این پایان نامه در صدد است با بهره گیری از آیات و روایات یک ساختار کلی از مجازات های دنیوی اعمال انسان در اسلام ارائه کند. در بعضی از آیات رسیدن به پاداش و کیفر به عنوان غایت و هدف آفرینش معرفی گشته است. هر چند موطن اصلی، اتمّ و اکمل پاداش و کیفر، سرای آخرت است، ولی حکمت و عدالت خداوند در ظرف دنیا نیز موجب آن می‏گردد که هر کدام از مطیع و عاصی به نحوی به بخشی از پاداش و کیفر خویش در دنیا برسند. کیفر در دنیا ارتباط تنگاتنگی با سنن الهی دارد. رویدادها و حوادث جهان مادی از قبیل گیاهان، انسان ها و پدیدهای طبیعی آن، همچون بارش باران و تحولات جسمی بشر از بدو خلقت تا تکامل وی و همچنین تحولات اجتماعی بشر همانند سعادت و شقاوت، قوت و ضعف، بقا و فنا تصادفی نیست بلکه وقوع آنها بر اساس قانون مطلق و ثابتی است (سنن الهی) که چیزی بر خلاف آن اتفاق نمی افتد. یکی از این قانون های ثابت و لا یتغییر الهی پاداش و کیفر دادن انسان در دنیا و آخرت، بر حسب اعمالی است که انجام می دهند. مجازات های تشریعی اسلام با عدالت و رحمت الهی تطابق کامل دارند. و تناسب بین جرم و جریمه رعایت شده است. قرآن وجود کیفرها را لازمه زندگی اجتماعی می داند و بر آن تاکید می کند. سنتهای الهی در حقیقت مصادیقی از اصل علیّت می باشند. و در واقع همان جزای تکوینی اعمال می باشند. مجازات های تکوینی نخست برای بیداری و تنبیه و برگشت به سوی خدا و سرانجام با هدف استیصال و تصفیه زمین از نا اهلان و عبرت آموزی برای آیندگان است. سنتهای کلی الهی که به ترتیب در کیفر گناه کاران اعمال می شود عبارتند از 1. ابلاغ 2. امهال و استدراج 3. انتقام و استیصال. سنت استدراج را می توان خطرناک ترین سنت خدا دانست زیرا در ظاهر نعمت و در باطن مکر و خدعه الهی است. خداوند اهل ایمان را دچار عذاب استیصال نمی کند و در هنگام نزول عذاب استیصال، باب توبه بسته می شود.

چکیده: 1 ـ سخنان معصومین (علیهم السلام) الهام گرفته از قرآن کریم است چرا که عترت هیچگاه از قرآن جدا نیست. در این میان کتاب شریف نهج البلاغه که گزیده ای از سخنان امیر مومنان علی (علیه السلام) است ارتباط عمیق و بسیار نزدیکی با آموزه های قرآنی داشته که دعاهای نهج البلاغه از این ارتباط بی نصیب نیست. 2 ـ فصل اول این نوشتار به مقدمه و کلیات مانند مفهوم شناسی و جایگاه دعا در نهج البلاغه و گزارشی از ادعیه اختصاص دارد. 3 ـ اثر پذیری این ادعیه ارزشمند از قرآن در دو فصل لفظی و معنایی تنظیم شده است. اثر پذیری لفظی به این معنی است که واژه یا جمله ای که در دعا به کار گرفته شده عیناً الهام گرفته از قرآن کریم است. امّا اثر پذیری معنایی آن است که واژه قرآنی یا جمله قرآنی در دعا به کار نرفته ولی محتوا و معنا برگرفته از قرآن است. 4 ـ اثر پذیری لفظی به دو بخش اقتباسی و تلمیحی و اقتباسی نیز به دو قسمت اثر پذیری گزاره ای و اثر پذیری واژه ای تقسیم شده است. در نتیجه فصل دوم این پژوهش دارای سه گفتار است: گفتار اول: اثر پذیری گزاره ای گفتار دوم: اثر پذیری واژه ای گفتار سوم: اثر پذیری تلمیحی 5 ـ اثر پذیری معنایی به دو بخش تقسیم شده. یک بخش به ادعیه ای مربوط می شود که از یک آیه یا بیشتر، تاثیر پذیرفته و می توان گفت که خاستگاه قرآنی این دعا، این آیه یا آیات است. بخش دوم به دعاهایی مربوط می شود که به یک آیه یا چند آیه خاص ارتباط ندارد بلکه الهام گرفته از روح کلی حاکم بر آیات و به عبارت دیگر برگرفته از برخی مفاهیم قرآنی است. در نتیجه فصل سوم این تحقیق به دو گفتار تقسیم شده است: گفتار اول: اثر پذیری معنایی خاص در دعاهای نهج البلاغه گفتار دوم: اثر پذیری معنایی عام در دعاهای نهج البلاغه

تبیان یکی از مهم ترین آثار تفسیری شیخ طوسی است که دارای ویژگیهای مهمی همچون بهره گیری از عقل و نقل می باشد. شیخ طوسی در تفسیر آیات، از قرآن، روایات اهل بیت (علیهم السلام)، مطالب تفسیری صحابه و تابعین، اقوال مفسران و دیگر دانشمندان اسلامی مانند لغویین، استفاده می کند. همچنین عنصر عقل نیز یکی از پایه های اساسی روش تفسیری تبیان به شمار می رود. از منظر شیخ طوسی، آن دسته از اخبار آحاد در تفسیر مطرود هستند که علاوه بر همراه نبودن با قرائن مطابقت با عقل، قرآن، سنت قطعی و اجماع شیعه، از داشتن شرائط جواز عمل نیز محروم باشند و هر روایتی که متصف به خبر واحد بودن شد غیر قابل استفاده در تفسیر نخواهد بود. شیخ طوسی نقش روایات اهل بیت (علیهم السلام) را در تفسیر قرآن، محوری دانسته و حجم عظیمی از این روایات را در مواضع مختلف تفسیری به کار برده است. به تعبیر دیگر، روایات تفسیری در تبیان دارای کارکردهای گوناگونی هستند. مهم ترین کارکردهای روایات تفسیری در تبیان مشتمل بر چهار بخش عمده است: الف) تفسیری، در 10 قسم: تبیین مفاد آیات، تأیید معنای ظاهری آیه، تأیید و یا تقویت اقوال، نقد اقوال با روایت، تأیید روایت با روایت، نقد روایت با روایت، و ...... . در ضمن، شیخ طوسی تأویل را به معنای تفسیر و روایات تأویلی را نیز تفسیری می داند. ب) مباحث کلامی، در دو قسم: اثبات اصول و فروع اعتقادات شیعه و پاسخ به شبهات مخالفان و نقد و بررسی اقوال آنان. ج) علوم قرآنی، در چهار قسم: اسباب نزول، نسخ، مکی و مدنی و قرائت. البته در مباحث قرائت به این نتیجه رسیدیم که شیخ طوسی روایات قرائت را به نحوی در تفسیر آیات به کار برده و کارکرد تفسیری برای بسیاری از آنها قائل است و شاید خواسته تا راهی جدید در ارزیابی روایات قرائت معرفی نماید. د) کارکردهای روایات در تبیین معنای واژگان و اعراب آیات. از سوی دیگر، روایات تفسیری در تبیان با اِعمال شیوه های متعددی مورد ارزیابی قرار می گیرند. برخی از این شیوه ها سندی و برخی متنی است. اخبار آحاد، روایات مرفوع، روایات مرسل و نقد راوی، مواردی هستند که در تبیان مورد ارزیابی سندی واقع شده اند. همچنین، عرضه به قرآن، عرضه به سنت، بهره گیری از عقل، سنجش با اجماع و برخی شیوه های دیگر، روش های تبیان در ارزیابی متنی روایات تفسیری هستند.

