه ی شصت) به بعد را مطمح نظر خود قرار داده و پیش از آن نیز تنها به فرمالیسم روس پرداخته اند و در این میان در باب نقد نو (فرمالیسم امریکایی) منابع محدودی در اختیار داشته ام. در بخش نقد عملی،از آنجا که تأکید بر بررسی دفاترِ شعرِ م.سرشک بود، بررسی عملی آثار وی، بر مبنای فرمالیسم را اساس کار خود قرار داده ام،و با توجه به حجم بالا ی اشعار برای پرهیز از طولانی شدن بحث ناگزیر از هر مجموعه ی اشعار وی فقط دو شعر انتخاب و مورد نظر قرار گرفته است. در بخش سوم نقد تئوری معناشناسی مورد نظر بوده است و نظرات معنا گرایان را برای آشنایی بیشتر خودم، مورد بررسی قرار داده ام و سپس مقالاتی در باره ی زبان، سبکِ شعر شفیعی کدکنی؛ موسیقی درونی شعر شفیعی کدکنی؛ اسطوره و نقش آن در شعر شفیعی کدکنی؛ طبیعت نگری و طبیعت ستایی در شعر شفیعی کدکنی؛ به مباحث اضافه گردیده که به نظر نگارنده می تواند قسمتی از شناخت معنا گرایانه ی شعر شاعر باشد و امیدوارم مورد توجه اساتید گرانقدر قرار گیرد. در بخش چهارم نقد عملی منتخب اشعار بر اساس نظریه ی معنا گرایانه (از هر مجموعه فقط یک شعر) انجام گردیده است. به کار گرفتن شیوه های نقد فرمالیستی و معنا گرایانه در بررسی «فرم» و «معنا» وکشف ساختار اشعار وی در مجموعه های مختلف شعری اش و در درک معنا ی اشعار از رهگذر کشف عناصر سازنده ی متن و بررسی رابطه ی ساختاری این عناصر، به خود من ثابت کرد که اشعار شفیعی کدکنی نه تنها از لحاظ فرم و معنا، چیزی کم از سروده های شاعران معاصر ندارد، بلکه به جرأت می توان گفت از لحاظ ساختار و معنا می تواند قله ی هنر شاعری این عصر محسوب گردد.

پایان نامه ی حاضر، با موضوع «اندیشه.ی دینی در شعر نو فارسی» کوشش می کند سیر اندیشه ی دینی و نیز گرایش به نواندیشی را در شعرنو، همراه با عوامل موثر در شکل گیری آن، در طی چهار فصل مورد بررسی و تحلیل قرار دهد . بدین منظور در فصل اول ، ابتدا به طور مفصل به ریشه ی دین، تاریخ و تحولات آن می پردازد و سپس آن را از منظر روانشناختی، جامعه شناختی و...مورد تحلیل قرار می دهد. پایان این فصل اختصاص دارد به تحولات رنسانس و تأثیری که این تحولات بر اندیشه دینی در جهان بر جای گذاشته است. فصل دوم، پیوند دین و ادبیات را مورد بررسی قرار می دهد. فصل سوم، اختصاص دارد به بررسی اسطوره به عنوان مهم ترین زمینه ی پیوند دین و ادبیات. فصل چهارم و آخرین فصل، بازتاب اندیشه دینی در شعر نو را بررسی می کند. در این قسمت شاعران نوپرداز با توجه به نگرش.های خود نسبت به دین، به سه گروه مجزا تقسیم شده و هر یک درگروه خاصی جای می.گیرند.

