از قدیمی ترین ایام درایران راه های طولانی با کاربردهای گوناگون پدید آمده که با راه های بزرگ قاره ای پیوندداشته اند .یکی از این راه های بزرگ ((جاده ابریشم ))است که از شرق چین (سیان) تا میانه اروپا ((به ویژه شهرهای مهم تجاری مانند ونیز)) امتداد داشته اند.سیاحان،مبلغان مذاهب گوناگون،بازرگانان و مبشران فرهیخته در آن جاده رفت و آمدها داشته و ساکنان منطقه های مختلف جهان را با فرهنگ ها و اندیشه ها متنوع آشنا کرده اند.دراین پژوهش نقش تجاری،اقتصادی،فرهنگی و مذهبی این جاده بزرگ و شاخه های آن،مسیر دریایی که همزمان با راه های زمینی پدید آمده بود،چگونگی رفت و آمدها و نقل و انتقال کالا به ویژه ((ابریشم )) و پایگاههای راهداری و شهرهای قرار گرفته بر جاده ها در اواخر فرمانروایی خوارزمشاهیان مقارن با تهاجمات اولیه مغولان به فرمانروایی چنگیزخان مورد بررسی قرار گرفته و نقش و اهمیتی که سیطره بر این جاده در طی این سالها داشته،مورد توجه قرار گرفته است.

شهر سازی و شهر نشینی دوره ساسانیان همانند دوره اشکانیان با ایجاد شهرهایی توسط شاهنشاهان نخستین ساسانی شروع شد . شهر «گور» یا « فیروز آباد » که توسط اردشیر اول پیش از پادشاهی وی بنا شده بود طبق طرح معمول دایره ای شکل که ویژه زمان « پارتیان » بود ساخته شد . در آغاز ، شهرها با نقشه های منظم و طرح و شبکه بندی ساخته می شدند . بقایای شهر فیروز آباد نشان می دهد که شهرها با شکل مدور و با محاسبات دقیق ریاضی ساخته شده است . طرح تاسیسات جدید شهر سازی در زمان شاپور اول تغییر کرد ؛ شهر بیشاپور در زمان وی بر طبق اصول سنن غربی که توسط « هیپو داموس» معمول گردید ، ساخته شده و دارای طرحی مستطیل شکل است که وضع طبیعی زمین را نیز تعقیب می کند و دو جاده شریانی یکدیگر را در مرکز شهر به طور عمودی ، قطع می نمایند . ساسانیان بانیان بزرگ شهرها به شمار می روند و منابع تاریخی وسعت شهرسازی را که تقریبأ در زمان همه شاهان این سلسله معمول بوده ، گزارش می دهد . متأسفانه از طرح موسساتی که شاهان ایرانی ، اسرای رومی خود را در آنها مستقر ساختند ، اطلاع داریم . شاپور اول آنان را در گندی شاپور جای داد . خرابه های این شهر بین دزفول و شوشتر واقع است و تقریبأ سراسر آن درزیر گاو آهن منهدم شده است . طرح مستطیل وسیعی است که شباهتش به طرح اردوگاههای نظامی رومی عجیب می نماید . همین امر را در ایوان کرخه نزدیک شهر باستانی شوش می توان دید . تمام شهرهایی که در این دوره مورد مطالعه قرار گرفته اند همانند شهرهای اشکانی دارای نقشه های متفاوت مدور ، بیضی ، چند ضلعی و چهار ضلعی هستند که معرف شهر سازی دوران ساسانی می باشند تمامی این شهرها همانند شهرهای اشکانی بابارو و خندق مستحکم می شدند و طبقات مختلف اجتماعی در قسمتهای متفاوت از یکدیگر در شهرجای می گرفتند .

پس از گذ شت یک سده از ظهور اسلام وگسترش قلمرو کشور های فتح شده، با پایه گذاری فرهنگ و تمدن اسلامی در آن نواحی،از قرن دوم «ه ق»جغرافیانویسان، تاریخ نگاران و...جهانگردان برای آگاهی از اوضاع فرهنگی، تاریخی جغرافیایی و...به سیروسفر پرداختند. ابن فَضلان در آغاز قرن چهارم سال 309 (یک هزار یکصدوبیست و سه سال پیش)سفریازده ماهه را به سر پرستی هیئتی از طرف خلیفه المقتدر با لله از بغداد برای تبلیغ دین مبین اسلام به کشورهای «روس» ، «اسلاو»و«بلغار» مسافرت نمود ضمن تبلیغ،دیده ها و شنیده های خود را به رشته تحریردر آورده است. وناصر خسرو در نیمه اول قرن پنجم «ه ق»سال 437 ه ق (یک هزارو پنج سال پیش)سفر هفت ساله را(6 سال 7 ماه 22 روز )از مرو آغاز و باگشت وگذار از ایران، به ترکیه، سوریه، فلسطین، لبنان مصر، سودان و چهار سفر زیارتی «حج»وسه سال سکونت در مصر به فرقه شیعی اسماعیلیه گرویده وبا عنوان حجت جزیره خراسان بازگشت و به تبلیغ آن پرداخت و سلجوقیان اورا با تهمت ملحد، رافضی و... به وی تاختند. به نیشابور و مازندران روی آورد و سرانجام در یمگان بدخشان جاوید شد.ابن بطوطه، در نیمه اول قرن هشتم«ه ق»در سال 725«ه ق»(هفتصدوهفت سال پیش)از شهر فاس مراکش به قصد سفر حج آغاز و پس از5/29سال با جهانگردی درکشورهای قاره های آفریقا، آسیا،اروپا ،به وطن خویش باز گشت،سفرنامه او به رحله ی ابن بطوطه مشهور است. متن کتاب که اززبان اونقل شده،جزی املاءمتن رانوشته که آداب رسوم کشورهای اسلامی وغیراسلامی و یورش مغولان و تیموریان به ایران را نشان می دهد. در بررسی تطبیقی سفرنامه های مز بور را می توان در حد مردم نگاری دانست که نکات اشتراک و افتراق آن قابل ارزیابی و تحلیل است. واژگان کلیدی: سفر، سفرنامه، ابن فضلان، ناصرخسرو و ابن بطوطه .

