عنصر سپاهی و لشکری و ابزار آلات جنگی، از عناصری است که شاعران از آنها در تصویرسازی های خود بهره برده اند. این عناصر از همان آغاز شعر فارسی، پیوندی عمیق با شعر و تصاویر شعری داشته اند و شاعران با استفاده از آنها تصاویر زیبا و متنوعی را خلق کرده اند. در این رساله، نگارنده به بررسی تأثیر عنصر سپاهی و لشکری و ابزار آلات جنگی در تصاویر شعری با تکیه بر اشعار فرخی سیستانی، منوچهری، ناصرخسرو و خاقانی پرداخته و تا حد امکان این مسئله را روشن ساخته است که شاعران به چه صورت در ساختن تصویرها از عنصر سپاهی و لشکری و ابزارآلات جنگی استفاده می¬کرده اند. پس از بررسی های لازم، مشخص شد که شاعران مورد پژوهش در رساله، به عنصر سپاهی و لشکری و ابزارآلات جنگی به عنوان،عناصری تصویرساز،توجه خاصی کرده اند و با استفاده از آنها خیال های گوناگون چون انواع تشبیه و استعاره و کنایه و تمثیل را خلق کرده اند و نیز با بهره گیری از آنها به وصف موضوعات مختلفی چون وصف ابزارآلات و اصطلاحات رزمی، تغزل، توصیف طبیعت و بیان مفاهیم انتزاعی و مفاهیم دیگر پرداخته اند. در این رساله، نگارنده بعد از ذکر مقدمه و پرداختن به کلیّات و تعاریف، به بررسی تأثیر این عناصر در تصاویر شعری فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی، ناصرخسرو و خاقانی پرداخته است و سپس در بخشی جداگانه، نتایج بررسی ها و تحقیقات خود را ارائه داده است.

سفر از جمله موضوعاتی است که همواره مورد تأکید صوفیه بوده و از دو جنبه مورد توجه قرار گرفته است: 1- سفر آفاقی 2- سفر انفسی. سفر آفاقی، سیر و سفر در شهرها و سرزمین های مختلف است که صوفیان به آن توجّهی خاص داشته و در اکثر متون متصوّفه، فصلی به آن اختصاص یافته است. آنها در این سفر، قصد رسیدن به اهداف خاصّی را داشته، رعایت آداب و رسوم معینی را برخود واجب می شمردند. سفر انفسی، سفر دل و سیر و سلوک عرفانی است و سالک راه حق باید با ارشاد شیخی کامل، مراحل آن را که مقامات نامیده می شود، با مجاهده و ریاضت طی نماید، تا به نهایت این راه که رسیدن به حق و بقا بالله است، برسد. هدف عمده این رساله، پرداختن به آداب و رسوم سفر صوفیه در متون عرفانی از اواسط قرن چهارم تا اواسط قرن هشتم هجری است که در یک مقدمه (کلیات) و دو فصل سفر آفاقی و سفر انفسی تنظیم شده است، نتایج حاصل از این پژوهش در پایان هر فصل آمده است.

پژوهش حاضر در دو بخش به بررسی تشبیه مضمر در ادبیات فارسی می پردازد. در بخش اول چگونگی نگرش عالمان بلاغت به مقوله ی تشبیه مضمر و جایگاه آن در تقسیم بندی انواع تشبیه پرداخته شده است. در این بخش سعی بر آن است که علاوه بر کتب بلاغی فارسی، چگونگی نگرش عالمان بلاغت در آثار عربی نیز به این نوع تشبیه بررسی شود که در پایان این بخش نتایج زیر حاصل شد: بلاغت شناسان فارسی نسبت به اعراب توجه بیشتری به مقوله ی تشبیه مضمر داشته اند و برخلاف آن ها از همان آغاز شکل گیری علوم بلاغی در ایران، این نوع تشبیه به عنوان یکی از اقسام اصلی تشبیه مورد توجه قرار گرفته است. مولفان کتب بلاغی جایگاه یکسانی را برای تشبیه مضمر در تقسیم بندی انواع تشبیه تعیین نکرده اند که این پژوهش نظر کسانی که آن را به عنوان یکی از راه های نوسازی تشبیهات مبتذل دانسته اند، تأیید کرد. در بخش دوم سعی شده است مصادیقی برای تشبیه مضمر در دیوان های معروف شعر فارسی از دوره های مختلف استخراج شود و بر اساس آن ها تشبیه مضمر مورد تبیین و تقسیم بندی به انواع مختلف قرار گیرد که با مطالعه ی شواهد یافت شده این نتیجه حاصل شد که تشبیه مضمر با توجه به هدفی که شاعر از آن دنبال می کند و ساختاری که به کار می برد، به سه گروه اصلی تفضیل، تساوی و کثرت استعمال، تقسیم می شود. از این میان تفضیل و تساوی خود با توجه به طرز بیان و ارتباطی که شاعر بین مشبه و مشبهٌ به، به وجود می آورد به انواع مختلفی تقسیم می شوند.

