چکیده: انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک انقلاب تمام عیار دارای ویژگی هایی است که تاثیرگذاری آن بر فراسوی مرزها را امکان پذیر می سازد. این انقلاب با طرح شعارهای اسلامی و انسانی زمینه های بیداری مسلمانان جهان را فراهم ساخت و موج جدیدی از اسلام خواهی را در میان جوامع و گروه های اسلامی و حتی غیر اسلامی به راه انداخت. در این راستا، کشور نیجریه از جمله مناطقی است که تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران در مسیر بیداری اسلامی گام برداشت. لذا در این رساله تلاش شده است تا چیستی و چگونگی بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر اسلام گرایی در نیجریه مورد بررسی قرار گیرد. مفروض اصلی رساله حاضر عبارت است از اینکه انقلاب اسلامی به دلیل ماهیت فرامرزی خود توانسته است بر محیط و بازیگران داخلی نیجریه به ویژه گروه اسلام گرا تاثیرگذار باشد. در این راستا، با استفاده از مفهوم صدور [و بازتاب] انقلاب، تبیین موقعیت ژئوپلیتیک نیجریه و نقش بازیگران خارجی در اسلام گرایی نیجریه تلاش گردیده است تا بازتاب انقلاب اسلامی بر اسلام گرایی این کشور مورد بررسی قرار گیرد. به این ترتیب، با توجه به یافته های تحقیق حاضر می توان ادعا نمود که انقلاب اسلامی ایران باعث تاثیراگذرای بر دولت [سکولار]، نخبگان [مسلمان و غیر مسلمان] و در نهایت گروه ها و جنبش های اسلامی نیجریه گردیده است.

بررسی تحلیلی چیستی، مبانی، مبادی، اصول، اهداف و ویژگیهای انقلاب اسلامی در اندیشه رهبر فرزانه انقلاب پرسش اصلی این پایان نامه است که تلاش شده در قالب روش مطالعه اسنادی مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد. در اندیشه مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی ایران پرآوازه ترین و درعین حال ناشناخته ترین انقلاب های دوران معاصر است. انقلابی بر پایه دین خدا و در امتداد راه پیامبران و مصلحان بزرگ الهی که بر اساس یک ضرورت طبیعی و تاریخی براساس سنّت‏های الهی به عنوان‏مظهر و نماد حق در دوران معاصر جلوه‏گر شد و علاوه بر اثبات توانایی و کارآمدی دین در اداره حیات اجتماعی‏بشر، یک تجربه ملموس و طرح عملی برای اداره زندگی بشر برمبنای عدالت و معنویت مبتنی بر مردم سالاری دینی با شـعـار ضـرورت مـهـنـدسـی دین در حیات فردی و اجتماعی بشر را فراروی‏بشریت قرار داد و الگوی خود را بعثت پیامبر(ص) در صدر اسلام و رسالت خـود را نـیـز رسـالت انـبـیاء معرفی کرد. بدین ترتیب بشر سرگشته تمدن‏ماشینی، گمشده خود در تأمین نیازهای برتر و والاتر را در مکتب اسلام و جهان بینی توحیدی یافت. از دیدگاه ایشان ریشه استوار و اندیشه زیربنائی این انقلاب، جهان بینی توحیدی اسلام است که در قالب آرمان‏ها و اهداف انقلاب اسلامی نظیر عدالت‏خواهی اسلامی، تزکیه انسان، دستیابی به‏حیات طیبه، حاکمیت دین اسلام در زندگی، استقلال، آزادی تحقق یافته است که پس از مطرح شدن، علاوه‏بر پذیرش از سوی جامعه ایران، مقبولیت بشری نیز پیدا کرد و سبب شد امت اسلامی راه دستیابی به‏مجد و عظمت خویش را در بازگشت به اسلام ناب و تمسک به قوانین مترقی آن بداند و بیداری اسلامی در سایه الگوی بی‏بدیل انقلاب اسلامی در مبارزه با استکبار شکل گیرد. کلید واژه‏ها: مقام معظم رهبری، انقلاب، اصول انقلاب اسلامی،اهداف انقلاب اسلامی، ویژگیهای انقلاب اسلامی، مبانی انقلاب‏اسلامی و مردم سالاری دینی.

چکیده ملکم خان نظام الدوله یکی از تاثیرگذارترین روشنفکران عصر ناصری به شمار می آید. شخصیت فکری و سیاسی او تلفیقی از نظام فکری دو شخصیت هم عصرش، مستشاراالدوله و آخوند زاده بود که از نظر او راه افراط و تفریط را پیموده بودند. از این رو در کار خود شکست خورده بودند و قابلیت اثربخشی مناسبی، در عمق فکری نخبگان حاکم و مردم زمانه خود نداشتند. لذا او سعی داشت با رفع کاستی های متدولوژیک آنان و به کارگیری اسلوب و روش های خاص خود برای اثرگذاری بر نخبگان و مردم مسلمان ایران، رفرمی را رقم بزند که فکر می کرد هم عصرانش در انجام آن موفق نبوده اند. در این رساله با استفاده از چارچوب نظری دکترینولوژی و از منظر رویکرد دکترینال، به مطالعه رفرم سیاسی ـ فرهنگی مورد نظر ملکم خان ناظم الدوله مبادرت می شود تا مدلی که یکی از مهمترین روشنفکران قبل از مشروطه برای تحقق اهداف خود، با ماهیت غربی و تحت لوای دین، سرلوحه اقدامات خویش قرار می داد، به گونه ای تبیین شود که بتوان تکرار آن را در مقاطع دیگر مشاهده نمود. بررسی شخصیت و تاکتیک ها و استراتژی این شخص در زمینه های سیاسی و فرهنگی در عهد ناصری می تواند به عنوان آینه ای پیش روی همگان بویژه نخبگان جامعه سیاسی، که متشکل از فرماندهان و افسران جنگ نرم می باشند، قرار گیرد تا از هرگونه فریفتگی در مقابل رنگ و لعاب ظاهرالصلاح چنین افرادی مصون بماند و با بصیرت لازم، ماهیت اصلی آنان را تشخیص دهند. واژگان کلیدی: مشروطه، عصر ناصری، روشنفکری، میرزا ملکم خان ناظم الدوله، رویکرد دکترینال، پروتستانتیسم اسلامی.