چکیده با شروع سلطنت آغا محمدخان قاجار اوضاع سیاسی کشور پس از یک دوره طولانی هرج و مرج و بی ثباتی دارای حکومتی مرکزی شد که تا حدودی به تثبیت موقعیت ایران کمک کرد اما پس از مرگ وی و شروع سلطنت فتحعلی شاه اوضاع کشور به گونه ایی دیگر رقم خورد . شروع جنگهای ایران روس و شکست ایران کفه ی ترازو را به نفع روسها سنگین نمود. بستن معاهدات گلستان و بعد از آن ترکمانچای و انتزاع بخش عظیمی از ایران ، دادن حق کاپیتولاسیون به اتباع روسی ، تعیین تعرفه گمرکی صدی پنج برای بازرگانان روسی از جمله عواملی بود که باعث رکود اقتصاد ایران به خصوص اقتصاد تجاری شد.در کنار عواملی که ذکر شد نباید از عدم راههای ارتباطی مناسب ، نبود یک رود قابل کشتیرانی که شمال را به جنوب متصل نماید، اداره امور مملکتی به شیوه سنتی و عشیره ای به خصوص در بخش گمرکات و نظام مالیاتی و رقابت شدیدی که بین روسها و انگلیسیها جهت اخذ امتیازات وجود داشت همه در زمره عدم موفقیت اقتصادی ایران قرار دارند. در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه اوج اعطای امتیازات بود. این پدر و پسر در قبال دریافت وام از روس و انگلیس وثیقه وام را بخشهایی قرار می دادند که شریان اصلی اقتصاد ایران بودند. گمرکات هم از مهمترین بخشهای اقتصادی ایران محسوب می شد که به طور کامل در اختیار روسها قرار گرفت. با وجود مستشاران بلژیکی و در راس آنها نوز و تصویب تعرفه جدید گمرکی لطمات شدیدی بر پیکر اقتصاد ایران واردشد و موجبات نارضایتی تجار را فراهم کرد و همین اعتراضات سرانجام منجر به پیروزی انقلاب مشروطه شد . از مهمترین دستاوردهای این انقلاب تاسیس مجلس شورای ملی و تصویب قانون اساسی بود. در دوره دوم مجلس بود که برای سر و سامان دادن به اوضاع مالی کشور درخواست آمدن هیئتی غیر اروپایی شد و مورگان شوستر به همراه چند نفر دیگر به ایران آمدند ولی این گروه در مقابل کارشکنی بلژیکیها و روسها بعد از هشت ماه ایران را ترک کردند.

در این پژوهش بر آنم تا گزارشی از زندگی سیاسی و اجتماعی یکی از مردان پرحاشیه عصر حاضر فراهم آورم. زندگی نامه ای از سیدمحمد تدین. مردی که از خانواده ای گمنام در دهی از حومه بیرجند برخاست.در کودکی پدرش را از دست داد. اعضای خانواده متکفل اداره او شدند. در بیرجند و مشهد تحصیل کرد و بزرگ شد. در تهران تحصیلات جدید کرد، وارد اجتماع و سپس وارد عرصات سیاست شد. ازآموزگاری تا تاسیس و مدیریت مدرسه رفت. سخنران انقلابی شهیری شد. نمایندگی و سپس ریاست مجلس شورای ملی را تجربه کرد. عضو شورای معارف، والی (استاندار)، عضو فرهنگستان، و استاد دانشگاه بود. چند بار جامه وزارت بر تن کرد. کتاب هایی تالیف کرد. دکترا گرفت. تهمت ها و هتاکی ها را دید و شنید تا زندانی و در دادگاه پر سر و صدایی محاکمه و سپس تبرئه شد و سرانجام در سال 1330، درسن هفتاد سالگی، زمانی که در نخستین دوره مجلس سنا بر کرسی سناتوری نشسته بود، در اثر ابتلا به سرطان درگذشت.