اندیشه ی جست و جو گر آدمی همواره در تلاش بوده که از پس همه ی اشیا و جانداران مفهومی فراتر قراردهد. نماد ها دنیایی پر رمز و راز و پنجره هایی به افقی گسترده از بر داشت ها و تجربیات مختلف انسان هستند. « سمبل» از مهمترین مباحثی است که در کلام ادبی به کار گرفته می شود. بهره مندی از «سمبل» در کلام، گونه ای از کلام ادبی را به وجود می آورد که زیبایی و جذابیت آن نظر مخاطبان را بیشتر از دیگر گونه ها به خود جلب می کند. چرا که مطالعه ی متون سمبلیک خواننده را نا خواسته به فکر و تأمل وا می دارد تا به عمق کلام پی ببرد و از حلاوت و شیرینی این کشف بهره مند شود. گروهی از ادبا به خصوص شعرای ایران در به کار گیری « سمبل» در سخن خود توفیقات چشمگیری حاصل نموده اند. و از این طریق نیز راهی به میدان پژوهش و تحقیق برای اهل ادب و هنر گشوده اند. هدف از نگارش این پایان نامه تحلیل و بررسی نماد های اجتماعی در شعر معاصر با تکیه بر اشعار نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو است.این تحقیق در چهار فصل تدوین یافته است. ابتدا در بخش مقدمه به تعاریف و کلیّاتی درباره ی سمبل پرداخته شده است. فصل اول به اجمال در بر گیرنده ی این مباحث است : تصویر نمادین، کارکرد تصویر نمادین و تصویر نمادین در بافت شعر. فصل دوم سمبولیسم عرفانی: شرح و تفسیر نماد های عرفانی، بانگاهی به نماد های چهار شاعر بزرگ ( سنایی، عطار، مولوی و حافظ). فصل سوم سمبولیسم در شعر معاصر: مکتب سمبولیسم، اوضاع اجتماعی حاکم بر شعر معاصر، خاستگاه نماد، قلمرو معنایی نماد، سمبولیسم اجتماعی در شعر نو و... . ودر فصل چهارم به دلایل نمادگرایی در شعر نیمایی و تحلیل و بررسی نماد های اجتماعی سه شاعر بزرگ معاصر: نیما یوشیج، اخوان ثالث و احمد شاملو پرداخته شده است. حاصل این تحقیق، تحلیل و بررسی نماد های اجتماعی- سیاسی و جایگاه آن ها در شعر شاعران مورد نظر است.که بیشترین تأثیر پذیری را از اوضاع و احوال اجتماعی – سیاسی داشته اند

موضوع پژوهش حاضر بررسی مسایل اجتماعی در دیوان انوری است. در این تحقیق ابتدا کلّیاتی در مورد جامعه شناسی ادبیات ، رابطه ادبیات و جامعه آمده است. سپس انوری، شاعر قرن ششم ایران، معرفی شده و اوضاع اجتماعی عصر انوری بیان شده است. در ادامه ی تحقیق مباحث اجتماعی موجود در دیوان انوری شامل آداب و تشریفات ، ارزش ها ی اجتماعی ، عدالت ، امنیّت ، تصویر زن در دیوان انوری ، جایگاه تصوّف ، طنز و هجو و هزل ، انتقاد از اوضاع زمان ، مسائل اخلاقی ، فرهنگی ، سیاسی واقتصادی مطرح شده است وهر یک از موضوعات ذکر شده با ذکر شواهدی از دیوان تحلیل و بررسی شده است.

یک عارف وقتی که تجربه ای را پشت سر می گذارد ، چگونه از آن تعبیر می کند . در واقع هدف نگارنده این است که مولوی در مثنوی خویش چگونه به بیان این تجربیات پرداخته است . مولانا در مثنوی به وسیله نماد و تمثیل پرده از تجربیات خویسش بر می دارد

در دنیای کنونی آزادی یکی از مهمترین مفاهیمی است که توجه بشر امروز را به خود جلب کرده است و در واقع امروزه انسان بیش از آن که به مفاهیم دیگر بیندیشد ، به آزادی می اندیشد . در ایران نیز از دیر باز آزادی مورد توجه قرار گرفته است . اما در گذشته ، آزادی معنا و مفهومی دیگر برای ایرانیان داشته است . از نظر عرفی آزادی به معنای رهایی از قید اسارت بوده است . همچنین رهایی از قید نفس که در ادب عرفانی ما نیز بازتاب فراوانی دارد ، از دیگر معنای آزادی است که در ایران بسیار مورد توجه بوده است . به طور کلی در ایران در روزگار گذشته ( به استثنای آزادی از قید اسارت و یا بردگی ) تنها آزادی درونی مورد توجه بوده است . اما پس از وقوع انقلاب مشروطه تحت تأثیر غرب ، نوعی از آزادی مطرح شد که برخلاف انواع پیشین آن در ایران ، معنوی و درونی نبود . چرا که غربیان تعریف دیگری از آزادی داشتند و آزادی مد نظر آنان آزادی برونی بود . آزادی ای که با توسل بدان می توانستند دنیای برونشان را بر طبق میل و اراده شان تغییر دهند . این نوع آزادی برای نخستین بار پس از انقلاب مشروطه در جامعه ایران مورد توجه قرار گرفت . به تبع طرح آن در جامعه ، این مسأله در ادبیات نیز مطرح گردید . بنابراین می بینیم که ادبیات مشروطه به ویژه شعر مشروطه سرشار است از ستایش آزادی در معنای غربی آن . در این دوره برای نخستین بار در شعر فارسی از آزادی مذهب ، آزادی مدنی ، آزادی زنان ، آزادی بیان ، آزادی اندیشه سخن گفته می شود و آزادی به یکی از اصلی ترین موضوعات شعری این دوره بدل می گردد . و شاعرانی چون فرخی ، عشقی ، عارف ، بهار و لاهوتی بسیاری از اشعارشان را به « آزادی » اختصاص می دهند . از این رو پژوهش حاضر نیز دیدگاه های گوناگون این شاعران را درباره آزادی مورد بحث و بررسی قرار می دهد .