پژوهش حاضر، پیرامون نقش جمع گرایی در تکامل انسانی از منظر قرآن می باشد، تکامل انسانی امری است که رسیدن به آن در سایه ی ارتباط با دیگر همنوعان خود می باشد که اثبات این مسئله هدف اصلی از این تحقیق می باشد. این پایان نامه از یک مقدمه و دو فصل تشکیل شده است. در مقدمه: کلیات موضوع، اهمیت و ضرورت، تبیین موضوع، پیشینه تحقیق در موضوع و... بیان شده اند و فصل اول آن به مباحثی همچون: چرایی نیاز انسان به تکامل، منشأ حیات اجتماعی، تأثیر متقابل جامعه و فرد بر یکدیگر، حدود جمع گرایی، آسیب های جمع گرایی و... پرداخته شده. فصل دوم که عمده ی مطالب این تحقیق را در بر می گیرد در قالب چهار گفتار آمده که در آن به بیان مصادیق جمع گرایی در قرآن پرداخته شده. مصادیقی همچون: جهاد، انفاق، مشورت، حج و... که در ابعاد چهارگانه ی اجتماعی، اخلاقی، سیاسی و عبادی تقسیم بندی شده اند. و در نهایت به یک نتیجه گیری از بحث پرداختیم و روشن شد که تکامل و رشد انسان در سایه ی ارتباط با دیگر همنوعانش تحقق می یابد، کناره گیری و فرار از اجتماع نه تنها به رشد فرد کمکی نخواهد کرد بلکه موجبات سقوط او را فراهم می آورد. و قرآن کریم مکرر به حضور در اجتماع امر فرموده البته با بیان حدود و ضوابط آن.

چکیده: برای سنجش اعتبار احادیث، می توان از سه راه استفاده کرد که عبارت است از منبع شناسی، سندشناسی و متن شناسی. هر یک از این راهها به انداز? خود، می تواند مومِّن حجّیت روایت باشد. پیش از ارزش گذاری احادیث بر اساس منبع، باید خود منبع تعیین اعتبار شود. برای تعیین اعتبار منابع نیاز به ملاکهایی است که از حیث حجّیت، قابل دفاع باشد. این ملاکها در سیر? عقلا وجود دارد و محدّثین با استفاده از راهنمایی های معصومین? از آن بهره گرفته اند. ارزش گذاری حدیث با «توجّه به منبع» پرکاربردترین روش احراز حجّیت حدیث نزد قدماست. این روش در دوران متأخّرین جای خود را با روش «توجّه به سند» عوض کرد ولی هیچگاه از گردون? راههای اعتبارسنجی حدیث حذف نشد. بازسازی این طریق، تعیین جایگاه آن نسبت به دو راه دیگر و تلفیق آن با دو راه دیگر زمینه استفاده از همه راههای موثر را فراهم می کند. این روش موجب همپوشانی راهها شده و به افزایش حجم و ارتقای کیفیت آگاهی ها نسبت به هر روایت و یا مجموعه ای از روایات کمک می کند و می تواند اطمینانی فزون تر نسبت به احادیث شیعه ایجاد کند. در بازسازی روش اعتبارسنجی منابع، ملاکها به سه دست? کلّی تقسیم می شود که عبارت است از ملاکهای مربوط به ویژگیهای کلّی کتاب، ملاکهای مربوط به مولّف و ملاکهای مربوط به متن که مجموعاً حدود 150 معیار را شامل می شود. برای جمع بندی این معیارها راههای مختلفی وجود دارد که هر یک در جای خود کارآیی دارد و روش «برآیندگیری» پرکاربردترین آنهاست.

موضوع رنج که محصول مشقت و سختیهای انسانی در قالب ناکامی است در آموزه های دینی و علوم تجربی از جمله علم روانشناسی به گونه ای است که نوع نگرش و برداشت و تفسیر از این واژه می تواند در نوع برخورد انسان در فهم این مفهوم و موضع گیری مناسب در مقابل مسائل رنج آور، موثر واقع گردد. این پایان نامه با بهره گیری از آموزه های دینی و همچنین یافته های علمی بشر در علم روانشناسی، به طرح این موضوع پرداخته و سعی نموده است که با توجه به آن یافته ها و منقح نمودن و جداکردن وجوه مشترک و غیرمشترک، برداشت ها و استنباط های غلط که در بسیاری از موارد منجر به تجلی اموری ناشایست گردیده است، جلوگیری کرده تا از این مسیر فرد را به یک زندگی بهتر و ایده آل در سایه درایت و شناخت کافی راهنمایی نماید. پیام مکتب وحی اینست که یک جامعه زمانی پویاست که نگاه به موضوع رنج یک نگاه واقع بینانه بوده و آنرا پایه ای برای رشد و ترقی به سوی کمال بداند. ولی در صورتیکه نگاه واقع بینانه نبوده و یا به تعبیری با روبرو شدن رنجی و یا سختی، به دنبال رفع آسیب ها بر آید، قطعاً این روش نمی تواند جامعه و یا انسان را از انواع سختی ها برهاند. مگر در صورتیکه انسان در صدد شناسایی سبب و علل رنج ها باشد که در آن موقع می تواند آن جامعه ی پویای ایده آل، که آرزوی هر بشری است بوجود آورد. و همچنین روش تحقیق در این پایان نامه بصورت جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است و روش تحلیل استنباطی قرآن به قرآن که همان سبک علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است، می باشد.