برپایی نظام مشروطه در ایران ،بنیان حکومت استبدادی را سست کرده و برای ایرانیان ،آزادی هایی به وجود آورد ،که شامل فعالیت های روزنامه نگاری نیز می شد.در مدتی کمتر از دو سال ،بیش از صد روزنامه در سراسر کشور منتشر شدند،و زمینه تازه ای برای فعالیت های اجتماعی و سیاسی بوجود آمد.که در میان ده ها روزنامه ای که پس از برقراری مشروطیت در ایران منتشر شدند ،تنها چند تایی از آنان تاثیر گذار بوده و به شهرتی رسیدند که در این زمینه روزنامه ی صور اسرافیل آوازه ای بی همانند یافت و به صورت نشانی ارزشمند از مشروطیت ایران در آمد و بر خلاف روزنامه های آن ایام مخصوصاً روزنامه های د.وره ی مجلس یکم دارای اندیشه های سازمان یافته ای بود و به نقد گسترده پدیده های اجتماعی،سیاسی،اقتصادی و فرهنگی جامعه می پرداخت و با توجه به اهداف روزنامه به استبداد و ارتجاع می تازد ،اجرای قانون اساسی و اصل تفکیک قوا با وظایف مشخص را پیشنهاد می کند که سلطنت مشروطه جایگزین سلطنت استبدادی شود .با گذشت زمان پا از این فراتر نهاده خواستار حکومت مردمی درکشور می شودو انجام تحولات اقتصادی و اجتماعی و اصلاحات ارضی و تقسیم زمین را میان رعیت مطرح می کند تا به مشروطیت ‍‍‍ژرفا بخشد(حکومت سوسیال دموکراسی).و در کشور مسائل سیاسی در محیطی پرتنش با شتاب و شدت دگرگون می شود. در این تحقیق بر آن بودیم به زمینه و عوامل مشروطیت ایران بپردازیم ،نقش روزنامه ها در مشروطیت ،بخصوص روزنامه صور اسرافیل چه بوده ؟به بررسی روزنامه صوراسرافیل و عوامل آن پرداخته و نقش علی اکبر دهخدا در آن چه بوده؟و به شرایط اجتماعی و سیاسی آن ایام می پردازیم و اینکه دهخدا در زمینه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی دارای چه آراء و افکاری بوده است ؟در طی انجام این تحقیق به این نتیجه رسیدم که روشنفکران ایرانی از جمله دهخدا ازسده 19 به بعد عوامل عقب ماندگی ایران را در جهل و نادانی دانسته ورسالت خود را در بیدار کردن مردم می دانستندو جنبش مشروطه را مقدمه بیداری مردم ایران می دانستند

چکیده پایان نامه با عنوان «سیر تحولات آموزش و پرورش در دوره پهلوی دوم» از سال 1300 هـ . ش با برنامه اجرایی و تغییرات ساختاری و آمار کمّی نظام آموزشی دوره پهلوی اول با ذکر کاستی ها و نواقص و اهداف اجرایی آغاز گردیده است. در متن اصلی بر طبق توالی سنوات از سال 1320 تا 1357 با شناخت اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دوره پهلوی دوم به تغییرات ساختاری و سیر تحولات مراکز فرهنگی و آموزشی و سازمان های وابسته و شرح وظایف و مواد مختلف درسی و در پایان به دو طرح آمریکایی (طرح مارشال- اصل 4 ترومن) اشاره گردیده است. هدف از انتخاب این موضوع شناخت و بررسی سیر تحولات آموزشی با رویکرد مداخلات و تاثیرات خارجی و کسب نتایج در جهت نیل به پیشرفت علمی و آموزشی در نظام فعلی است . روش های اجرایی به صورت کتابخانه ای و مقالات اینترنتی به زبان فارسی وانگلیسی است. در پایان با شناخت هر چند اندک از این دوره، مشخص گردید که از نظر کمّی و تا حدودی کیفی نظام آموزش و پرورش دوره پهلوی دوم ، نسبت به گذشته پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است ولی در رسیدن به اهداف نهایی که همان پیشرفت علمی و صنعتی ایران است، توفیقات چندانی صورت نگرفته است.

بست قرار دادن محلی و امر بست نشینی مبتنی بر نیازهای اجتماعی، از دیرباز در جوامع انسانی بر پایه امر عرفی و سنتی بنا گردید و مورد قبول همه اعم از حاکم و محکوم و ظالم و مظلوم قرار داشت. کم کم اشکالی منبعث از مفاهیم و ریشه های اصلی سنت بست نشینی در زمره احکام و دستورات مذهبی و قوانین و مقررات مدنی رسمیت و قانونیت یافت. سنت بست نشینی در ایران از گذشته های دور وجود داشته است. اما در قالب و شیوه خاص در عهد صفویه رونق یافته و در دوره قاجاریه با رونق بیشتری ملاحظه می گردد. پیدایش سنت بست نشینی از ابتدا منشأیی انسانی و خیر خواهانه داشته و در جهت کمک و یاری به ستمدیدگان و مظلومان بوده است. این سنت با بهره گیری از انگیزه های مذهبی نضج گرفته و انتشار یافت. اما در اثر گذشت زمان و با تغییر و تحول اوضاع اجتماعی، این پدیده نیز متحول و از مسیر و هدف اصلی خود منحرف گشت و در بسیاری از موارد وسیله ای برای سوءاستفاده ظالمان، قاتلان، شورشیان و خیانتکاران گردید و راه فرار از چنگال عدالت را برای اینگونه افراد باز نمود. در جامعه ایران دوره قاجار(تا انقلاب مشروطیت)، به لحاظ ساختار حاکم، بست و بست نشینی رونق قابل ملاحظه ای یافت. عوامل متعددی در رونق و گسترش این امر