هر نویسنده و متفکری بر حسب عوامل مختلف فردی و اجتماعی برای ایجاد ارتباط فکری و بیانی با مخاطبان ،سبک خاصی را برای تخاطب بر می گزیند. در این تحقیق سعی شده است ابزار و شیوه های بیانی به کار رفته در«کیمیای سعادت » و« مرصادالعباد » به عنوان دو اثر مهم در حوزه تعلیمی _ عرفانی مشخص شود وسپس وجوه اشتراک و افتراق قالب ها و چهاچوبهای موجود در این دو اثر آشکار گردد.ومشخص شود که کدامیک از نویسندگان این دو اثر در بهره گیری از عناصر بیانی جهت اقناع مخاطب عامه موفق تر بوده است. برای دست یابی به این امر ،ابتدا کیفیات گوناگون سبک گفتاری امام محمد غزالی به سبب سبقت زمانی آن بر مرصادالعباد در فصل اول و در سه بخش نگرشهای اجتماعی ،روشهای بیانی ،ابزارهای هنری که خود شامل سه قسمت صنایع بدیع لفظی ومعنوی ،بیان و معانی است،بررسی شد.به همان ترتیب در فصل دوم به بررسی شیوه های بیانی مزصادالعباد مبادرت شد.در نهایت پس از طی مرحله بررسی ،به تطبیق راهکارهای گفتگویی و ابزارهای زبانی دواثر و مشخص کردن نتایج آن پرداخته شد.

مهم ترین اثر ترکی شهریار، منظومه «حیدربابا یه سلام ـ سلام بر حیدربابا» است. شهریار در این منظومه، با نبوغ ویژه خود توانسته با زبانی ساده و همه فهم، آداب و رسوم و جلوه های مختلف زندگی را به تصویر بکشد. شهرت جهانی این منظومه، مترجمان زبانهای مختلف را به ترجمه این اثر برانگیخته است. در زبان فارسی نیز شاهد ترجمه هایی منظوم و منثور از این اثر، هستیم. با توجه به ترجمه ناپذیری شعر و علی الخصوص ترجمه شعر به صورت منظوم، در ترجمه های فارسی این منظومه، کاستی ها و لغزش هایی راه یافته است که بررسی آن ها لازم به نظر می رسد؛ در رساله حاضر به مطالعه و ارزیابی سه ترجمه منظوم از این اثر پرداخته شده است که شامل ترجمه های زیر است: ترجمه کریم مشروطه چی، حسین منزوی و بهمن فرسی. این ترجمه ها از نظر مسائل زبان شناختی، ساختار لفظی و معنایی، میزان وفاداری شان به متن اصلی بررسی شده و نقاط ضعف و قوت هر یک از آن ها نشان داده شده است.