حقوق در یک تقسیم بندی کلی به سه دست? حق الله، حق النفس و حق الناس تقسیم می شوند و فطرت، دین و عرف از جمله مبانی حق الناس یا منشأ ایجاد آن به شمار می آیند. به عبارتی انسان موجودی است که در مقایسه با دیگر موجودات هستی دارای کرامت ذاتی است و همین امر امتیاز یا حقوقی را برای او ایجاد می کند. از سوی دیگر موجودی اجتماعی است یعنی بالطبع یا به ضرورت به صورت گروهی زندگی می کند و با توجه به تضاد و تزاحمی که معمولاً بین منافع انسانها وجود دارد، برای جلوگیری از ستیز و نزاع و هرج و مرج در اجتماع، وجود قانون امری ضروری و بدیهی است. این قانون چه بشری باشد و چه الهی و آسمانی که به آن دین می گوییم، بایدها و نبایدها یا حدومرزهایی را برای افراد تعیین می کند که از یک طرف موجب اثبات حق و حقوق برای انسانهاست و از طرف دیگر تکلیفی را بر عهد? آنها قرار می دهد. از سوی سوم زندگی به صورت اجتماعی، خود مولّد آداب و رسوم متعارفی بین انسانهاست که اصطلاحاً عرف نامیده می شود و آن هم حقوقی را به صورت قانون نانوشته برای برخی اثبات می کند. از این رو انسانها از جوانب مختلف دارای حقوقی هستند که از آن با عنوان حق الناس یاد می شود و دیگران مکلفند آن را مراعات نمایند و البته زمین? بروز این حقوق و تکالیف بیشتر در روابط اجتماعی بین مردم نمود پیدا می کند. اسلام به عنوان کامل ترین دین آسمانی که دارای جامع ترین نظام حقوقی نیز هست، بر حقوق انسانها و به ویژه افراد مسلمان نسبت به یکدیگر بسیار تأکید نموده و در آیات و احادیث فراوانی اهمیت حقوق مردم را خاطر نشان کرده است و حتی در مواردی مقدم بودن این حقوق بر حق الله را نشان می دهد. همچنین مصادیق مختلف حقوق مردم در امور مربوط به جان و مال و آبروی آنها را به دقیق ترین شکل مورد توجه قرار داده و در صورت بی توجهی به آنها نسبت به پیامدها و عواقب سوء دنیوی و اخروی آن، مانند محرومیت از برکت رزق، عدم استجابت دعا، عذاب قبر، ورود در آتش و ... بیم داده است و با توجه به امکان تضییع حقوق دیگران، راهکارهایی برای جبران آن، مثل طلب حلالیت و یا گذشت صاحب حق، در آیات و احادیث به ما ارائه نموده است. کلید واژه ها حق، حقوق، اقسام حق، حق الناس، روابط اجتماعی، ضمان

چکیده در این تحقیق ابتدا بحث های مقدماتی از قبیل تبیین موضوع، ضرورت و اهداف، پیشین? بحث، سوالات و فرضیه ها مطرح شد و بعد از آن در ورود به فصل اول به کلیات بحث پرداخته شده است سپس، بحث مفهوم-شناسی اخلاق و مصرف بیان شد و بعد از آن نیز، بحث رابط? مصرف با اخلاق در دو حوز? اخلاق پسندیده و اخلاق ناپسند بررسی شد. در فصل دوم به عوامل تأثیرگذار در شکل گیری اخلاق مصرف اسلامی اشاره شد و برای هر عاملی، نمونه-هایی یا از قرآن و یا از روایات آورده شد. عمد? بحث در فصل سوم، پیرامون انواع اخلاق مصرف می باشد که در سه نوع افراطی، تفریطی و اعتدالی مورد تحلیل و بررسی قرآنی و روایی قرار گرفت. فصل چهارم که مهم ترین فصل این تحقیق است و به نوعی، نتیج? تحقیق هم محسوب می شود، به مدل های اسلامی اخلاق مصرف و اقسام این مدل ها پرداخته است. این نکته هم شایان ذکر است که در پایان هر فصلی، نتیجه گیری کلی از آن فصل نیز، به عمل آمده است. کلید واژه ها: مصرف، مصرف گرایی، اخلاق مصرف،رفتار مصرفی، مقول? مصرف، الگوی مصرف، نعمت ها.

در این تحقیق بعد از بیان مقدمه و مباحث مقدماتی به فصل اول پرداخته شده است که دربار? کلیات و مفهوم شناسی واژگان کلیدی تحقیق و همچنین، دربار? نسبت تأثیر سنتها با تغییرات اجتماعی و نیز، دربار? نصوص دال بر تأثیر سنتهای اجتماعی است. در فصل دوم و سوم پس از بیان جایگاه سنتها اجتماعی، به انواع سنتهای اجتماعی در سخنان حضرت امیرمومنان(علیه السلام) در 11مورد پرداخته شده است که عبارتند از: سنتهای استخلاف، هدایت، اضلال، ابتلا و آزمایش، امداد، تغییر، استدراج، ارسال رسل، مکر، عبرت آموزی و مجازات(اهلاک). البته، به همراه شرح و تفسیرهایی از شروح نهج البلاغه و تحلیل و تفسیرهای شخصی. در این جا باید این مطلب را یادآور شد که قبل از بیان موارد نهج البلاغه ای به معنای لغوی هر یک از این سنتها پرداخته شده است و سپس، موارد مخصوص به امام علی(علیه السلام) ذکر شده است. این نکته قابل ذکر است که علاوه بر بیان انواع سنتهای اجتماعی و شرح و تفسیر آنها، سعی شده است که هر کدام از این سنتها به قسمتها گوناگون آن مانند: ماهیت، عوامل، اقسام، راهکارها، راههای تعامل و غیره نیز، پرداخته شود. در فصل چهارم نیز، به دو بحث پرداخته شده است: یکی، بیان عواملی که بر سنتهای اجتماعی تأثیرگذارند و دیگر، بیان تأثیرات سنتهای اجتماعی از دیدگاه امام علی(علیه السلام) در جامعه.