تاثیرگذار بود که مهمترین این عوامل استبداد و خودکامگی شاهان و حکام، نبود دستگاه قضایی منظم و قانونمند و فقدان عدالت قضایی و دادرسی بود. در این دوره از اماکن و مراکز متعدد، از جمله زیارتگاه‎های شیعی، مساجد جامع و معروف، منازل علما و مجتهدان، منازل رجال و شخصیت های وابسته به دربار، اصطبل و طویله اسبان شاه و مقامات و صاحب منصبان، تلگرافخانه ها، توپ مروارید و توپخانه، سفارتخانه ها و کنسولگری های خارجی به ویژه روس و انگلیس، صندوق عدالت، قهوه خانه شاه، برخی مدارس معروف دینی برای مکان های بست و بست نشینی استفاده می شد. تلاش هایی از سوی برخی مقامات و رجال برای تحدید بست نشینی صورت گرفت. محمدشاه و صدراعظمش حاج میرزا آقاسی، هر چند به ظاهر و با فشار بریتانیا، اقداماتی برای محدود کردن بست انجام دادند، اما نتیجه ای در بر نداشت. تلاش های نیز از سوی ناصرالدین شاه و صدراعظمش امیرکبیر در این مورد صورت گرفت و امیر کبیر توانست برای مدت کوتاهی، نزدیک دو سال، آیین بست را بشکند و در زمان صدارت ایشان از تعداد اماکن بست کاسته شد. اما این تلاش ها نیز مثمرثمر واقع نشد و پس از قتل امیر بست نشینی دوباره رونق گرفت. در اواخر سلطنت مظفرالدین شاه این رسم و شیوه، شکل سیاسی و اجتماعی بخود گرفت و به صورت تحصن نمایان شد و در مهمترین تحولات سیاسی و اجتماعی آن دوره، یعنی انقلاب مشروطیت نقش شایانی ایفا کرد. طبقات مختلف جامعه به این اقدام دست می زدند. مقامات دولتی و شاهزادگان، روحانیون، تجار، نظامیان، دهقانان و طبقات پایین جامعه از جمله نوکران و غلامان و رعایا برای رسیدگی به عرایض و خواسته هایشان و یا برای رهایی از مجازات از این شیوه استفاده می کردند. بست نشینان به طور عمده، افراد و اشخاص مورد غضب و تحت پیگرد شاهان و حکام و اربابان، مخالفان و اعتراض کنندگان به عملکرد حکام، قاتلان، شورشیان، بدهکاران، ورشکستگان، فراریان از تحمیل مالیات‎های سنگین دولتی، متقاضیان مقرری و مواجب، بستگان(زنان و فرزندان) مجرمان و ستمدیدگان و دادخواهان بودند. هر کدام از آنان هدف خاصی را دنبال می کردند، برخی از بست نشینان مظلومان و دادخواهان واقعی محسوب می شدند که در راستای استیفای حقوق فردی و اجتماعی خود به این اقدام دست می زدند و پناه گرفتن آنان در جلب نظر حکومتگران، دستیابی به اهداف و احقاق حقوق و رهایی از مجازات های ناعادلانه، کمابیش موثر بود. عده ای دیگر از بست نشینان در زمره مجرمان خطرناک، شورشیان، قانون شکنان و متجاوزان به حقوق فردی و اجتماعی بودند، و ورود آنان به اماکن بست، به طور حتم، موجبات رهایی آنان از مجازات نمی شد و با برخورد حکومت مواجه می شدند. مهمترین اقدام در این خصوص از سوی ناصرالدین شاه روی داد و آن شکستن بست سید جمال الدین اسدآبادی در حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) بود. بست نشینی و تحصن بعد از انقلاب مشروطیت همچنان ادامه یافته و تأثیر خود را در رویدادهای تاریخی کشورمان به جای گذاشته است.

آذربایجان سرزمینی است که از دوره باستان ساکنانش پیوندی ناگسستنی با مردم سایر نقاط فلات ایران داشته و حوادث تلخ وشیرینی را به خود دیده اند.درموردایرانی بودن این سرزمین و ساکنانش منابع تاریخی و علمی به خوبی به این حقیقت گواهی دارند. در طول تاریخ ایران ، در این سرزمین قیام ها و مبارزات پردامنه ای جریان داشته که همه در جهت آزادی و استقلال ایران و بستگی و پیوستگی با سرزمین مادری بوده است.اما در این میان فقط یک بار، آن هم با فتنه انگیزی و دخالت آشکار بیگانه به ویژه شوروی ، در 21 آذر 1324 جریانی وابسته تحت عنوان فرقه دمکرات آذربایجان حکومتی جدا از ایران را تشکیل داد که البته به علت ماهیت ضدملی و ضدایرانی خود ، بیش از یکسال نتوانست دوام پیدا کند. ولی در همین زمان کوتاه تبعات بسیارزیادی را برای مردم ایران به خصوص ساکنان آذربایجان به بار آورد که سرنوشت غم انگیز فراریان و مهاجران فرقه دمکرات درشوروی که بین 25 تا 30 هزار نفر تخمین زده شده از جمله آنهاست. البته مهاجران ایرانی درشوروی منحصر به فراریان فرقه دمکرات آذربایجان نبوده و با محاسبه نسل اول مهاجران کمونیستی ایران که تقریبا دو دهه قبل از جریان فرقه دمکرات ، به شوروی گریخته بودند آنها نسل دوم مهاجران ایرانی محسوب می شدند.که سرگذشت غم انگیزی را در اردوگاه های کار اجباری سیبری و آسیای میانه داشته اند. این پژوهش سعی دارد تا ضمن بررسی اجمالی هویت تاریخی سرزمین آذربایجان و ساکنانش ، جریان فرقه دمکرات آذربایجان را از پیدایش تافروپاشی، به خصوص درموضوع فراریان به شوروی مورد کنکاش قرار دهد