انسان و مسائل مربوط به آن از جمله موضوعاتی است که از دیر باز اندیشه ی بشر را مشغول نموده و سهم عمده ای از ادب وهنر را به خود اختصاص داده و در ادوار مختلف تاریخ با نگرش های متفاوتی همراه بوده است با مطالعه ی نمونه آثاری از ادب کهن فارسی و مقایسه ی آن با ادب معاصر می توان با برخی از این تفاوت ها در رویکرد شاعران اعصار مختلف به انسان آشنا شد. البته بدیهی است که پیشرفت علم و افزایش تجربه ی بشری در گذر زمان و تغییر شرایط زندگی موجب ظهور نیازهای جدید گردیده و در پدید آوردن تغییر دیدگاه ها در این زمینه موثر بوده است. این تفاوت اندیشگی نسبت به انسان با تغییر ماهیتی اساسی تقریباً از دوران مشروطه همراه با تحولات اجتماعی – سیاسی به صورت جسته گریخته و نامنظم آغاز گردیده و با ظهور نیما از رسالت ویژه ی انسانی برخوردار شده است. شعر معاصر بخصوص نیمایی از همان آغاز پیام آور ارزشهای تازه ای برای انسان ایرانی بوده است و گسترش این ارزش ها می تواند آفاق انسان دوستی کهن فرهنگ ما را به چشم اندازهای انسانی نو بپیوندد. به هر حال سیرحرکت شعر معاصر نشانگر این است که توجه به انسان جز جدانشدنی شعر معاصر بوده و این نوع از شعر تا به امروز همه ی جنبه های زندگی بشری را همراه با تمام ترس ها و اضطراب ها، شادی ها و کامیابی ها و آلام و رنج هایش بر صفحه ی تاریخ ادب فارسی ترسیم نموده است. و به یقین مطالعه ی این آثار چشم هر انسانی را به مسائل روزمره ی زندگی خود می گشاید، تا مگر خرد جمعی و عقل و تجربه ی بشری چاره ای برای آن بیندیشد. ولی برخلاف اهمیت این موضوع جز « انسان در شعر معاصر » از محمد مختاری که نکته بینی های ظریف و دیدگاه های انسان اندیش آن یاریگر نگارنده در تدوین رساله ی حاضر بوده تا کنون اثر قابل ذکر دیگری تالیف نگردیده است. درباره ی اشعار فروغ فرخ زاد نیز صاحب نظران و محققین اغلب به سبب جنسیت او با پس زمینه ی زنانگی به بررسی اشعارش نگریسته اند و به جنبه های فمینیستی آن اشاره کرده اند، در حالی که فروغ قبل از زن بودن یک انسان است و خود نیز علناً بعد از تولد دیگرش پرداختن به زنانگی را دلیل متوقف بودن زن هنرمند می داند و پایه های اندیشه اش را بر انسان بودن استوار می کند. بنابر موارد مذکور لزوم انجام یک کار تحقیقی در زمینه ی انسان گرایی در ادب معاصر و همین طور شعرفروغ و جای خالی آن در پروژه های تحقیقاتی در ادب فارسی احساس می شد. لذا نگارنده در حد بضاعت علمی خود به این مهم اقدام نمود. در این رساله سعی شده است انسان گرایی غربی تعریف شود و تاریخچه و انواع آن ذکر گردد و به گزاره های محوری اش پرداخته شود، اما پرداختن به موارد مذکور به سبب محدودیت منابع فارسی بدون مراجعه به منابع زبان اصلی امکان پذیر نگردید و وقت زیادی از زمان نگارش رساله را به خود اختصاص داد. درفصل دوم سعی بر آن بوده است که سیر اندیشه ی انسان گرایی در ایران بررسی شود در این فصل ادبیات عرفانی اولین نحله ی ایرانی معرفی شده که به انسان در مفهوم کلی و عمومی آن نگریسته است. در مرحله ی بعدی به جلوه های انسان گرایانه در شعر چند تن از شاعران ادبیات کهن اشاره گردیده است ،که به نظر می رسد سعدی انسان گراترین شاعر در بین آن ها باشد. در ادامه به بررسی جلوه های انسان گرایی در ادبیات معاصر پرداخته شده است. جلوه های انسان گرایانه که در این فصل و فصل بعدی به آن ها اشاره شده گزینه هایی مثل آزادی، عدالت، فقر، جنگ، مرگ، زندگی ، مبارزه ، صلح و ... را دربر می گیرد. در یک بررسی کلی این جلوه ها در شعر شاعران معاصر می توان به این نکته پی برد که هر کدام از آن ها با توجه به تفکر و جهان بینی خاص خود به جلوه ای بیش از جلوه های دیگر انسان گرایی توجه داشته اند، مثلاً نیما اوضاع اقتصادی اقشار کم درآمد جامعه و مشقت های فراوان آن ها رابرای تامین معاش و گذران زندگی ترسیم می کند ولی شاملو بیشتر به حماسه سرایی و سوگ سرود مبارزان راه آزادی و تشویق مردم به مبارزه علیه ظلم می اندیشد و فریدون مشیری صلح جویی است که از جنگ ستیزی می گوید. او از بی رحمی انسان به انسان در عذاب است و در پی رسیدن به جامعه ای است که مهرورزی صفت بارز انسان های آن باشد . اما فروغ تصویرگر فضای جنایت پرور جامعه است و شکاف طبقاتی موجود در جامعه برایش رنج آور است او از اعتیاد و پیامدهای این اسباب ذلت و ناکامی بشر نگران و مضطرب است و با هر آن چیزی که تهدیدگر سلامتی، آرامش و امنیت انسان باشد می ستیزد. لازم به ذکر است که انسان گرایی در ادبیات معاصر فقط منحصر به شاعران فوق نبوده بلکه با پژوهش در آثار خیلی از شاعران معاصر دیگر می توان به گزاره های تازه ای از آن دست یافت و این مهم در آینده بر عهده ی کسانی خواهد بود که به انسان عشق می ورزند و به توانایی های فوق العاده اش ایمان دارند.