کلید واژه: ارزش گذاری، حدیث، روایت، طب، نقد متن، نقد سند. انسان از دیر باز در هر گامی که از مرحله بدویت به سوی معرفت برداشته و با سختی های زندگی به مبارزه پرداخته، برای بهزیستی و تندرستی و گریز از مرگ، بیشتر از سایر ابعاد حیات خود تلاش کرده و اهتمام ورزیده است. گفتار و پندار پیامبر(ص) و ائمه طاهرین در زمینه اندرزهای بهداشتی و پرهیزهای غذایی برای حفظ صحت افراد توسط محدثان و راویان در مجموعه ای به نام «طب النبی» یا «طب الائمه» گردآوری شده است. این پایان نامه مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است. فصل اول در مورد کلیات بحث است؛ فصل دوم شامل بحث در مورد روایات غیر فقهی است. فصل سوم مربوط در مورد ارزش گذاری روایات طبی است، ابتدا کلیاتی در مورد طب پرداخته شده، در ادامه ارزش گذاری روایات طبی را به دو بخش ارزش گذاری متنی و ارزش گذاری سندی تقسیم کردیم، در بخش ارزش گذاری متنی حدود هجده نظر از دیدگاه های بزرگان در مورد علم طب بیان شده که برخی قائل به وحیانی بودن علم طب هستند و می گویند طب منشأ الهی دارد و در مقابل برخی قائل به تجربی بودن علم طب می باشند. در مورد این که آیا می توان به روایات طبی عمل کرد یا نه؟ نظرات مختلفی ارائه شده است، بعضی قائل هستند که جز در موارد خاص نمی توان به این روایات عمل کرد به خاطر دلائلی از جمله: جعل، شخصی بودن روایت، متعلق بودن روایت به زمان و مکان خاص...، و در مقابل گروهی قائل هستند که برای شفای امراض و علاج بیماری ها باید به شخصی اعتماد و توکل کرد که به باطن انسان عالم و دانا است و طریق رسیدن، روایات معصومین است. در ادامه تقسیمات مختلفی که برای روایات طبی ارائه شده بیان و نقد نمودیم و تقسیم مورد نظر خود را بیان کردیم. در بخش نتیجه گیری اشاره شد که سه گونه می توان با روایات طبی برخورد کرد: ا- تعبد محض؛ 2- تجربه پذیری محض؛ 3- تعبد و تجربه پذیری، و چون راه اول و دوم دارای اشکال بود مقبول ترین روش، راه سوم یعنی تعبد و تجربه پذیری در کنار یکدیگر است.

باتوجه به جامعیت تفسیردرابعاد گوناگون ادبی،کلامی،فقهی،فلسفی،مفردات،عرفانی،تاریخی،علمی،و... ، دربخش روایی به فهم ونقد روایات موثق وتحلیل نقلی وعقلی پرداخته که مانیزبه این روش اشاره کرده ایم .اماروش اصلی مفسر(سیدعبدالأعلی سبزواری)،تفسیرقرآن به قرآن است که به تأسی ازمرحوم غروی وعلامه طباطبایی صورت گرفته است .به دلیل اجازات فقهی،اجتهادی وروایتی ازشیخ عباس قمی وتبحرایشان دراستنباط اخبار موردتوجه قرارمی گیرد.مهمترین بخش این رساله فصول 2و3راشامل می شود،که به فهم ونقد حدیثی پرداخته است وماعلاوه بربیان نمونه هایی ازاین روایات ،به تحلیل ومبنای روش وی درتفسیراثری اشاره نمودیم.به طورکلی ازروایات ضعیف السندومحتوای اسرالیلیات پرهیزکرده است ورویکردثبوتی وقرینه یابی واستشهاد درذکرروایات داردوبرخی اخباراهل سنت رانیزبه همین جهت بیان کرده است.ساختارپایان نامه درابتداکلیاتی از زندگینامه واصول کلی روش های مفسران درذکر روایات مانند:موافقت بافرآن وحل تعارضات حدیثی واخبارواحد درتفسیراشاره کرده ایم ودرانتها موضوعات وگونه شناسی حدیثی نزدمفسرواقوال بزرگان راشرح داده ایم.درنقدمحتوایی به ندرت روایاتی که نقل کرده را رد یاابطال می کندودربحث سندی اغلب نام کتاب رابطور ارجاعی آورده است اگرچه درغیربخش روایی کتاب ،ازذکرنام منبع نیز اجتناب کرده است.