چکیده: از نظر نگارنده بخش مهم حیات جنگل مرحله نخست قیام و پیش از انقلاب اکتبر 1917.م و زمانی است که هنوز بلشویک ها وارد این نهضت نشده و این مرحله از قیام بیشتر سبقه ملی و مذهبی دارد و از ویژگی های آن عدم اتکاء به کشور روس و عدم مداخله این کشور در امورات جنگل است. پایان نامه حاضر به چهار بخش تقسیم شده در بخش نخست با کنکاش بر اوضاع سیاسیایران به ویژه شکست اصلاحات، اوضاع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گیلان قبل از آغاز نهضت و تأثیرگذاری آن بر روند شکل گیری نهضت جنگل، چکونگی شکل گیری اتحاد اسلام، بررسی اختلافات و اصطکاک های موجود میان دکتر حشمت و احسان الله خان با میرزا کوچک خان و در نهایت به تحلیل و نوع تعامل حکومت مرکزی با نهضت به اتمام می رسد. بخش دوم به طبقات اجتماعی عصر قاجار اشاره شده و به تحلیل تیپ شناسی نیروهای جنگل کشیده شده است. بخش سوم با پیشینه حاج احمد و نحوه و دلایل پیوستن وی به نهضت و نوع تعاملات و تعارضات این دو شخصیت (حاج احمد و میرزا) پرداخت شده است. بخش چهارم اوضاع داخلی نهضت پس از تغییرات جهانی و عوامل موثر برگسست روابط حاج احمد با میرزا می پردازد. هدف پژوهش حاضر،نقش حاج احمد کسمائی در نهضت جنگل و بررسی موردی اختلافات با میرزا با تکیه بر بازسازی وقایع تاریخی و اوضاع داخلی نهضت جنگل است تا بتوان درک صحیح و درستی از وقایع مورد نظر و اعمال افراد فراهم آید.

اندیشه تجدد در تاریخ معاصر ایران، یکی از مهم ترین مفاهیم در حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی است وعصر قاجاریه و مشروطیت را باید سرآغاز جدی تجددگرایی در ایران به شمار آورد. تکوین و شکل گیری اندیشه تجدد در ایران از پیوند تنگاتنگی با اندیشه ترقی در ایران برخوردار است آشنایی با غرب در سرآغاز مواجهه با آن، به پذیرش تقریبا بی چون و چرای آن، البته با پاره ای از استثنائات در میان نیروهای مذهبی جامعه، ابتدا دراندیشه و سپس درعمل انجامید. از اندیشه ورزانی چون تقی زاده و سایر اهالی قلم و نیز منورالفکرها که بگذریم، یعنی چهره هایی تاثیر گذاری همچون آخوندزاده و ملکم خان، شاه و طبقه کارگزار حاکم نیز به به غرب متمایل شدند و اولین نشانه های نهاد سازی با ساخت دارالفنون و زیرساخت های نظامی و اقتصادی بروز کرد و موجی از نوسازی حقوقی و سیاسی شکل گرفت ، در ادامه به نوسازی انجامید و با طلوع انقلاب مشروطه صفحه درخشانی از تاریخی معاصر ایران ورق خورد که به زودی زیر فشار ارتجاع و استبداد به خاموشی گرایید. زمامداران قاجاری ایران، با افکاری برآمده از ریاست عشیره ای و قبیله ای بر ایران حکومت می کردند. هدف این تحقیق بررسی جایگاه و عملکرد حکومت قاجار(ناصرالدین شاه ) در برخورد با تمدن غرب است . و در جریان آن تأثیرفرهنگ غرب بر ایران زمان قاجار، سیاست گذاریهای داخلی و خارجی ، اقتصاد و تجارت در زمان زمامداری قاجار نیز بررسی می شود. عملکرد ناصرالدین شاه قاجار در برخورد با تمدن غرب چگونه بوده است؟ پادشاهان قاجار به ویژه ناصرالدین شاه در برخورد و تأثیر پذیری از فرهنگ تمدن از افراد نالایق و ناکارآمد بهره برده اند و تحولات اجتماعی ناشی از تعامل آنها با غرب نیز بر پایه و اساس لرزان و سست بنا شد. دوران فرمانروایی سلسله ی قاجار، شاهد تغییرات مهمی در ایران بود، به ویژه آن که یک حکومت مرکزی پایدار دوباره بنیاد نهاده شد، اما قدرت های توانمند اروپایی نیز به ایران دست اندازی کردند. شاهد اصلاحات اولیه و تقویت خود در برابر تهدیدات آینده، و نیز تغییرات اجتماعی و اقتصادی، از جمله تا حدی نوسازی و البته انواع گوناگون ناآرامی ها و آشفتگی ها بود. مسئله زنان در طول قرن نوزدهم و تا حد زیادی بر اثر افزایش ارتباط فرهنگی و سیاسی با اروپا پدیدار شد. برخی از فعالان آموزشی و نظریه پردازان اصلاخات در این دوره به طرفداری از آموزش زنان پرداختند. مدارس سبک اروپائی که اصلاح طلبان ایران در قرن نوزدهم تأسیس ککردند منحصراً برای پسران در نظر گرفته شده بود. زنان تحصیلکرده نماد پیشرفت ایران به سوی تمدن بودند. آموزش زنان ، مثل حکومت قانون و توسعه صنعتی از نظر بسیاری از هواداران اصلاحات جزئی از ترقی و نشانه مدرن سازی به حیاب می آمد . جالب آنکه هم موافقان و هم مخالفان تحصیل زنان از آن برداشتی به شدت نمادین داشتند. از نظر موافقان، تحصیل زنان نماد ترقی و تمدن بود ؛ مخالفان آن را نماد بی قانونی و مسیحی شدن ایران تلقی می کردند. ، تا اوایل سده نوزدهم منافع بریتانیا درایران چندان چشمگیر نبود تا استقرار یک هیئت سیاسی دائمی در آنجا موجه به نظر آید. به طور کلی در آن هنگام ایران کشوری دورافتاده، افسانه ای، دور از دسترس ، دارای برخی فواید تجاری و با اهمیت سیاسی ناچیز تلقی می شد.