ده? آغازین قرن بیستم با ظهور مکتب روان کاوی آفرینش " زیگموند فروید" (1856-1939م) و همراهی نو روان کاوانی چون آلفرد آدلر، کارل گوستا یونگ، کارن هورنای، اریک فروم، به منزل? انقلابی بزرگ در نگرش به ماهیّت و شخصیّت انسان بود.مکتب روان کاوی وآراء فروید به صورت گسترده بر هم? عرصه های هنر و دانش بشری تأثیر داشت. در ادبیات و رمان نویسی نیز، نویسندگان برای بازتاب ذهن و روان شخصیت های داستان به روان کاوی و باورهای فروید روی آوردند. نقد روان کاوی نیزبا تحلیل روان شناختی فروید بر آثار ادبی، نمایشنامه و داستان شکل گرفت. صادق چوبک (1295- 1377) با تأثیرپذیری از آراء فروید، در رمان سنگ صبور و برخی داستان های کوتاه از جمله انتری که لوطیش مرده بود، بعدازظهر آخرپاییز و پیراهن زرشکی و... به شیو? جریان سیال ذهن به بازنگری ابعاد روانی شخصیت های داستانی می پردازد، که با بهره گیری از اصطلاحات و مفاهیم روان کاوی فروید می توان به تحلیل روان شناختی و نشانه شناسی این داستان ها پرداخت.

در میانه ی رو به اواخر قرن پنجم هجری، در منطقه ی موسوم به اران که تحت نفوذ سیاست، فرهنگ و ادبیات ایرانی بود، شاعران بزرگی چون ابوالعلا گنجوی، نظامی گنجوی، مهستی گنجوی، خاقانی شروانی، مجیرالدین بیلقانی و فلکی شروانی برخاستند که داعیه دار ابداع طرز نو و شیوه ی غریب در شعر فارسی بودند. این شاعران مبتکر و نوآور تغییرات شگرف در شیوه ی پیشین سبک شعر ایجاد نمودند و آهنگ حرکت شعر فارسی را تا قرن ها پس از خود تعیین کردند. عمده ترین تحولات سبکی، ناشی از فعالیت ابتکاری این شاعران عبارت است از: افزایش خزانه لغات شعر و ورود لغات و اصطلاحات حیطه های مختلف اندیشه، علم، فرهنگ و زندگی روزمره آدمی در شعر، رها ساختن شعر از انحصار مدح و ورود اندیشه های مربوط به حوزه های مختلف علمی و تجربی در آن، انسانی تر و شخصی تر کردن شعر، و تازگی، گستردگی و تنوع صور خیالی در آن.