یکی از سنتهای الهی که قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) بر آن تاکید دارد ، قانون پژواک عمل انسان ها در دنیا یا همان مکافات عمل و پاداش و جزای دنیوی اعمال خیر و شرّ است. با بررسی موردی و مطالعه تفصیلی مطالب مربوط به مکافات عمل در آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع)، می توان چند اصل را که به نوعی پایه و اساس مکافات عمل را تشکیل می دهند، استخراج کرد: اصل عدالت، اصل حکمت، اصل شمول و اصل جبران . البته روش پژوهش در این رساله « توصیفی تحلیلی » است و اصول استخراج شده به منزله ضوابطی است که با توجّه به مسلمات اعتقادی مسلمانان، بر کلیت جریان مکافات عمل حاکم است و مصادیق مکافات عمل از این چهارچوب خارج نیست؛ اما به طریق لمّی و با استدلال به اوصاف الهی، می توان به طور اجمالی، اجرای این اصول در مصادیق مکافات عمل را پذیرفت. بعد از بررسی مفهوم مکافات عمل، آیات قرآن و روایات مربوط به آن در فصل اوّل رساله، چهار اصل مذکور به طور تفصیل در فصل دوم توضیح داده می شود: برای پی بردن به اصل عدالت در مکافات دنیوی اعمال بر اساس قرآن و روایات اهل بیت(ع)، ابتدا به مفهوم عدل و ادلّه عدالت الهی و در ادامه، به اقسام عدالت و نسبت مکافات عمل با آن می پردازیم. دادگری خداوند اقتضا می کند به افراد نیکوکار و گنه کار یکسان نگاه نکند؛ به عبارت دیگر با عدالت خویش آنها را به مکافات اعمالشان برساند. بدین ترتیب تمام اعمال نیک و بد انسان ها با عدالت محض الهی جزا داده شده، اثر آن را در دنیا و آخرت به صاحب عمل نشان می دهد. اصل حکمت الهی نیز می گوید: خداوند حکیم است و نظام هستی و خلقت نیز حکیمانه است و هیچ چیزی بیهوده آفریده نشده است و یکی از مواضعی که می توان دست حکمت الهی را به وضوح در آن مشاهده کرد، مکافات عمل انسان ها است که با تدبّر در آیات قرآن و اهل بیت(ع) می توان به وجود اصل حکمت خداوند در پاداش و مجازات دنیوی و اخروی افراد دست یافت که در این رساله بعد از شناخت مفهوم حکمت و مطرح شدن حکیمانه بودن مکافات عمل، در ادامه، انواع حکمت های مکافات عمل را بررسی نموده، به اشکالاتی که در مورد نسبت حکمت و عدالت الهی در باب مکافات عمل وارد شده است، پاسخ می دهیم؛ سپس غالب بودن جنبه اجتماعی مکافات عمل و رابطه مکافات عمل با توان و ظرفیت افراد را پی می گیریم. با اصل شمول در مکافات عمل، ادعای کسانی که مکافات عمل را فقط در اعمال شرّ می دانند، نقض می شود زیرا، با تدبر در آیات قرآن و احادیث، همچنین با استناد به بررسی های موردی، شمولیت مکافات عمل که یکی از اصول حاکم بر آن است، اثبات می گردد. با جستجو در آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) می توان به موارد زیادی از مکافات اعمال خیر و شر دست یافت که در این مبحث از رساله، ابتدا مکافات بعضی اعمال خیر را و سپس مکافات بعضی اعمال شر را که صریحاً در متون دینی بدان پرداخته شده است؛ بیان می کنیم. اصل جبران در مکافات عمل می گوید: بلاهایی که از طرف خداوند به انسان ها می‏رسد [آن هم بلای ابتدایی نه مجازاتی‏] باید دارای عوض و منفعت سرشاری باشند تا جبران مشقّت و سختی هایی که به واسطه بلاها به ایشان رسیده است، بشود؛ زیرا رنجور ساختن و عذاب کردن موجود زنده، بدون گناه یا فایده‏ای که از آن رنجدیده باشد، ستم است و ظلم بر خداوند محال می‏باشد. در این مبحث نیز ابتدا مفهوم جبران و سپس اقسام پاداش خدا را در متون متکلمین اسلامی بررسی کرده، به موجبات جبران می پردازیم؛ در ادامه جبران ظلم، بیماری، ضعف و ناتوانی، نقص و زیان و در آخر جبران خون امام حسین(ع) و حضرت یحیی(ع) را بر اساس قرآن و روایات اهل بیت(ع) بیان می کنیم. با توجّه به اهمّیت تبیین این سنت مهم (مکافات عمل)، کارکرد و تأثیر مثبتی که در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی انسان در راستای احکام و مقررات دینی (شرعی) دارد؛ اگر این سنت و اصول آن به خوبی شناخته و شناسانده شود و افراد جامعه به آن باور یقینی داشته باشند، می تواند تأثیر بسزایی در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی انسان ها و به تبع آن اصلاح جامعه اسلامی داشته باشد که در فصل سوم به این مهم پرداخته شده است.

زمینه های اجتماعی گناه، سلسله عواملی است که در جامعه بستر ارتکاب گناه را فراهم می کند، انسان جدای از جامعه نیست، جامعه هویت مستقلی از انسان ها دارد که تاثیر مستقیم بر رفتار افراد می گذارد. با توجه به گسترش گناه و ناآگاهی مردم و جوانان نسبت به زمینه ها و ریشه های آن در جامعه و در پی آگاهی رساندن به افراد به منظور جلوگیری از گناه تدوین این پایان نامه ضرورت یافته است. از مهمترین منابع مورد استفاده در پایان-نامه حاضر نهج البلاغه و شروح مختلف آن به علاوه کتب تفسیری و روایی می باشد. پایان نامه حاضر به بحث درباره زمینه های گناه می پردازد به طوری که در مبحث گناه شناسی از موضوعات بسیار مهم، شناخت «زمینه های گناه» است. زمینه های گناه عواملی هستند که مقدمات مناسب برای انجام دادن کار نادرست و غلط و وقوع رویداد ناپسندی را فراهم می آورند. ابتدا به بررسی عوامل و زمینه های خاص پرداخته شده به طوری که عوامل خاص عواملی هستند که مخصوص و متعلق به یک فرد، یک چیز و یا یک گروه خاص می باشد؛ از جمله این عوامل حاکمان گمراه و شیوه های آنان است. از جمله عوامل دیگری که باعث فاسد شدن محیط اجتماع و اشاعه گناه در جامعه می شود بی تفاوتی انسانها در برابر گناهانی است که در محیط اجتماع انجام می شود. زمینه ی دیگری که بستر گناه را در فرد ایجاد می کند دوستان ناباب هستند با توجه به اینکه ارتباط و زندگی انسانها در کنار یکدیگر امری طبیعی است، دوستان ناباب می توانند تاثیر فراوانی بر افراد و جامعه داشته باشند از جمله عوامل تاثیرگذار دیگر بر جامعه عوامل و زمینه های عام و فراگیر گناه است به طوری که اینها عواملی هستند که تمام افراد و گروه ها را شامل می شود بر عکس عوامل خاص که متعلق به یک فرد، یک چیز و یا یک گروه خاص است. از جمله این عوامل قوانین و آداب و رسوم غلط بشری است. فتنه های اجتماعی نیز جزء عوامل فراگیر گناه محسوب می گردد به طوری که یکی از سنت های تغییر ناپذیر الهی، آزمایش تمام انسانها در همه ی زمانها است و این گونه آزمایش مخصوص طبقه خاصی نمی باشد. بلکه پیامبران و ائمه?و اولیاء خداوند نیز مورد آزمایش واقع می شوند. از جمله دیگر عوامل فراگیر عادت های نکوهیده و غلط و رضایت به گناه است که در پایان نامه حاضر به بررسی آن خواهیم پرداخت.