موضوع نحوه ساماندهی مجموعه مسلمانان از جمله مسائل با اهمیت جوامع و متفکرین مسلمان بوده است به طوری که آراء و نظرات مختلفی در ارتباط با این موضوع از سوی اندیشمندان مطرح گردیده است. نگارنده در راستای پاسخ به این مسئله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مفهوم ام-القری، به عنوان سامان گر دول و جوامع مسلمان، از منظر اندیشمندان اهل سنت و شیعه پرداخته است. سوال اصلی رساله عبارت است از: نظرات متفکران مسلمان درباره ام القری چیست و نقدهای وارده به آن ها کدامند؟ نگارنده در پاسخ به سوال اصلی در ابتدا به بررسی خاستگاه و سیر تحول تاریخی مفهوم ام القری از صدر اسلام تا دوران معاصر پرداخته است و ام القری را در شاکله های حکومتی دو مکتب خلافت و امامت بررسی نموده است و پس از آن به نظرات سیاسی اندیشمندان مسلمان پرداخته است. سید جمال الدین اسدآبادی، عبدالرحمن کواکبی، محمد رشیدرضا، علی عبدالرازق، عبدالرزاق سنهوری و محمد ضیاءالدین الریس از جمله اندیشمندانی هستند که در قلمروی اهل سنت نظریه-پردازی نموده اند. محمدباقر صدر، محمدحسین فضل الله، محمد منتظری، محمدجواد لاریجانی و امام خمینی(ره) نیز متفکران شیعی ام القری را تشکیل می دهند که در قلمروی شیعه نظریه پردازی نموده اند. پس از بررسی نظرات متفکرین سنی و شیعه به بررسی نقاط اشتراک و افتراق دو مکتب نظری و نقد نظرات پرداخته شده است. تبیین خاستگاه نظریه ام القری و بررسی، تطبیق و نقد آراء و نظرات اندیشمندان شیعه و اهل سنت در حوزه ام القری از جمله دستاوردهای این رساله می باشد.

تاریخ شکل گیری و فعالیت احزاب در جمهوری اسلامی ایران، نشان می دهد که غالبا این احزاب در ذیل شکل گیری و فعالیت دولتها و مجالس قانونگذاری به وجود آمده اند . نتیجهی چنین امری آن خواهد بود که احزاب کارویژه اصلی خود را از دست داده و هدف اصیل خویش را بسط فکری- سیاسیِ دولتها و مجالس در سطح جامعه قرار دهند. ناکارآمدی حاصل آمده در شکلگیری و فعالیت احزاب، محققان بسیاری را بر آن داشته که به آسیبشناسی این موضوع بپردازند. بهطوریکه در جمعبندی این مطالعات و تحقیقات می توان گفت که این آسیبشناسیها را به سه زمینه مرتبط میسازند :1- ساختار و فرهنگ سیاسی جامعه ایران، 2- رفتار احزاب و 3- بستر شکلگیری احزاب. علیرغم تلاش نظری صورت گرفته تاکنون، این دسته آسیبشناسیها توفیق چندانی در فهم چرایی ناکارآمدی احزاب در ایران نداشتهاند. تحقیق حاضر تلاش دارد تا زمینهی دیگری را در ارتباط با آسیبشناسی احزاب مورد توجه قرار دهد؛ از این رو فرضیه تحقیق چنین است که فصلی بودن فعالیت احزاب متأثر از گفتمان غالب هر دوره میباشد، گفتمانی که سازنده دولتها و مجالس در آن دوره نیز بوده است. پیوستگی احزاب با گفتمانِ غالب با توجه به دورهای بودن گفتمان سبب شده تا احزاب ریشهدار مردمی در کشور شکل نگیرند و حداکثر عمر احزاب محدود به حاکمیت آن گفتمان دورهای باشد. روش تحقیق حاضر روش توصیفی-تحلیلی-تاریخی بوده و سعی شده است برای بررسی تاریخی- توصیفی شکلگیری و فعالیت احزاب از روش گفتمانی نیز بهره برده شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که هماهنگی احزاب با دولت و مجلس در نتیجه وجود گفتمان واحدی بوده که سازنده هریک از دولت، مجلس و احزاب میباشد و در حقیقت میان حزب و هریک از دولت و مجلس تنها تقدم رتبیِ شکلی و فعالیتی وجود دارد. بنابراین برای تحقق احزابی پیوسته و پایدار باید از رهگذر گفتمان به موضوع نگریست.

شیعه یک هزاره درایران سلطه مقتدرانه نداشت اما طی این دوران شیعیان توانستند که مباحث نظری سیاسی خود را پی ریزی کنند . در طول تاریخ ایران اسلامی ، با روی کار آمدن حکام سنی مذهب ، مباحث نظری سیاسی شیعه در تقابل با اندیشه سنی مذهبان ، رشد چشمگیری داشت. عوامل موثر در رشد اندیشه سیاسی شیعه ، به شرح زیر است : 1 - تصوف2 - مهاجرت3- عملکرد حکام سنی مذهب 4 - فقها و متکلمان شیعه.