( رایت،1365، 9) تلقی ناصرالدین شاه از اصلاحات بی شک تحت تأثیر بحث دامنه داری بود که در این زمان توسط مشتی سیاستمداران و دیپلماتهای ایرانی فرنگ تحصیل کرده جریان داشت اصلاح طلبی وی مورد تأیید فرخ خان امین الملک نیز بود که در اواسط سال 1275 ه ق با عجله از استانبول بازگشته و اینک به مقام وزیر دربار ارتقا یافته بود و اندکی بعد با عنوان امین الدوله به وزارت داخله رسید.منتقدان دیگر نظام کهن کسانی که الزاماً تحصیلات فرنگی و حتی تماس مستقیم با اروپا نداشتند ، نیز اینک پا به میدان نهادند. بااین حال در جمع این مشاوران اولیه ، شایدبزرگترین تأثیر تجددخواهی را ملکم خان بر شاه گذاشت. در پایان قرن دانش جدید اروپایی از دانش سنتی اسلامی چه به لحاظ شناخت شناسی و چه از نظر استعاری متمایز شده بود. دانش جدید علمی بر پایه تجربه استوار شده بود و به خاطر کاربرد مفید و علمی اش اعتبار داشت. . تمایز بین دانش جدید و سنتی، که با هدف کمتر تهدید کننده نشان دادن اولی صورت می گرفت، نتیجه ای کانلاض عکس داشت. تأثیرپذیری ایران از اروپا در عهد ناصرالدین شاه تنها منحصر به توسعه طلبی نظامی و یا رقابت سیاسی میان دو همسایه مقتدر مملکت یعنی روسیه و بریتانیا نبود . انگلیسها در تکاپوی توسعه راه تجارت در جنوب ایران و افتتاح کشتی رانی در رودخانه کارون بودند و سفارت انگلستان در طهران در این خصوص سخت میکوشید. نیکلسن شارژدافر انگلیس ضمن نامه ای که در 12 ربیع الاول 1303 راجع به افتتاح راه تجارت در جنوب ایران به وزیر امور خارجه نوشته «بطور شخصانه نه رسمانه» میگوید «این فقره خیلی مایه افسوس و تعجب دوستدار است که مملکتی که در تحت سلطنت پادشاه لایق مهربانی است هنوز بدون ترقی کامل و با تجارت لایتحرک مانده است و حال آنکه ممالک واقعه در انتهای مشرق زمین که چنین خوشبختی و سعادت را از حیث حکومت و سلطنت دارا نیستند و هنوز بستگی به قواعد معتاده سابقه خود دارند از خواب غفلت بیدار شده ترقیهای عاجلانه در تمول و سعادت و بهبودی حاصل نموده اند و دولت علیه ایران هنوز در حالت کسالتی است که اگر به این حال باقی ماند عاقبتش راجع به سوء حال و ردائت احوال خواهد بود زیرا که از تحصیل تمولی که دسترسی دارد غفلت میورزد و از فوایدی که باید بهره ور گردد صرف نظر مینماید و فرصتی که به جهت رسانیدن خود به اعلای درجه مدنیت و حصول تمول از تجارت دارد از دست میدهد در صورتیکه مشکل است دوباره به آن فرصت نایل شود. دوستهای با قدرت دارد که مایلند او را کمک و حمایت نمایند و مردمان متمول هستند که شایقند وی را تشویق و ترغیب کنند که از فواید علوم و صنایع جدیده که در سایر ممالک چون باران و سیل میبارد بهره یاب سازند. معهذا از ایشان به سمع قبول اصغاء نمینمایند و از اقداماتی که مایه ازدیاد منافع و دو برابر بلکه چهار برابر نمودن زراعت و محصول اراضی و باعث ترقی و رواج کارخانجات و صنایع و سبب استقامت مملکت و قوت حکومت و نشر تمول و خوشی مراتب و درجات آحاد و افراد اهالی مملکت است رو گردان میشوند ... کارگاههای بزرگ کارخانه گونه ای ایجاد شد و در فرایند کار از مهارت صنعتگران و پیشه وران استفاده می کردند ]و هنوز چندان ماشینی نشده بودند[. بعد از سال 1900م/1279ش واحدهایی با 10 تا 50 کارگر در صنایع چرمسازی، تهیه و بسته بندی حنا، تریاک، تنباکو، رنگرزی، آجرسازی، صابون سازی، سفالگری و مانند اینها ایجاد گردید. بالاترین فعالیت هنوز در صنایع قالی بافی بود که به بهترین وجه توانست با تاثیرگیری از غرب در سازمان تولید خود تغییراتی ایجاد نماید. تا سده نوزدهم (1179 تا 1279ش) فرشبافی عمدتاً یک صناعت ایلی یا روستایی و به منظور مصرف داخلی بود و یا، صناعتی شهری بود که بافندگان مرد در آن به تولید قالی برای مصرف نخبگان ایرانی مشغول بودند. وقتی به سال 1900م/1279ش می رسیم، شرکتهای اروپایی و امریکایی بخش عمده بازار را در کنترل گرفته اند. دامنه نظام صنایع خانگی بر مبنای قراردادی، از روستاها به شهرها کشیده شده و برای بافندگان بیکار حریر و پارچه نخی ایجاد اشتغال کرده است. بعد از سال 1900م/1279ش کارگاههای بزرگ، کارگران را زیر یک سقف جمع می کرد در تبریز 1500 کارگر در یک کارگاه کار می کردند. در نتیجه این تغییرها، صدور فرش افزایش یافت و تقاضای فرش از 75000 پوند استرلینگ در دهه 1870م/1250ش به یک میلیون پوند در 1914م/1293ش رسید. در آن هنگام فرش یک هشتم کل تجارت خارجی ایران و عمده ترین قلم صادراتی کشور را تشکیل می داد (البته اندکی بعد نفت به جای فرش در مقام اول قرار گرفت). بنا به یک برآورد، در سال 1910م/1289ش تعداد 65 هزار کارگر در صنایع فرش کار می کرده اند و هیچیک از تولیدات صنعتی یا پیشه وری از این لحاظ به پای صنعت قالیبافی نمی رسیده است. شرایط کار که بد بود بیرحمانه شد. در همین دوره تولید صنعتی به یاری تجهیزات ماشینی در ایران آغاز شد. بعد از تلاشهای منفرد اولیه توسط حکومت یا افراد خصوصی، کارخانه های کوچک کاغذسازی، مینا، باروت سازی، قند، نخ ریسی، در دههای 1850م/1230ش و 1860م/1240ش ایجاد شد.