این پژوهش، آیات کیهان شناسی قرآن را در تفاسیر معاصر شیعه مورد بررسی قرار داده و از میان آن‏ها حقایق ناب قرآنی را در زمینه موضوعات کیهان شناسی، روشن و آشکار ساخته است. در این رساله علاوه بر دو تفسیر «المیزان» و «نمونه» از پانزده تفسیر معاصر شیعی دیگر نیز استفاده شده است. این رساله در یک مقدمه و دو بخش عمده تنظیم شده است: در مقدمه از مبادی تصوری بحث، سخن گفته شده است. بخش اول به تبیین کلیات و مبانی بحث می‏پردازد که خود از سه فصل تشکیل شده است: فصل اول شامل مفهوم شناسی برخی لغات و اصطلاحات مهم رساله است. در فصل دوم دیدگاه‏های مفسران درباره جامعیت قرآن و مباحثی مربوط به آیات علمی قرآن، اهداف آیات علمی در قرآن، دسته بندی این آیات و مسئله تعارض یا عدم تعارض علم و دین مطرح شده است و فصل سوم به مباحثی چون: تفسیر علمی قرآن و پیشینه آن در اسلام، جهش در سیر تدوین تفسیر علمی و علل آن، دلایل و دیدگاه‏های موافقان و مخالفان تفسیر علمی، معیارهای تفسیر علمی صحیح و رابطه تفسیر علمی قرآن با اعجاز علمی آن پرداخته است. در بخش دوم، موضوعات کیهان شناسی در هفت فصل ذیل بررسی شده است: آغاز آفرینش جهان، خلقت زمین و آسمان‏های هفت گانه، مراحل آفرینش کیهان در قرآن، انبساط در عالم هستی، قرآن و قانون گرانش عمومی، حرکات خورشید و شکل و حرکت زمین در قرآن. در این فصل‏ها مجموعاً شصت آیه قرآن در تفاسیر مختلف مورد دقت و بررسی قرار گرفته و از میان تعداد زیادی از اشاره‏های علمی قرآن در موضوعات یاد شده، اعجاز علمی قرآن در زمینه‏های گسترش جهان، جاذبه عمومی اجسام، حرکات خورشید و حرکات زمین اثبات شده است.

رساله ای که پیش رو داریم مبنی بر چهار بخش است:بخش اول:تفسیر و تبیین اجمالی آیات تبلیغ و اکمال و این بخش یک مقدمه و چهار فصل دارد.در فصل اول بررسی مهمترین واژه های آیات مورد بحث انجام گرفته است.در فصل دوم نقاط مشترک فریقین در آیات تبلیغ و اکمال بیان شده است. در فصل سوم سیاق آیه تبلیغ ذکر و بحث شده است. و در فصل چهارم سیاق آیه اکمال و نتیجه بیان شده است. بخش دوم:آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه روایات.بخش دوم دارای 7 فصل است. در فصل اول دیدگاه ها و اجتهادها درباره آیه تبلیغ که همه روایات و شأن نزول اصلی آن (بر اساس عقیده شیعه و اکثریت اهل سنت)بیان شده است. در فصل سوم روایاتی که شأن نزول این آیه را بیان می کنند از مصادر فریقین آورده شده است. در فصل چهارم روایات تسلیم بر امیر المومنین ذکر گردیده است. در فصل ششم روایاتی که تاجگذاری امیرالمومنین را در غدیر خم بعنوان جانشین رسول خدا بیان می کنند ذکر شده است.فصل هفتم هم بر احتجاجات مشتمل است. روایاتی که بیان می دارند که در طول تاریخ ائمه اطهار و یارانشان و حتی دشمنان اهل بیت به این روایات تمسک می کردند که حضرت علی جانشین برحق رسول خدا بوده اند. بخش سوم: آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه مفسران، این بخش هم دو فصل دارد. در فصل اول دیدگاه مفسران درباره آیه تبلیغ ذکر شده و در آن هم دیدگاه مفسران اهل بیت و دیدگاه مفسران اهل سنت بیان شده است. در فصل دوم هم، همین دیدگاه فریقین در مورد آیه اکمال بطور مستقل ذکر شده است.البته در هر دو فصل مفسران اهل سنت آنهایی که شأن نزول این آیات را در مورد غدیر ذکر کرده اند و آنهایی که ذکر نکرده اند بطور مستقل بحث شده است. بخش چهارم:شبهات، اشکالات و ابهامات: این بخش هم سه فصل دارد که در آن جمعا به 39 شبهه و اشکال و ابهام در مورد آیات تبلیغ و اکمال و حدیث غدیر پاسخ داده می شود. در فصل اول پاسخ به شبهات آیه تبلیغ. در فصل دوم پاسخ به شبهات آیه اکمال. در فصل سوم پاسخ به شبهات حدیث غدیر آمده است. علاوه بر آن خاتمه سخن و منابع این تحقیق در آن بیان شده است. نکته ای که قابل ذکر است، باید بگویم که همه ابحاث را در مورد این آیات نتوانستم انجام بدهم و هنوز هم این موضوع تشنه است و تحقیق بیشتری می خواهد. و همین طور جریان غدیر و روایات مربوط به آن (که ده ها روایت دارد)بررسی سندی می طلبد، پس محققان و دانشمندان بیایند و این بحثها را انجام دهند خصوصا کسانی که قرار است پایان نامه بنویسند بیایند و موضوع تحقیق شان را بحث امامت، روایات غدیر، جایگاه اهل بیت و ... قرار بدهند تا انشاء الله روزی این بشر بتواند از امر حقیقت و جوهره امامت و مصادیق واقعی آن یعنی اهل بیت آشنا گردد.

تفسیر قرآن کریم بر اساس روایات، مقوله ای است که به زمان نزول وحی در عصر پیامبر گرامی اسلام( بازمی گردد. تبیین و تفسیر آیات قرآن، وظیفه ای است که از سوی خدا بر عهده پیامبر نهاده شده، و در قرآن کریم نیز به آن تصریح شده است. رسول خدا( نیز قسمت هایی از قرآن را به صورت عمومی، و تمام آن را برای عده ای خاص، تفسیر نمود. پس از رحلت آن حضرت، اهل بیت( و اصحاب پیامبر به تفسیر قرآن اقدام کردند، که در این میان، شیعیان تفسیر اهل بیت( را برگزیدند و اهل سنت تفسیر صحابه را حجت دانستند. شیعیان برای حجیت سخن و تفسیر اهل بیت، به آیات قرآن مانند آیه تطهیر، صادقین و اولوا الامر، و همچنین حدیث ثقلین و حدیث معیت با قرآن، استناد کرده اند. اهل سنت نیز مستنداتی مانند آیات امت وسط، وعده حسنی، بیعت رضوان، و همچنین برخی از روایات را مطرح کرده اند، که پژوهش حاضر تمام نبودن این دلایل را اثبات کرده است. اهل سنت همچنین حجیت خبر واحد معتبر را در تفسیر پذیرفته اند؛ اما علمای شیعه در این زمینه دارای دیدگاه های مختلف هستند؛ عده ای خبر واحد را مطلقاً حجت نمی دانند؛ گروهی آن را فقط در فقه حجت می دانند؛ جمعی دیگر، حجیت خبر واحد را در تفسیر پذیرفته اند، اما آن را در معارف اصول دین حجت نمی دانند؛ و عده ای نیز حجیت خبر واحد را در تفسیر به صورت مطلق پذیرفته اند. از سوی دیگر، علمای فریقین بر این باور هستند که بررسی صحت سند و متن روایت، و ارایه آن بر قرآن، سنت قطعی، علم قطعی، عقل و تاریخ قطعی، ضوابطی است که می تواند روایات اصل را از بدل، و مأثور را از موضوع جدا کند. روایات تفسیری می تواند ما را به مبانی تفسیری اهل بیت( و صحابه رهنمون گردد. همچنین شیوه تفسیر آیات را در چگونگی استخراج قواعد و استخدام منابع و بهره وری از ابزارها به ما می آموزد.