به دنبال استقرار نظام مشروطه در ایران و بازشدن فضای سیاسی و فکری، بسیاری از آزادی خواهان و روشنفکران و نیز پیروان گروه ها و افکار مختلف سیاسی و اجتماعی به منظور تأثیر گذاری در مسائل کشور و تنویر افکار جامعه دست به انتشار روزنامه های گوناگون زدند. صوراسرافیل از مهمترین و تأثیرگذارترین روزنامه های این دوره بود که توسط سه تن از آزادی خواهان ایران به نام میرزا جهانگیر-خان شیرازی، میرزاقاسم خان تبریزی و علی اکبرخان دهخدا طبع و منتشر می شد. از مهم ترین بخش های این نشریه مقالاتی بود به نام چرندپرند که دهخدا با قلم توانای خود می نوشت و در صفحه ی آخر هر شماره این روزنامه به چاپ می رساند. و در واقع بخش اصلی و پرطرفدار صوراسرافیل نیز همین بخش بود. چرندپرند دهخدا به دلیل طرح مهم ترین مسائل زمان و انتخاب آگاهانه تیپ های اجتماعی، بیان طنزآمیز، نثر دقیق و مناسب اثری ماندگار در حوزه طنز به شمار می آید. دهخدا این مقالات را با لحنی که بسیار قاطع و گزنده است، به مسائل و مشکلات کشور از قبیل مفاسد سیاسی و اجتماعی، خیانت رجال حکومت، نمایندگان مجلس و اولیای دولت می پردازد. اما اکنون پس از گذشت یک قرن بسیاری از این مسائل جنبه تاریخی پیدا کرده و غالب اشارات دهخدا به حوادث و اعمال و رفتار اشخاص به دلیل گذشت زمان با ابهام آمیخته است. در نتیجه امروزه فهم دقیق چرندپرند در گرو حل این ابهامات و مطالب پنهان شده در پشت پرده کنایات طنزآمیز است به همین جهت برای قابل فهم کردن این مجموعه در پایان نامه حاضر سعی شده است با مراجعه به منابع تاریخی، زندگی نامه ها روزنامه ها و نشریات عصر مشروطه ابهامات و کنایات توضیح و تشریح و تبیین شود.

چکیده: بررسی آثار ادبی از دیدگاه صورخیال، یکی از شیوه هایی است که می تواند در معرّفی افکار و اندیشه های گذشتگان ادب فارسی، برای نسل جوان امروز و آیندگان که میراث داران زبان و ادب فارسی هستند موثّر واقع شود. به این جهت که این آثار از جنبه ی زبانی، هنری، بلاغی، فکری و ... معمولاً با جوامع امروز تفاوت هایی دارند و خوانندگان وقتی این آثار را مطالعه می کنند به علت تفاوت دیدگاه ها، معیارها، ارزش های اجتماعی و فرهنگی و باورها و صورخیال و ... نمی توانند آن طور که باید و شاید مقصود نویسنده و شاعر را دریابند. اوحدی یکی از شاعران قرن هفتم و هشتم هجری قمری است که دیوان ایشان بالغ بر نه هزار بیت است. قسمت اعظم دیوان اوحدی، غزلیات اوست که چیزی حدود هفت هزار و پانصد بیت را در بر می گیرد، او در بیشتر قوالب شعری مانند قطعه،قصیده،مثنوی،ترجیع بند و ترکیب بند و رباعی طبع آزمایی کرده است. شیوه کار بنده به این شکل بوده که صورخیال را از جوانب مختلف و با توجه به تقسیم بندی هایی که در کتب معتبر بلاغی آمده است، بررسی کرده ایم. در پایان هر یک از ارکان مختلف صورخیال (تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه) سعی کرده ایم نتیجه ای اجمالی مربوط به همان بحث را ارائه دهیم، و در نتیجه گیری کلّی که در پایان آمده است، مشخص کردیم که اوحدی به کدامیک از ارکان صورخیال علاقه بیشتری نشان داده است، نتیجه آن شد که، اوحدی تشبیه را بر دیگر ارکان صورخیال ترجیح داده است و بسامد تشبیه نسبت به دیگر ارکان بسیار بالاتر است، پس از آن استعاره در دستور کارش است و مجاز کمترین بسامد را در دیوان اوحدی دارا است. همچنین از نتایج محسوس این بررسی آن شد که، اوحدی نیز همانند اکثر شاعران هم عصر خویش در استفاده از صورخیال، دچار نوعی انحطاط، سنّت پرستی و تقلید و تکرار ناخوشایند شده است و این امر ثابت می کند که نوآوری در شعر اوحدی، جایی ندارد.