صمد بهرنگی را، ما به عنوان نویسنده ای، که به زبان ساده و با هدف سیاسی برای بچه ها قصّه می نوشت، می شناسیم.او نویسنده ای رئالیست است که قالب داستان را برای آگاهی و بیداری نسلها و توده ها و به منظور عصیان علیه تباهی، انتخاب کرده است. در این رساله برای آشنا شدن با اندیشه های صمد بهرنگی ابتدا بستر زمانی دهه چهل، اوضاع سیاسی واجتماعی آن دهه، انقلاب مشروطه، حزب توده و مارکسیسم و تأثیر آن براندیشه های صمد بهرنگی مورد بررسی قرار گرفت،سپس جریان های ادبی عصر نویسنده و جایگاه این نویسنده در ادبیات معاصر و ادبیات کودک و نوجوان مورد ارزیابی قرار گرفت، و بعد با نگاهی توصیفی به بررسی عناصر داستانی صمد بهرنگی پرداخته شد، در پایان با نگاهی تحلیلی آثار فولکوریک او به طور خلاصه مورد تحلیل قرار گرفت. پس از بررسی ها می توان گفت: از نظر شخصیت شناسی: در قصه های او به ندرت شاهد شخصیت پردازی هستیم و شخصیت های داستان های او به چهار گروه انسانی، جانوری، گیاهی، بی جان یا شی تقسیم می شوند. قصه های بهرنگی باتوجه به اهداف قصه گاهی شامل چند طرح می باشد می توان گفت: قصه ها دارای پیرنگ ضعیف است. از لحاظ روایت شناسی نویسنده از انواع روایت سود برده است. دربرخی ازداستان ها راوی دانای کل است ودر برخی دیگر زاویه دید درونی است وگاهی از چند راوی استفاده کرده است. اما چون هدف بهرنگی القاء اندیشه هایش به مخاطب بوده بنابراین از عنصر درونمایه، بیشترین بهره را برده است.

پدیده ی مرگ از جمله موضوعاتی است که از دیر باز تا کنون توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده و هر کدام از دریچه های گوناگون فلسفه، دین، عرفان و غیره به آن نگریسته اند. از جمله این اندیشمندان، شاعران بزرگی چون فردوسی، خیام و عطار هستند که با توجه به جهانبینی و اعتقاداتشان، به این مساله پرداخته اند. در این رساله به دیدگاه این بزرگان در باره مرگ پرداخته شده است. فردوسی در شاهنامه، در دوره های اساطیری و پهلوانی بیشتر تحت تاثیر اندیشه ها و اعتقادات آیین های ایران باستان از جمله آیین های زروانی و مزدایی به این پدیده نگریسته است؛ لیکن این نگاه در دوره تاریخی با توجه به تغییر نگرش وی نسبت به مقوله زمان (یعنی تبدیل زمان دایره وار و اسطوره ای به زمان خطی) که از یک سو تحت تاثیر اعتقادات دینی وی و از سوی دیگر به سبب مواجهه او با پیری است، دچار نوعی تغییر شده است. خیام در رباعیات، با توجه به عقل گرایی محض فلسفی به مرگ نگریسته است. در نظر خرد فلسفی او تنها امور محسوس معتبر است و امور انتزاعی و نامحسوسی چون روح یا عالم معنا از درجه اعتبار و اعتماد ساقط است. به همین دلیل، مرگ را پدیده ای پایان دهنده و نیست کننده ی هستی انسان می انگارد. عطار نیز در مثنویهایش، با توجه به مشرب عرفانی خود به این پدیده نگریسته است. وی به سبب داشتن مکتب وحدت گرایی شهودی و نیز با در نظر گرفتن مراتبی چون موت ارادی، فناء فی الله و نظریه ی سیر تکاملی انسان، مرگ را تولدی دیگر جهت سیر به مراتب بالای وجود می پندارد.

عرفان و تصوّف و درونمایه های «شهودی» و «اِشراقی» آن یکی از مباحث پردامنه و البته مناقشه برانگیز در عالَم معرفتِ اسلامی به طور عام و معارفِ ایرانی ـ اسلامی به طور خاصّ است؛ به مرور و با تکامل اندیشه های عرفانی و گسترده شدن تعالیم صوفیانه و بسطِ حوزه ی تصوّف و پذیرش عقاید تازه و جدید، سلوک صوفیانه نیز دچار دگرگونی و تفاوت آراء در جنبه های کسب معرفت گردید؛ یکی از مهمترین جنبه های ابراز عقاید و افکار عرفانی ـ به ویژه در نحله های شهودی و سُکرآمیز ـ گرایش های خاصّ معرفتی است که از سوی عقلای مجانین یا مجنونانِ مجذوب ابراز می شود. عقلای مجانین، عملاً به هیچکدام از فِرق شناخته شده ی تصوّف منتسب نیستند امّا در عالَم عرفان و تصوّف، تعالیم و سخنان تأثیرگذاری برجا گذاشته اند؛ در میان عرفای سخنورِ ایرانی، شاید بتوان عطّار نیشابوری را یکی از سرآمدانِ توجّه به اقوال و افکار عقلای مجانین دانست؛ عطّار در سروده های خویش ـ به ویژه در مثنوی های منطق الطیر، مصیبت نامه، الهی نامه و اسرارنامه ـ با نگاهی ژرف و چندبُعدی، در زمینه های مختلف فکری و اعتقادی از شخصیت عقلای مجانین به عنوان جناح معترض و رادیکال اجتماعی و مذهبی، بهره گرفته و حکایات متعدّدی را در حول و حوش احوال و افکار آنها به رشته ی نظم کِشیده است که بررسیِ این حکایات، عملاً علاوه بر شناختِ یکی از جنبه های مهمّ عرفان اسلامی، می تواند نشانگر جهتگیریِ خاصّ اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ این نحله های عرفانی به ویژه در روزگارِ پیش از قرن هشتم هجری باشد.