الفصل الاول من هذا البحث تناولنا فیه المسائل و الموضوعات التی لها نوع من ارلارتباط بموظوع البحث مثل المعنی الغوی للفظ (الخلود) و لفظ (جهنم) و نبذه تاریخیه حول موضوع البحث و الخلود فی جهنم عند الادیان بالاضافه الی تناول منهج البحث واهمیته والهدف منه و مشکلاته و غیره من المسائل. و فی الفصل الثانی تطرقنا الی آراء المفسرین حول موضوع البحث و ذلک فی ثلاثه محاور اسسیه ففی المحور الاوی تم طرح أدله المثبتین للخلود فی جهنم و هذه الادله هی دلاله لفظ (الخلود) و لفظ (المقیم) علی دوام العقاب و دلاله عدم الخروج من النار أوعدم الغیبه منها علی دوام البقاء فیها و کذالک دلاله نفی الموت فی النار ودلاله المنع من دخول الجنه او حرمتها علیهم علی أبدیه البقاء فی النار، و فی المحور الثانی استعرضنا فیه ادله المخالفین للخلود فی جهنم والتحقیق فی هذه الادله و هی دلاله الاستثناء من الخلود علی انقطاع العذاب و دلاله اللبث أحقابا فی النار علی عدم أبدیته، اما المحور الثالث حیث استعرضنا فیه اقسام المخلدین فی النار و کانت خمسه اقسام و هی الکفار و المشرکون و المنافقون و الغارقون فی الذنوب و قاتل العمد و آکل الربا. و فی الفصل الثالث فقد تم دراسه آراء المتکلمین حول الخلود فی جهنم و قسمناه الی محورین اساسیین، تناولنا فی المحور الاول آراء المذاهب الاسلامیه الرئسیه من اللریقین السنه و الشیعه و غیر هم حول موضوع البحث و هذه المذاهب هی المعتزله و الخوارج والاشاعره و الماتریدیه و السلفیه والشیعه الامامیه و الزیدیه و اخیرا الاسماعیلیه، و فی المحور الثانی طرحنا فیه آراء المخالفین للخلود فی جهنم مع التحقیق حول هذه الاراءو بیان بطلانها بادله عقلیه و نقلیه و االفصل الرابع یشمل عرضا تحلیلیا لاراء الفلاسفه من المثبتین و المخالفین للخلود فی جهنم ویتضمن آراء تسعه منهم من المتقدمین و المتاخرین و المعاصرین. والفصل الخامس و هو الاخیر قدمنا فیه خلاصه النتائج التی توصلنا الیها فی الفصل السابق.والذی دعانی الی اختیار هذا الموضوع هوکونه أولا مرتبطا بالمسائل الاعتقادیه بحیث یشکل الجزء الاساسی من عقیده المعاد و ثانیا جامعیته و اشتماله علی جوانب متعدده من العلوم الانسانیه و بالاخص الجانب القرانی و التفسیری حیث یشکل القرآن الکریم المصدر الرئیسی للعقائی الاسلامیه و بالاخص الاعتقاد بالمعاد و بالیوم الاخر و المسائل المرتبطه به و قد قیل بان موضوع المعاد و جزئیاته من ذکر الموت و البرزخ و المیزان و الصراط و الحش و الجنه و النار و ما فیهما من النعم و النقم و غیره من المسائل یشکل ثلث القرآن و هوما یجعلنا ان نصب اهتمامنا أولا بالقرآن و تفسیره حتی یکون هوالمعیار فی کل أبحاثنا الکلامیه و الفلسفیه

عبودیت آخرین حد از کرنش تسلیم خضوع و فروتنی در برابر ذاتی است که زیبنده پرستش است. بررسی ابعاد مختلف این موضوع مورد بحث این نوشتار است. اهداف تحقیق تعمیق بخشیدن به موضوع و بررسی ابعاد مختلف آن. پاسخگویی به آخرین شبهات در این رابطه به منظور معرفی عبودیت صحیح از منظر مکتب تشیع مفید بودن پژوهش برای منطقه آذربایجان اثبات بی پایگی اتهامات به شیعه در این رابطه

این پایان نامه تحت عنوان بررسی تطبیقی آیه ولایت از منظر فریقین نوشته شده است که دارای سه بخش و چند فصل می باشد. در بخش اول: از مفاهیم واژه ها و سیاق آیه بحث شده است. در بخش دوم روایات شان نزول آیه از منابع فریقین بحث و بررسی شده است در بخش سوم دیدگاه مفسران فریقین و شبهات بررسی شده است و نیز به ابهامات و سوالاتی در مورد ولایت امام علی علیه السلام پاسخ داده شده است. مفسران و دانشمندان شیعه همگی بالاتفاق شان نزول آیه را جریان بخشیدن انگشتر از سوی امام علی ع به فقیر در حالت رکوع می دانند و آیه را قوی ترین نص بر ولایت و امامت آن حضرت میدانند آنها به این معنا را از دو راه ثابت می کنند یکی تحلیل و بررسی واژه گان آیه و دومی تفسیر و تبیین پیامبر اکرم ع و امامان معصوم (علیهم السلام) امامفسران اهل سنت با اینکه شان نزول را بطور خصوص یا بطور عموم امام علی ع می دانند سه توع دیدگاه در مورد آیه دارند و منشاء آن پذیرش روایات شان نزول و یا تردید و عدم پذیرش آن می باشد. آن سه دیدگاه عبارتست: پذیرش روایات شان نزول و حمل آن فقط بر مورد نزول آیه پذیرش روایات شان نزول و تعمیم آیه از مورد نزول. عدم پذیرش روایات و انکار آن. آنها برای استفاده چنین معنایی به سیاق آیه و خلاف بودن حمل جمع بر مفرد و تاویل بعضی از واژه های آیه و احیانا به روایاتی ضعیف استناد نموده اند به هیچ یک از موارد فوق نمی توانند مدعای شان را اثبات کنند و پیامدهائی در پی دارد که فرار از آن به هیچ وجه ممکن نیست.