چکیده:« دیباچه»،در ادب فارسی عمری به اندازه عمر نثرنویسی دارد. به عبارت دیگر از زمان پیدایش اولین متون منثور، این مقوله مهم وجود داشت که از آن جمله می توان به مقدمه کتاب هایی نظیر شاهنامه ابومنصوری، الابنیه عن حقایق الادویه و شرح التّعرف اشاره کرد. دیباچه به عنوان آیینه ای است، در مقابل چشمان مخاطب که سیمای کاملی را ازموضوع، سبک، چگونگی وسبب تألیف کتاب ،خودمصنف، زندگی وخط مشی فکری او،روزگار مولف،اوضاع اجتماعی ووضعیت علم ودانش آن زمان و... نمایش می دهدوازین منظر مثل تاریخ ادبیات عمل می کند.دراین رساله ،دیباچه هشت اثراز لحاظ ابزار زبانی ،بیان وموضوعات تشکیل دهنده آن بررسی شده است که این کتب عبارتندز:کیمیای سعادت،مصباح الهدایه ومفتاح الکفایه ومرصادالعباد،در حوزه کتب عرفانی،گلستان در حوزه کتب اخلاقی،کلیله ودمنه ومرزبان نامه ازکتب داستانی وازآثار تاریخی،تاریخ جهانگشای جوینی وراحه الصدور.توجه به محتوا وساختار این هشت دیباچه،مبین آن است که نویسندگان این آثار،در تنظیم مطالب، چه مولفه هایی را مدّنظر داشته وبر حسب محور اصلی اثر،طرز بیان وتفکّر وسبک ادبی خویش،چگونه عمل کرده اندکه با مطالعه آن ها،افزون بر احوال مولف وروزگارش،می توان به شناخت سبک لفظی ومعنوی ودغدغه های فکری نگارنده نیز دست یافت.

این رساله با هدف بررسی تطبیقی صور خیال در دیوان اثیر الدین آخسیکتی و ظهیرالدین فاریابی که از شاعران قرن ششم به حساب می آیند انجام شده است. در مورد صور خیال و اهمیت ان در بررسی اشعار باید گفت که صور خیال در حقیقت مجموعه امکانات بیان هنری است که در شعر یا نثر شاعرانه مطرح است و منظور از به کار بردن تصویر خیال تشدید احساس و انتقال آن از گوینده به شنونده یا خواننده است، در حقیقت هر تصویر خیالی حاصل تجربه ذهنی شاعر و نویسنده و وسیله ای برای انتقال این تجربه ها به دیگران است. شناخت صور خیال کلیدی است که با آن می توانیم به جهان تخیل شاعر وارد شویم و به میزان خلاقیت های هنری و اندوخته هایش بی ببریم. بنابراین واریسی صور خیال گام مهمی برای شناخت ماهیت شعر و تخیل شاعر پی بردن به جان آفاقی و انفسی شاعر درک و مفهم سبک ادبی تحولات سبکی، است. صور خیال در کنار زبان و موسیفی و عاطفه و محتوا یکی از عناصر اساسی شعر و بررسی آن یکی از مباحث نیادی در نقد آثار ادبی است اهمیت این موضوع تا آنجانست که بسیاری از علمای قدیم یا استادان معاثر آن را فصل ممیز شعر از غیر آن می دانسته اند و گفته اند که اگر شعری بدون خیال و تخیل باشد در واقع شعر نیست بلکه سخنی عادی است. این رساله در برگیرنده یک مقدمه و چهار فصل است در مقدمه مباحث و کلیات و روش کار رساله مورد توجه قرار گرفته ، سپس در فصل اول مباحث اصلی علم بیان سنتی (تشبیه، استعاره، محاز و کنایه) به صورت مفصل وهمراه با شاهد مثال از شعرهای این دو شاعر توضیح و تشریح شده اند. در فصل دوم هم ضمن بررسی نتایج حاصله و تطبیق آن ها باهم دیگر صور خیال به کار رفته در اشعار این دو شاعر به صورت آماری و در طی جداوالی مجزا مورد توجه قرار گرفته شده است. نتایج حاصل از بررسی صور خیال در دیوان این دو شاعر نشان می دهد که بیشتر از آن که در استفاده از انواع صور خیال با هم تفاوت داشته باشند دارای وجوه مشترک هستند به گونه ای که برتری دادن یکی از دو شاعر بر دیگری مشکل است اماتا حدودی می توان اذعان کرد که صور خیال در دیوان اثیرالدین نسبت به قصادی ظهیر از درجه ی بلاغت بیشتری برخوردار است.

