نام پژوهشگر: محمد روحی

روش شناسی تطبیقی مفردات راغب اصفهانی و تفسیر المیزان در بررسی مفردات قرآن
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس - دانشکده علوم انسانی 1390
  صالح عادلی ساردو   محمد روحی

عمل به دستورات کتاب مقدس قرآن در سایه فهم معانی آن امکان پذیر است، که آن هم نیازمند فهم تک تک واژگان آن می باشد؛ از همین رو دانشمندان اسلامی این نیاز را درک نموده و آثار فراوانی در زمینه شناخت مفردات قرآن شکل داده اند. مفردات راغب اصفهانی (م 502 ق)، یکی از این آثار است؛ ضمن اینکه علامه طباطبایی (م 1402ق) نیز در تفسیر المیزان به میزان قابل توجهی به مفردات قرآن پرداخته است. در این تحقیق به بررسی تطبیقی روش این دو کتاب در زمینه مفردات قرآن پرداخته شده است، که چنین بررسی ای می تواند اهمیت و جایگاه این دو اثر را در زمینه مفردات قرآن مشخص نماید. منابع راغب و علامه در بررسی مفردات قرآن عبارتند از: آیات قرآن؛ روایات معصومان (ع) و اقوال صحابه و تابعین؛ اقوال لغویان و مفسران پس از تابعین؛ و امثال و اشعار عرب. دو نقش آیات و روایات و اقوال صحابه و تابعین در تبیین مفردات در دو اثر عبارتند از: استفاده از آنها به عنوان موید و مثال؛ و استفاده مستقیم از آنها در تبیین مفردات. راغب و علامه از اشعار و امثال عرب، به عنوان مثال یا موید مطالبی که عنوان می کنند استفاده نموده اند. در هر دو اثر گونه های یکسانی از تعامل با اقوال لغویان و مفسران به چشم می خورد. راغب در مفردات، عنایت فراوانی به ذکر مشتقات مختلف واژگان و نیز اصل اشتقاقی و معنایی آنها دارد؛ علامه نیز به اصل معنایی و اشتقاقی واژگان توجه دارد؛ اما در بررسی واژگان در آیات، جز در مواردی اندک به مشتقات مختلف ریشه واژه ذکر شده در آیه توجهی ندارد. در هر دو اثر، نمونه هایی از اشتراک لفظی در لغت به چشم می خورد؛ اما حمل لفظ مشترک بر تمام معانی آن در استعمال واحد، تنها در مفردات راغب دیده می شود. همچنین در دو اثر نمونه هایی از الفاظ مترادف، فروق اللغه و نیز الفاظی که دارای معنای کنایی اند یافت می شود.