چکیده اخلاق و نظریه‏ های اخلاقی از دیرباز جزء مقوله‏ های مهمی هستند که در ادبیات به آنها بذل توجه فراوانی شده و دستاویز خوبی برای شاعران و نویسندگان بزرگی چون سعدی بوده است. همان‏طور که می‏دانیم بسیاری از آموزه‏ هایی که در آثار سعدی ارائه می‏شوند اخلاقی هستند و با بیشتر نظریه‏ های اخلاقی شناخته شده در علم اخلاق سازگاری دارند، مهم‏ترین نظریه‏ هایی که فیلسوفان اخلاق مطرح کرده‏ اند به این شرح است: نظریات غایت‏ گرایانه "نظریه ‏ای که در آن یک فعل را با توجه به نتایجش درست یا نادرست می‏دانند" ، وظیفه‏ گرایانه"به درستی و نادرستی ذاتی اعمال توجه دارند و عمل درست را بر اساس وظایف و قواعد اخلاقی تعریف می‏کنند" و فضیلت‏ گرایانه "بر منش و فضایل اخلاقی تأکید دارد تا بر نتایج عمل یا وظیفه و قواعد اخلاقی" ، بررسی آثار سعدی بر طبق این نظریات اخلاقی، رسالت این پایان نامه است. مهم‏ترین نتیجه ‏ی حاصل از آن به این صورت است که؛ آرای اخلاقی سعدی با هر سه نظریه‏ ی اخلاقی تطابق دارد ولی نمی‏توان او را در هیچ یک از این نظریات منحصر کرد چون او شاعر است و یک شاعر به مقتضای حال خود و مخاطب خود، از نظریه‏ های اخلاقی مختلفی در سخنان خود بهره می‏برد. واژگان کلیدی؛اخلاق، نظریه‏ های اخلاقی، سعدی، گلستان، بوستان، غایت‏ گرایی اخلاقی، فضیلت‏ گرایی اخلاقی‏، وظیفه‏ گرایی اخلاقی ?

منطق زندگیِ بشر، پیش از آن که علّی و معلولی باشد، داستانی ـ روایی است. هر داستان، روایتی است از رویدادها که در برهه ای از زمان بازگو می شود یا نمایش داده می شود. داستان نویس، هم? عناصر روایی را در کنار هم و بر روی زنجیره ای از حوادث خیالی یا تاریخی به خدمت داستان در می آورد. با پیوند حوادث خیالی و تاریخی و تکنیک های رواییِ داستان، به ترتیب دو نوع روایتِ داستانی و روایت تاریخی شکل می گیرد. احمد محمود، یکی از نویسندگان واقعگرایِ معاصر است که توانسته است تحوّلات اجتماعی و تاریخیِ معاصر را با چاشنی خیال و با بهره گیری از شگردهایِ روایی، به صورت زیبا و هنری روایت کند. در این رساله، تلاش می شود با بررسیِ دو مقول? فکری ـ زبانی که در آثار مکتوب تجلّی می یابد به معرّفی و تبیین دریچ? تازه ای در نقد ادبی بپردازیم؛ برایِ رسیدن به این منظور، پس از بحث مقدّماتی در مورد روایت شناسی و عناصر روایی داستان به معرّفی روایت داستانی و تاریخی و سپس سبک احمد محمود پرداخته شده است و به این ترتیب پیوند این دو مقول? ساختاری و محتوایی را با بررسی شگردهایِ روایت واقعگرا، تبیین کرده و نمود این دو گون? روایی را در تحلیل رمان های احمد محمود، با ذکر نمونه و شاهد نشان خواهیم داد. کلمات کلیدی: روایت، روایت تاریخی، روایت داستانی، احمد محمود، روایت واقعگرا

