نام پژوهشگر: علاءالدین بهشتی

تجزیه قاموسی زبان فارسی امروز
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تهران 1354
  علاءالدین بهشتی   منصور اختیار

هدف از پژوهش حاضر به دست دادن فهرست کاملی از مشتقات و ترکیبات زبان فارسی امروز است تا در برنامه ریزی ماشین های حسابگر فرهنگستان مورد استفاده قرار گیرند. بدین منظور چهار مقوله اسم + فعل + صفت و قید با ملاکهای آوایی، صرفی، نحوی و قاموسی دسته بندی شده و با معیارهای زبانشناسی دستورزبان زایشی و دگرسازی [زایشی - گشتاری] مورد ارزشیابی قرار گرفته اند. مهمترین ملاک آوایی واژه تکیه و مکث است . ملاکهای صرفی واژه به دو ملاک صوری و نقشی تقسیم می شود. مهمترین ملاک نحوی تشخیص واژه چگونگی تعلق وابسته های دستوری و قاموسی دیگر به آن است . ملاک قاموسی شناسایی واژه با شناختن اجزاء اشتقاق و ترکیب آن است . ملاک آوایی شناسایی اسم درنگ و تکیه، ملاکهای صرفی تشخیص آن افزونه های "ها" و "ان" جمع، "یای" وحدت ، "یای" نکره و کسره معرفه است . ملاکهای نحوی تشخیص اسم عبارتند از: مرجع ضمیر قرار گرفتن، مطابقه کردن و هسته گروه اسمی شدن . برای اسامی جامد ملاک قاموسی وجود ندارد. در شناسایی فعل علاوه بر ملاک معنایی، ملاکهای آوایی، صرفی، نحوی و قاموسی نیز وجود دارد. تکیه و مکث از ملاکهای آوایی، شناسه از ملاکهای صرفی و بازشناخت اجزاء فعل های مشتق و مرکب از ملاکهای قاموسی شناسایی فعل است . ملاکهای نحوی شناسایی فعل در زبان فارسی بسیار مهم است زیرا در این زبان فعل همیشه جایگاه اسناد را اشغال می نماید. ملاک شناسایی صفت نیز از نظر آوایی تکیه و مکث است . برای صفت بیانی در روی محور جانشینی ملاک صرفی وجود ندارد. از نظر نحوی صفت می تواند جزء وابسته های پیشرو و گروه اسمی قرار گیرد. مانند: بزرگترین شاهکار و نیز می تواند مضاف الیه اسم یا ضمیر قرا گیرد. بازشناخت اجزاء صفت مشتق و مرکب از ملاکهای قاموسی به شمار می رود. ملاک معنایی نیز در شناخت صفت موثر می باشد. از این نظر صفت و موصوف دارای مصداق مشترکی هستند. در ادامه این پژوهش مقوله قید و انواع آن از جهات آوایی، معنایی، صرفی و نحوی بررسی شده است . لازم به یادآوری است که برای هر یک از مقولات فوق فهرستی از واژه ها از نظر ساختمانی مورد تجزیه قرار گرفته اند.