و اما بزودی معلوم شد جز صنایع تسلیحاتی بقیه ضرر می دهند. در بخش کارخانه های متعلق به ایرانیان، حدود 20 کارخانه 524 کارگر را در صنایع بافندگی، کاغذ، شیشه، صابون، آجر، فواید عامه، فشنگ و نوشابه در استخدام داشتند. کارخانه ابریشم تابی امین الضرب سود خوبی داشت، کارخانه های تولید برق راه افتادند. اما اغلب اینها عمدتا بر اثر رقابت مستقیم خارجیان و ارزانتر بودن کالاهای وارداتی شکست خوردند. موانع دشوار و پرهزینه حمل و نقل تجهیزات و فرآورده های تمام شده، هزینه سوخت و کمبود منابع انرژی، نبود نفرات ماهر و ورزیده، کوچکی اندازه بازار داخلی و قصور یا ناتوانی دولت در حمایت از صنایع داخلی در برابر رقابت شدید خارجی، نیز همگی مزید بر علت می شدند. فهرست مشتریان بانک استقراضی روس در 1909م/1288ش نشان می دهد که 1060 ایرانی در تجارت و امور مالی فعالیت می کرده و تنها 9 نفر به کار صنعت مشغول بوده اند. چشمگیرترین موفقیتها در کارخانه های جدید از آن خارجیان بود. بزرگترین شرکتهای «صنعتی» در ایران شرکت نفت انگلیس و ایران با 7 تا 8 هزار کارگر و شیلات دریای خزر متعلق به روسها با 4 تا 5 هزار کارگر بودند. علاوه بر این، خارجیان 41 کارخانه جدید و کارگاه بزرگ ایجاد کردند که 1132 کارگر در آنها مشغول کار بودند.کارخانه های پارچه بافی روسها در مقایسه با کارخانه های ایرانی مجهزتر بودند و از سوخت نفتی استفاده می کردند، روسها انحصار پالایش نفت (با نفت خام باکو) را در اختیار گرفته بودند و بر صنایع جنگلداری و راهسازی شمال ایران سیطره داشتند. آلمانها نیز در صنایع آجرسازی، چوب بری، مهمّات سازی، کارخانه فرش بافی و صنایع, ساختمانی فعال بودند. در سال 1914م/1293ش اروپاییان بر تجارت خارجی ایران در بخش صنایع جدید تسلط داشتند، هرچند این بخش در مقایسه با بقیه اقتصاد کوچک به نظر می رسد.(

نخستین فعالیت ها برای رسیدن به دموکراسی در ایران، از اویل قرن بیستم میلادی آغاز شد. این تحول با جنبشی که از آن با عنوان مشروطیت و یا انقلاب مشروطه نام برده می شود شکل گرفت. مشروطه برای نخستین بار در تاریخ ایران قانونی را معرفی می کند که شاه و دولت تحت حدود قانون در آورد و حق حکومت را از آن مردم[ملت و امت] می دانست. قانونی که از آن با عنوان قانون اساسی یاد می شود. اما مشروطه در نهایت آنچنان که باید به نتایج دلخواه خود نرسید و روند دموکراسی ایران به شکلی نقطه ای باقی ماند و تقریبا متوقف شد. با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای متفقین، سایه سنگین استبداد برای مدتی کوتاه از سر جامعه ایران رخت بست و فضائی نسبتا مناسب به وجود آمد این شرایط جدید فرصتی را برای وکلای مجلس، سیاسیون، اهل قلم و مطبوعات و ... به وجود آورد تا بتواند حضوری فعال در عرصه سیاست و نقد آن داشته باشند. در این سال ها رقابت های بین حزبی و خصومت های شخصی و عدم در نظر گرفتن منافع ملی باعث ایجاد تنش و کشمکش در میان سیاسیون شد. دافعه اجتماعی به اندازه ای شد که ترور و قتل و فحاشی و ارعاب رواج یافت و آنچه با عنوان قانون و دموکراسی مد نظر بود، با بی حرمتی و افترا همراه شد. اتفاقاتی چون واقعه سوء قصد به شاه در دانشگاه تهران، سی ام تیر، نهم اسفند، انحلال مجلس توسط مصدق و در نهایت کودتای 28 مرداد از آغاز روند دموکراسی را دچار مشکلاتی کرده و بعد از کودتا، حاکمیت در کسب قدرت و اختیارات به صرافت افتاد و و فضای باز سیاسی قبل کودتا از میان برداشته شد و اعضای فعال بسیاری از احزاب تحت پیگرد قرار گرفتند. استفاده دوباره از شکنجه آغاز شد و حاکمیت بعد از چند سال از بلاتکلیفی به استبداد گذر کرد و قانون تنها زینت المجالس شد تا لازم الاجرا گردد زیرا شاه فصل الخطاب و حرفش قانون و کلامش تعیین کننده در همه مسائل کشور بود. از همین رو است که کودتای 28 مرداد سال 1332، مرز بین روند کژدار و مریز به سوی دموکراسی نیم بند و دیکتاتوری و استبداد کهن ایرانی است.