چکیده : پایان نامه ی حاضر با موضوع « اندیشه ی دینی در آثار جمالزاده، چوبک، هدایت و آل احمد » برآن است تا اندیشه ی دینی تحول یافته در عصر مشروطه وبازتاب آن در ادبیات داستانی معاصر را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. بدین منظور ؛ در فصل اول ، تعاریف و تفاسیری از دین ارائه می شود و در فصل دوم ، به کارکرد دین در گذر تاریخ و نگرش حکومتها به دین و عقاید مذهبی ، تا قبل از مشروطه پرداخته می شود . فصل سوم، گسترش تفکرات نو گرایی در عصر بیداری و جریانهای دینی عصر مشروطه را با تفاوت دیدگاهها، به طور مشروح مورد بررسی قرار می دهد و تقابل افکار سنتی ونو در جامعه ی ایرانی باز گو می گردد. بخش پایانی ، ضمن تاکید بر تحول و تعهد ادبی ، بیانگر مضامین و بن مایه های دینی در آثار نویسندگان مذکور می باشد و موضع دین در ادبیات معاصر ، مورد تحلیل قرار می گیرد. کلید واژه ها : دین ، نواندیشی دینی ، ادبیات داستانی ، ادبیات معاصر ، جمالزاده ، هدایت ، چوبک ، آل احمد.

چکیده همان گونه که کلام جدّ عطار متضمن معانی بلند عرفانی است، مفاهیم طنزآمیز او نیز شایان توجّه است. لذا در پی دست یافتن به محتوا و درون مایه طنز های او حکایات طنزآمیز مثنوی های او مورد بررسی قرار گرفت. و بر این اساس مجموعه حاضر در دو فصل و بخش پایانی به عنوان سخن آخر تنظیم گردید؛ که هر کدام از فصول به بخش های متعددی تقسیم بندی شده است. در فصل اول (کلیات و تعاریف)، به ماهیت خنده، رسالت، اهداف و انگیزه های طنزپرداز، پیشینه طنز درغرب، اسلام و ادبیات فارسی، تعاریفی از انواع شوخ طبعی پرداخته شد. در فصل دوم، که در حکم تنه اصلی این پایان نامه است، ابتدا توضیح مختصری درباره هر یک از مثنوی های عطار ارائه شد، سپس به طبقه بندی طنز در چهار بخش اصلی پرداخته شد، که هر یک از این چهار بخش خود به بخش های دیگر تقسیم شده است. و سپس علت گرایش او به طنز از انواع شوخ طبعی و شیوه های رایج در طنز و شوخ طبعی بیان شده و در نهایت نمودارها و جدا ولی مرتبط با حکایت های طنز آمیز آورده شده است. در سخن آخر که بخش پایانی این مجموعه است به بیان چند نکته در مورد طنز های عطار پرداخته شده است. به نظر می رسد که طنز در آثار عطار برای نقد مسائل سیاسی، اجتماعی صوفیانه و فلسفی به کار گرفته شده است. در این رساله از 77 منبع استفاده شده است. کلید واژه: طنز، شوخ طبعی، انواع شوخ طبعی، عطار، طنز عطار. چکیده همان گونه که کلام جدّ عطار متضمن معانی بلند عرفانی است، مفاهیم طنزآمیز او نیز شایان توجّه است. لذا در پی دست یافتن به محتوا و درون مایه طنز های او حکایات طنزآمیز مثنوی های او مورد بررسی قرار گرفت. و بر این اساس مجموعه حاضر در دو فصل و بخش پایانی به عنوان سخن آخر تنظیم گردید؛ که هر کدام از فصول به بخش های متعددی تقسیم بندی شده است. در فصل اول (کلیات و تعاریف)، به ماهیت خنده، رسالت، اهداف و انگیزه های طنزپرداز، پیشینه طنز درغرب، اسلام و ادبیات فارسی، تعاریفی از انواع شوخ طبعی پرداخته شد. در فصل دوم، که در حکم تنه اصلی این پایان نامه است، ابتدا توضیح مختصری درباره هر یک از مثنوی های عطار ارائه شد، سپس به طبقه بندی طنز در چهار بخش اصلی پرداخته شد، که هر یک از این چهار بخش خود به بخش های دیگر تقسیم شده است. و سپس علت گرایش او به طنز از انواع شوخ طبعی و شیوه های رایج در طنز و شوخ طبعی بیان شده و در نهایت نمودارها و جدا ولی مرتبط با حکایت های طنز آمیز آورده شده است. در سخن آخر که بخش پایانی این مجموعه است به بیان چند نکته در مورد طنز های عطار پرداخته شده است. به نظر می رسد که طنز در آثار عطار برای نقد مسائل سیاسی، اجتماعی صوفیانه و فلسفی به کار گرفته شده است. در این رساله از 77 منبع استفاده شده است. کلید واژه: طنز، شوخ طبعی، انواع شوخ طبعی، عطار، طنز عطار.