مثنوی معنوی یکی از آثار طراز اول در حوزه¬ی ادبیات تعلیمی- عرفانی است. در این اثر، مولانا لابه لای مقاصد بیانی خود، علاوه بر استناد و اشاره به احوال بعضی از بزرگان و مشایخ صوفیه، از برخی آداب صوفیه از جمله سماع، ریاضت، ارتباط مرید و مراد، مهمانی¬ و ... در قالب تمثیلات تو در تو سخن گفته است. وجود آداب صوفیانه و احوال مشایخ تصوف در مثنوی، بی¬ارتباط با مشرب عرفانیِ مولانا نیست؛ با این حال مولانا در پی تأیید آداب صوفیانه نیست بلکه متناسب با منظومه فکری خود، دلایلی برای پذیرش و یا رد آن ارائه می کند. استفاده از سرگذشت مشایخ صوفیه جهت تربیت و رشد معنوی مریدان است تا هم اعتقاد مریدان به پیران افزون گردد و هم اینکه مقام شامخ پیران که اغلب با کرامات آمیخته شده بود برای مریدان روشن شود. اغلب این مشایخ از صاحب نامان عرصه ی عرفان و تصوفند که ماجراهای کرامت آمیز آنان در مقایسه با کتب عرفانی، در مثنوی بدون تغییر یا با تغییرات اندک یا زیاد ذکر شده است. این رساله در یک مقدمه و سه فصل تدوین شده است. فصل اول شامل کلیات پژوهش و مسائل نظری است و فصل دوم به آداب صوفیه مطرح شده در سه دفتر مثنوی توجه دارد و فصل سوم احوال و سرگذشت صوفیان نام برده در مثنوی را مورد بررسی قرار می دهد. فصول دوم و سوم، شامل موارد زیر است: 1. آداب عملی صوفیه: این آداب اعم از آداب خانقاهی و غیرخانقاهی، رسومی همچون مهمانی، أکل صوفی، سفر... است. بسیاری از این آداب در گذر اعصار به تدریج در میان متصوفه رواج یافته است و برخی از آن ها همچون رسم به دریوزگی رفتن و سماع تنها در میان بعضی از فرق صوفیه رایج بوده است. پاره ای دیگر، در میان غالب گروه های متصوفه وجود داشته است که بسیاری از آداب مربوط به ریاضت و خرقه و خانقاه از آن جمله است 2. احوال متصوفه: در جای جای مثنوی، مولانا برای بیان مطالب خود از سرگذشت و احوال مشایخ تصوف بهره می برد و زندگی و اقوال آن ها را دستمایه بیان و شرح منویّات خود قرار می دهد. مولانا احوال این صوفیان را از منابع عرفانی اخذ کرده و مطابق با ذوق و اندیشه خود، مطالبی را بر اصل داستان افزوده یا کاسته است و یا در آن تغییرات جدی ایجاد کرده است.

اساساً انسان ها بیشتر با عواطف خود به زنـدگی جـان و زیـبایی می بخـشند و با خردورزی، عاطـفه ی شـدید یا احساساتشان را تعدیل می کنند. گلستان سعدی نوشته ی ارزشمندی است که شاعر مضامین انسان سازی را در آن مطرح کرده که عمل به آن ها فرد را به سعادت می رساند. با بررسی متن و حکایات «گلستان» مشاهده می شود که سعدی چگونه در تک تک اشعار خود عواطف و احساسات انسانی را ذکر کرده است. این پژوهش در پی آن است تا با ارائه ی تعریف عواطف و احساسات، جلوه های آن را در گلستان سعدی نشان داده، ضمن دسـته بـندی آنها به تجـزیه و تـحلیل عـواطف و احساسـات شـاعـر بـپردازد. نگارنده پی برده است که سعدی شناخت تام و کاملی از انسان و نیازهای او داشته است. وی عواطف و احساسات ظریف آدمی را به صورت حکایات و داستان های لطیف بیان داشته است. او از هر فرصتی برای به اوج رساندن کلام خود و تسخیر بیشتر مخاطب بهره جسته است. نتیجه نشان می دهد که سعدی عواطف و احساسات بی شماری را چون: خشم، ترس، نفرت، عشق، بخشش، همدلی و ... را در گلستان ارائه می دهد و خط سیر فکری واحدی را در این زمینه دنبال می کند که بازگویی آن می تواند برای نسل جدید کارساز باشد