چکیده: دراین پایان نامه که با عنوان " بررسی روابط آلمان و ایران حد فاصل (1320-1304 ه ش) با تکیه بر مناسبات اجتماعی ، سیاسی واقتصادی" ، ابتدا باید اذعان داشت پرسش اصلی که فکر مرا بخودمشغول داشت این بود که : مهمترین مولفه های مناسبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آلمان و ایران چه می باشند؟ و همچنین هدف از این تحقیق روشن نمودن ابعاد مختلف مناسبات و ساختارهای اقتصادی ، اجتماعی و البته سیاسی بوده . چرا که درک و فهم این رهیافتها می تواند تصویر روشنتری از نوع و گستردگی و ماهیت مناسبات فی مابین آلمان و ایران را مشخص سازد.باید اشاره نمایم که روش اتخاذ شده در این تحقیق به روش توصیفی ، تحلیلی بوده . در پاسخ به پرسش مطرح شده فوق و نتایج و یافته های بدست آمده باید گفت که: همزمان با روی کار آمدن رضاخان در ایران، جمهوری وایمار در آلمان که یک حکومت سوسیال دموکرات بود و مسلکی متفاوت با حکومت پهلوی داشت، به قدرت رسید. با وجود تفاوت های اساسی روش زمامداری کشور بین دو حکومت، آلمان برای تثبیت موقعیت خود در زمینه اقتصادی و سیاسی و فرهنگی به همکاری نزدیک با ایران پرداخت. آلمان نفت مورد نیاز خود را از شرکت نفت ایران-انگلیس تهیه می کرد و با موافقت شوروی خط کشتیرانی هامبورگ-انزلی به حمل و نقل کالا و مسافر می پرداخت و شرکت یونکرس محصولات پستی از باکو تا انزلی و تهران را جابجا می کرد. در این دوره آلمان در بخش نظامی و ساخت چند کارخانه اسلحه و مهمات سازی نیز به ایران مشارکت هایی می داد. در تاریخ ?? بهمن ???? (?? فوریه ????) سه موافقتنامه:عهدنامه دوستی، قرارداد اقامت و توافق نامه بازرگانی و گمرکی به امضا رسید. در سال ???? آلمان با در اختیار داشتن ? درصد از تجارت خارجی ایران، مقام چهارم را بعد از شوروی، انگلیس و ترکیه کسب کرد.با روی کار آمدن حکومت نازی در آلمان، ایران در معرض توجه بیشتر آلمان ها قرار گرفت. رضاشاه و هیتلر بیش از هر زمان دیگری به هم نزدیک شدند. مجلس و مردم ایران از قدرت روزافزون آلمان خشنود بودند. آلمان توانست در سال ???? رتبه اول را در تجارت خارجی ایران کسب کند. در زمان شروع جنگ جهانی دوم در حدود ???? آلمانی مشغول کار و تجارت در ایران بودند. این امر موجب ناراحتی و نگرانی دول متفق خاصه انگلستان و شوروی بود.موقعیت استراتژیک ایران علت اصلی تهاجم و اشغال بود و حضور مستشاران آلمانی بهانه ای بیش نبود.اما بعد از اشغال ایران، به دلیل وابستگی شدید کارخانه ها و صنایع ایران به ماشین ها و کارشناسان آلمانی، بسیاری از این صنایع بلااستفاده مانده و بسیاری از مردم بیکار و فقیر شدند. نیمی از بازرگانی ایران نیز که دست آلمان ها بود، دچار مشکلات عدیده ای شد.اما پس از پایان جنگ مجددا این ارتباطات از سر گرفته شد. در پایان قابل ذکر است که تحقیق حاضر شامل پنج فصل بشرح ذیل است : فصل اول :کلیات تحقیق،فصل دوم: شکل و ماهیت مناسبات ایران و آلمان و مهمترین حوزه های مناسبات اقتصادی ایشان و بررسی تاثیرات این روابط در دوران جمهوری وایمار،فصل سوم: شکل و ماهیت مناسبات ایران و آلمان و مهمترین حوزه های مناسبات اقتصادی ایشان و بررسی تاثیرات این روابط در دوران نازی ها،فصل چهارم: بررسی روابط ایران و آلمان در دوران نازی ها مقارن با جنگ جهانی دوم،فصل پنجم : نتیجه گیری.