چکیده تاریخ نشان می دهد که دوره ی قاجار، دوره ای سرشار از رخدادهای سیاسی، اجتماعی و ادبی است. پیامد این رویدادها شعر آیینی را نیز تحت تأثیر قرار داد که نتایج آن در شکل گیری رویکردهای متفاوت در حوزه شعر آیینی و ایجاد تحوّلات محتوایی و ساختاری در این عرصه مشهود است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بررسی مختصر اوضاع سیاسی، اجتماعی – فرهنگی و ادبی دوره ی قاجار، ابتدا فضایی که شعر آیینی در آن بالیده ترسیم گردد و سپس با نگاهی به شعر آیینی و انواع و تاریخچه ی آن، ویژگیهای این نوع شعر در دوره ی قاجار تبیین شود. با توجه به فراوانی شاعران آیینی در این دوره، در انتها نیز به معرفی برجسته ترین شاعران این شیوه پرداخته شده است.

ریخت شناسی اصطلاحی است که اول بار ولادیمیر پراپ برای بررسی ساختار قصه ای پریان به کهر برد. به گفته ی او:"ریخت شناسی یعنی توصیف قصه ها برپایه اجزای سازنده ی ان ها و همبستگی این سازه ها با یکدیگر و با کل قصه."(پراپ,1386عص49). پراپ ساختار قصه های پریان را مورد بررسی قرار داد و برای رسیدن به ساختار کلی و الگوی حاکم بر این قصه ها عناصر ثابت و تکرار شونده ی ان ها را به دست آورد و این عناصر را نقش ویژه نامید. تذکرهالاولیا از متون کهن عرفانی است که باهدف بیان کرامت و تعظیم بزرگان صوفیه و عارفان نامی به دست فریدالدین عطار نیشابوری در قرن هفتم به رشته ی تحریر درآمده است و باتوجه به این که ژانر hagiology یا همان تاریخ قدیسین در ادبیات ما اهمیت به سزایی دارد با نظریه ی ریخت شناسانه ی پراپ به بررسی وجود یا عدم وجود ساختار روایی کلی و ثابت در صد حکایت از حکایت های تذکرهالاولیا پرداختیم. این بررسی نشان داد که الگوی روایی و حرکتی حکایت های تذکره به صورت a-b-c-d-e-f-x است و براساس این الگو این نتیجه به دست آمد که نقش ویژه ها ی حکایات تذکرهالاولیا,محدود اما متنوع و گوناگون هستند.

از دیدگاه یک محقق ، آداب و رسوم یک ملت و نحوه ی رفتار روزمره ی آنان با یکدیگر ، قابل توجّه و تأمل است. آداب و رسوم از جمله زیر مجموعه های فرهنگ یک جامعه محسوب می شود. توسعه و تکامل جامعه وابستگی تام به تعالی فرهنگی آن جامعه دارد و تعالی و رشد آداب و رسوم آن جامعه . در این رساله نگارنده می خواهد به این سوال پاسخ بدهد که آیا آداب و رسوم اجتماعی می توانند زمینه ی مناسبی برای بازتاب رنگ و بوی جامعه در ابعاد مختلف باشد؟ ساختار جامعه از اصول و فروع عمده ای تشکیل شده است که یکی از اصول ساختاری، زمینه ی اجتماعی و فرهنگی است که در بطن زمینه ی اجتماعی یک جامعه ، ادبیات عامیانه نقش عمده ای را در شکل دهی روابط اجتماعی و فرهنگی دارد. آداب و رسوم با تمام زیر مجموعه های مربوط می تواند نقش برجسته ای از جامعه را به نمایش بگذارد. استخراج آداب و رسوم موجود در جامعه از لابه لای متون طراز اول ادبی ، به معنای بررسی دیدگاه نمایندگان طراز اول فرهنگی و ادبی جامعه نسبت به وضعیت فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی و... است. کلید واژه : واژه های فرهنگ (culture) ، فرهنگی (cultural) ، آداب و رسوم (custom) ، جامعه ( socilety) ، اجتماع (social) ، ادبیات عامیانه( folklor) کلید واژه هستند.