اولیانامه نویسی (hagiography) متصوّفه در دو شکل تذکره های عمومی (= تذکره الاولیاها) و ولی نامه های انفرادی (مقامات مشایخ/ سیرت نامه ها/ مناقب نامه ها) مشتمل بر شرح احوال و نقل کرامات و خوارق عادات مشایخ صوفیه، از کهن ترین انواع نگارشی در نزد متصوّفه است که همراه با شکل گیری و تدوین معارف و آموزه های تصوّف در دستینه های کهن، در فاصله قرن های سوّم و چهارم هجری، دوران شکل گیری، تدوین و صورت بندی مکتوب خود را طی کرده، و طی این دوران و ادوار بعدی، صورت ها و اشکال و مضامین و محتوای آن بنا به مقتضیات هر دوره معروض تحوّلات و تغییرات مستمری بوده است. در پژوهش حاضر با عنوان بررسی و تحلیل ساختار و درون مایه اولیانامه های فارسی از آغاز تا قرن نهم هجری، با مروری بر پیشینه بحث، و نقد منابع موجود در فصل نخست، و بحثی در مبانی نظریه ژانر و سابقه سرگذشت نامه نویسی و اتوبیوگرافی اسلامی در فصل دوّم، دلایل و زمینه های پیدایش، و چگونگی رشد و تکامل صُوَر و اسالیب گوناگون اولیانامه نویسی را در فصل سوّم، و طی چهار دوره زهدنویسی، حکایت نویسی، اولیانامه نویسی متقدّم و اولیا نامه نویسی متأخّر بررسی کرده ایم. معرفی الگوهای احتمالی اولیانامه نویسان اعم از الگوهای اسلامی و الگوهای رایج در ایران پیش از اسلام، بررسی چگونگی طبقه بندی ژانر اولیانامه و نسبت آن با دیگر ژانرها از قبیل حماسه و تاریخ نگاری، ترسیم طرح واره کلان روایت حیات مشایخ و چگونگی گسترش حکایات «کرامت» در اولیانامه ها از دیگر مباحث این فصل است. دو پیوست رساله نیز همچون پژوهش هایی موردی، به ریخت شناسی داستان های تنبه و توبه صوفیان (بر اساس آرای ولادیمیر پراپ) و تدوین و تحلیل باورهای عامیانه در مفصّل ترین اولیانامه فارسی یعنی صفوه الصفای ابن بزّاز اردبیلی اختصاص دارد.

سید کریم امیری فیروزکوهی از شاعران خوش ذوق معاصر به شمار می رود. او از شاعران سبک هندی است. امیری در اشعار خود از مسایل مختلف فرهنگی نظیر وضعیت هنر ،تجمل گرایی ، موسیقی ، مجالس بزم وعزا ، پوشش مردم جامعه، ضرب المثل ها ، طب سنتی ، باورها واعتقادات ، بازی ها وسرگرمی ها سخن گفته است.او هم چنین در اشعار خود به مسایل مختلف اجتماعی از قبیل وقایع واتفاقات اثرگذار بر جامعه ،مفاسد اجتماعی ، اخلاق اجتماعی، مشاغل ومناصب رایج در جامعه ، فقر مردم وبه سایر موارد اشاره نموده است. می توان گفت امیری در مورد عناصر فرهنگی ، مسایل اجتماعی ، مضامین اخلاقی ، بینش های فلسفی وهم چنین در مورد تزکیه ی نفس ولزوم مراعات شوون دینی واخلاقی سخن گفته است. در این پژوهش ، در حد وسع خود، آرای فرهنگی واجتماعی این شاعر فیلسوف را جسته، با نظمی منطقی در چهار فصل تدوین ودسته بندی کرده ایم ودر این راه ، تصریح ها وتعریض های وی را ملاک تبیین آرای او قرار داده ایم . در فصل اول کلیات تحقیق را آورده ایم، در فصل دوم انعکاس مسایل فرهنگی را در شعر امیری مورد پژوهش قرار داده ودر فصل سوم به بررسی مسایل اجتماعی پرداخته ایم ودر فصل چهارم جمع بندی و نتیجه گیری کرده ایم که امیدواریم گام کوچکی در معرفی این شاعر بزرگ برداشته باشیم.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.