اعراب مسلمان در راستای رسالتی که بر عهده داشتند، متوجه قلمرو ساسانیان شدند و نهایتاً طومار این سلسله در نبرد نهاوند (21 هجری) پیچیده شد ، طی این جنگ ، ساسانیان چنان شکستی خوردند که دیگر نتوانستند در زادگاه خویش با اعراب برابری کنند. سال بعد همدان، با انعقاد پیمان صلح و پرداخت جزیه به دست مسلمانان گشوده شد و کانونی شد برای لشکرکشی های بعدی به داخل ایران، با پیروزی اعراب مسلمان فصلی تازه در تاریخ ایران آغاز گشت؛ دوره بعد از اسلام که این دوره با غلبه اعراب و انتشار اسلام شروع می شود. وجود بحران های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و دینی جامعه ساسانی، از یک سو، باعث شده بود روح ایرانی در جستجوی آزادی فکر و اندیشه، و جسم او در طلب عدالت اجتماعی و مساوات باشد و از سوی دیگر، روحیه شهادت طلبی، شجاعت و جنگجویی اعراب، سازگاری و بردباری و ... آنها، هدف عالی کشورگشایی را محقق ساخت و بدین ترتیب عواملی دور و نزدیک، فروپاشی ساسانیان و پیشرفت کار اعراب مسلمان را سبب شد. در ارتباط با این تحول عظیم فرهنگی که وقوع آن، در پی تحول تاریخی امر اجتناب ناپذیری بود، و بی گمان ژرف ترین انقلاب اجتماعی و دینی در سراسر تاریخ این سرزمین محسوب می شود؛ می توان گفت که گسترش دیانت اسلام در همدان، با روندی آرام و تدریجی، مبتنی بر موارد ذیل صورت یافت؛ در دوران خلفای راشدین اعزام والیانی که عموماً دیندار و صادق و بی طمع بودند درگرایش مردم به دین فاتحان موثر بودند، نظیر عمرو بن سلمه کارگزار امام علی(ع) در همدان؛ زحمات طاقت فرسای مبلغین در راه نشر شریعت اسلام، سادگی عقاید و اصول اسلامی، جاذبه آموزه های اسلام، عدم اجبار در تغییر دین، رفتار عادلانه و حسن تدبیر مسلمانان، احترام به باور دینی مغلوبین، اخذ جزیه اندک، سکونت طوایف عرب در همدان، حضور سادات و علویان و خاندان بنی هاشم در این منطقه، و شکل گیری نهضت های مقاومت در جذب طبقات فرودست جامعه و روستائیان به اسلام، نقش ویژه ای داشتند. در ادامه، دلبستگی اهل همدان به ائمه اطهار (ع)، فعالیت وکلای ائمه (ع)، وجود خاندان ها و امارت های منتسب به تشیع و... می تواند گویای وجود تشیع در همدان و احتیاط در پذیرفتن شهرت همدان به تسنن در دوره مورد بحث باشد. واژه های کلیدی: ساسانیان، اعراب ، همدان، اسلام، فتح ، دین ، مسلمان.