چکیده روایت شناسی علمی است ، که به ادراک شگرف از ادبیات داستانی-روایی مددها می رساند. هر داستان، روایتی است؛ از رویدادها که در بُرهه ای از زمان طلوع می کند. بهرام صادقی،داستان نویس سمبول گرا و طنزپرداز، توانسته است متغیّرهای اجتماعی،سیاسی،فرهنگی،تاریخی،فلسفی و روان شناسانه ی معاصر را با عنصرخیال و آبنوشی از شگردهای روایی و ترفندهای داستانی بر روی نمودار روایتگری ببرد. پژوهشگر در این رساله می کوشد با احراز مقوله های زبانی و فکری(ساختار و محتوا) به بررسی و تحلیل روایت و روایت گری در رمان"ملکوت"و مجموعه ی داستانی"سنگر و قمقمه های خالیِ"بهرام صادقی بر اساس روایت خطّی و غیرخطّی بپردازد. بدین ترتیب، پیوند این دو مقوله را با شگردهای سمبولیستی و واقع گرایانه تبیین کرده و اُفُقِشان را در تحلیل آثار مذکور روشن می سازد. در فصل نخست، پس از ارائه ی "پیشینه ای کوتاه از پیدایی رمان و داستان کوتاه"،درفصل دوم به "کلیّات، و نظریه های مهمّ و اهمِّ علم روایت و روایت گری"؛در فصل سوم، به "بهرام صادقی که بود؟"،درفصل چهارم به "تحلیل روایت گری غیرخطّی در ملکوت" ، درفصل پنجم اجمالا به شخصیت پردازی و روایت گری در"ملکوت" و "سنگر و قمقمه های خالی":عناصر،ارکان و اهداف؛ درفصل ششم به ساخت گشایی دو نوع روایت در داستان های "سنگر و قمقمه های خالی" سپس در فصل هفتم، به "گروتسک"، و آنگاه در فصل هشتم به نتیجه گیری،ذکرکتاب شناسی و منابع قلم فرسایی می کند.

با توجه به مکتب آمریکایی و مکتب اروپای شرقی در ادبیات تطبیقی، که بنیان¬گذاران آن¬ها اعتقاد دارند شرایط و مسایل یک¬سان در دو کشور باعث پیدایش آثار مشابه می¬شود؛ دو کشور ایران و سوریه در قرن بیستم، تقریباً دارای شرایط یک¬سان بوده¬اند، مسایل مشابهی چون شعر نو، شکستن قالب¬های سنتی و وارد نمودن مضامین جدید اجتماعی و فرهنگی در شعر، انعکاس دردهای و نابسامانی¬ها اجتماع در شعر، از جمله موضوعات شعر در این دو کشور هستند. آشنایی روشنفکران و شاعران این دو کشور با اندیشه¬های غربی، پیشرفت¬ها و مکاتب فلسفی و ادبی از جمله شرایط یکسان فکری اندیشمندان دو کشور مذکور است. مسایلی مثل پدیده¬ی استعمار خارجی، استبداد داخلی، نبود آزادی، وجود سنّت¬های خرافی در میان مردم، سرکوبی و اختناق از جمله مسایل سیاسی و اجتماعی مشترکند. احمد شاملو و نزار قبانی دو شاعر متعهّد ایران و سوریه آثاری به وجود آورده¬اند که: مبارزه با استبداد و ظلم وستم، مبارزه با دخالت¬های بیگانه، آزادی، نجات انسان از چنگال استبداد و رهایی او از قید سنّت¬های خرافی از جمله موضوعات محوری آن آثار است. این دو شاعر، شعر را حربه¬ی خلق و کشف حقیقت و روشنگری می¬دانند... این تحقیق بر آن است تا اشتراکات فکری در شعر و اندیشه این دو شاعر را بیابد و تفاوت¬های آن را بیان کند تا بلکه بتواند موجب آشنایی عمیق¬تر دوستداران شعر و ادب با این دو شاعر گردد

یکی از مهم ترین مباحث سبک شناسی و نقدادبی بررسی صورخیال شاعران از جنبه های مختلف است. تشبیه که از عناصر مهم تصویرگری است، از دیرباز در آثار ادبی، به ویژه شعر مطرح بوده و طی قرن ها تحت تأثیر عوامل فرهنگی ـ اجتماعی، دیدگاه شاعران و غیره، دستخوش تحول گردیده است. در میان سخن سرایان فارسی، نقش انوری ـ که شاعری بین سبکی است ـ در ایجاد تحول انکارناپذیر است.پایان نامه حاضر در راستای شناسایی تشبیهات انوری و برخی استعارات دیوانش قدم برداشته، سپس قدرت و توانایی شاعررا از نظر چگونگی به کارگیری ارکان تشبیه، تشبیهات تکراری و غیرتکراری، تشبیه گرایی یا استعاره گرایی، حوزه ها و شیوه های مختلف تصویرگری ارزیابی کرده است