مسئله بیعت در زمان جاهلیت وجود داشته و اسلام نیز آنرا پذیرفته است . قرآن و احادیث در این مورد بر این نکته تأکید می نمایند ، که اگر بر این بیعت و پیمان وفادار باشد ، خداوند علاوه بر رضایت خود ، پاداش عظیم نیز خواهد داد . و اگر آن را نقض نماید ، جز خودش کسی متضرر نخواهد بود . این پایان نامه که عنوان « بیعت در قرآن و حدیث» نام دارد ؛ مشتمل بر یک مقدمه ، چهار فصل و یک خاتمه می باشد ، و در پایان هر فصل و یا گفتار ، نتیجه و جمع بندی نیز ارائه شده است . فصل اول: مفاهیم : تعریف لغوی ، اصطلاحی و عرفانی و ماهیت بیعت بیان شده است ، و در پایان آن احکام و ارکان و شرائط بیعت ذکر شده است . فصل دوم : بیعت در قرآن : اول آیاتی که مشتمل بر بیعت و نیز آیاتی که دال بر بیعت دارند آورده و سپس توضیح داده شده است که منظور از بیعت در این آیات چیست؟ آیا انگیزهْ آن تأکید بر اطاعت و مقاومت در برابر دشمن بوده است یا انتخاب حاکم؟ فصل سوم : بیعت در حدیث : در این جا توضیح داده شده است که : بیعت هایی که با پیغمبر اکرم (ص) انجام گرفته ، بمعنای اطاعت از دستورات اسلام و پیغمبر (ص) و دفاع از او ، و ... بوده است ، نه مشروعیت بخشیدن به آن . فصل چهارم : بیعت بعد از عصر رسالت : توضیح اینکه بیعت چه نقشی در خلافت ، امامت و مشروعیت آن دارد ، تفصیلا بیان شده است . خاتمه : سعی شده است که مربوط به اشکالات گذشته را مختصرا پاسخ داده شود ، مخصوصا باینکه بیعت مشروع در عصر حاضر آیا می تواند وجود داشته باشد؟ چگونه؟

خداوند قرآن کریم را برای هدایت انسان ها فرستاده است و هدایت انسان ها فرع بر فهم آیات الهی است. همچنین پیامبر را به عنوان مبیّن قرآن قرار داده است و پیامبر نیز اهل بیت را پس از خود به عنوان مفسر و مبیّن قرآن معرفی نموده است. از آن حضرات روایات بسیاری در تبیین معارف قرآنی بر جای مانده است. در این راستا روایاتی از امام حسین نیز به عنوان یکی از اهل بیت توسط راویان ثبت و ضبط شده است. غیر از روایاتی که به منزله تفسیر معارف قرآنی است، گاه آن حضرت در ضمن سخن یا مکتوبی، به آیه ای شریفه استشهاد نموده است و گاه در ضمن سخن و یا در پاسخ به پرسشی، به تفسیر کلام وحی پرداخته است. در این پژوهش، بر اساس روایات و نقل ها از منابع تاریخی، روایی و تفسیری، بخش عمده ای از استشهادات قرآنی و روایات تفسیری امام حسین همراه با تحلیل آنها مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه مسلم است، در استشهاد به آیات یا تفسیر آنها توسط حضرات معصومین هدف یا اهدافی دنبال می شود که در ضمن تحلیل هر مورد، به عنوان دیدگاه و یا دست کم احتمال اشاره شده است. همچنین غیر از تحلیل محتوا به روش تفسیری یا تفسیر مطلق بودن آنها یا تاویل بودن آنها اشاره شده است. این نوشتار گامی کوچک و در این زمینه می باشد. بنابراین، پیشنهاد می شود که در ادامه و گام های پسین در راستای استشهادات قرآنی و روایات تفسیری امام حسین و به طور عام اهل بیت باید چندکار انجام پذیرد: 1- بررسی تمامی موارد موجود از استشهادات قرآنی و روایات تفسیری امام حسین و سایر معصومان و احصای آن موارد؛ 2- بررسی اعتبار یک یک آنها که طبعاً با دو روش بررسی سندی و متنی و محتوایی انجام پذیر است؛ 3- بررسی و تحلیل محتوایی و شکلی عمیق یک یک آنها که طبعاً جزئی تر و خردتر بودن عناوین را می طلبد، تا هدف تحلیل عمیق به درستی انجام پذیرد.

در این پایان نامه، کارگزاران امیرالمومنین علیه السلام جمع آوری، و تقسیم بندیهای گوناگونی از آنها به لحاظ تعهّد، تدیّن، تخصّص و حسّ مسئولیّت پذیری نسبت به حاکم و حکومت صورت گرفته است. همچنین ریشه ها و زمینه های تخلّفات کارگزاران امیرالمومنین علیه السلام و شیوه های نظارت بر عملکرد کارگزاران در حکومت علوی مورد بحث قرار گرفته و از نظارت به عنوان بهترین راهکار برای کشف تخلفات کارگزاران یاد شده است. در فصل اصلی و پایانی، واکنشهای أمیرالمومنین علیه السلام ـ از آن جهت که یک انسان کامل و معصوم است ـ ، نسبت به تخلّفات کارگزاران، مورد بررسی قرار گرفته است که این واکنشها به دو دسته ی واکنشهای گفتاری از قبیل تذکّر، اخطار، سرزنش، تهدید، نفرین، و واکنشهای رفتاری از قبیل عزل، تازیانه و زندان تقسیم می شوند. در پایان، به تحلیل و بررسی برخی از برخوردهای نا متعارف و نا مأنوس أمیرالمومنین علیه السلام نسبت به تخلفات کارگزاران پرداخته شده است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.