دانشکده علوم وفنون قرآن تهران پایان نام? کارشناسی ارشد رشت? علوم قرآنی موضوع: اعجاز تربیتیِ قرآن کریم استاد راهنما: دکتر علی محمدی آشنانی استاد مشاور: حمید حسنزاده دانشجو: خالد عطایی دی 1390 دانشکده علوم وفنون قرآن تهران پروژه تحقیقاتی کارشناسی ارشد رشت? علوم قرآنی موضوع: اعجاز تربیتیِ قرآن کریم استاد راهنما:دکتر علی محمدی آشنانی استاد مشاور: حمید حسنزاده دانشجو: خالد عطایی دی 1390 کلیه حقوق مادی و معنوی این پایان نامه متعلق به دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون قرآن تهران می باشد. چاپ پایان نامه و استخراج مقاله از پایان نامه باید به نام دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون قرآن تهران با تأیید استاد راهنما و با مجوز معاونت پژوهشی دانشگاه باشد. تقدیم به همه مربیان و متربیان قرآن کریم. تقدیروتشکر شکر وسپاس الله ذوالجلال را که از فضل و احسان بیکرانش توفیقی عنایت فرمود که با قرآن مأنوس شدم و توفیق شاگردی در محضر این کتاب سراسر نور را پیدا نمودم و کاری کوچک اما پر افتخار انجام پذیرد. تقدیر وتشکر از اساتید ارجمند دانشکدهی علوم قرآنی تهران بویژه استاد راهنما دکتر علی محمدی آشنانی و استاد مشاور دکتر حمید حسنزاده که با صبر و شکیبائی شایسته در هدایت این پژوهش راهنمای بنده بودند از آنان تقدیر و تشکر نموده و از خداوند متعال برای ایشان اجر جزیل را مسألت دارم. تقدیر و تشکر از خانواده ارجمندم که پشتیبان معنوی بنده در تمام دوران تحصیل بوده اند. چکیده در این پژوهش حوزهها و دامنههای تربیتِ قرآنی و برنامههای آن را میتوان در حوزههای عقاید، اصلاح وتعدیل رفتار، و حوز? تبیین معارف پیجوئی نمود. برابر دادهها، شاخصههای تربیت قرآنی عبارتند از: صبغ? الهی، جامع و کامل، گستره و شمول برای هم? زمانها و مکانها، توجه به لایههای گوناگون مراتب کمال و برخورداری از اصل اعتدال. موضوع تربیت در قرآن، انسان است که با ایجاد رابط? حسنه با آفریدگار، انسان، طبیعت و آخرت منصّ? بروز خواهد داشت؛ آنگاه میو? نظام تربیت قرآنی یعنی «انسان صالح» به بار خواهد نشست. نتیجه مقایس? تطبیقی مکتب تربیتیِ قرآن با برخی از مکاتب تربیتیِ بشری، در حوز? عوامل موثر بر تربیتِ انسان آن است که در مکتب تربیتیِ قرآن، تربیت به معنای به فعلیت رساندن استعداد های بالقوه متربی میباشد؛ رسالت تعلیم و تربیت، شامل اهداف تربیت، که هدف غایی آن عبودیت و اهداف واسطه ای و در شأن جسمانی، صحت، قوت و نظافت، و در شأن فکری، تفکر و تعقل و در شأن اخلاقی، تزکیه و تهذیب و در شأن اقتصادی، اقام? قسط و در شأن اجتماعی، تعاون و در شأن سیاسی، استقلال و عزت جامعهی اسلامی معرفی شده است. در مقام استاد محوری یا شاگرد محوری، توجه به جایگاه معلم و شاگرد؛ به این صورت که شاگرد، محور و معلم زمینه ساز رشد و تکامل متربی است. در مورد مواد و محتوای درسی، موضوعات و عناوین معارف اسلامی، علوم طبیعی، ریاضیات، علوم انسانی، بهداشت و تربیت بدنی، آموزش فنی و حرفه ای، هنر و زیبایی شناسی است و در مورد روشهای تدریس، دیدگاه تربیتی قرآن شامل تبادل نظر، پرسش و پاسخ، سخنرانی، بحث گروهی و..... میباشد. نتیج? بررسی این موارد آن است که خاستگاه تربیت قرآنی، از عقید? توحید سرچشمه میگیرد و برای رسیدن به دو هدف پینهادی تلاش میکند، یکی بقای نوع انسان؛ و دیگری تعالیِ انسان به پایهای که در خور جایگاه او در هستی است. کلید واژهها: اعجاز، تربیت، قرآن، مکاتب تربیتی عنوان الأطروحه : الإعجاز التربوی فی القرآن الکریم ملخص الأطروحه تبحث هذه الأطروحه مجالات التربیه القرآنیه حیث یمکن متابعه برامجها المتعدده فی حقل العقائد والإصلاح وإعاده النظر فی السلوک وتبیین المعارف ، ومن أهم موشرات التربیه القرآنیه هی : الصبغه الإلهیه الجامعه والکامله وشمولیتها فی کافه الأزمنه والأمکنه والإهتمام بمراحل الکمال الإنسانی علی أساس مبدأ الإعتدال . أن موضوع التربیه فی القرآن هو الإنسان الذی یستطیع إقامه علاقات حسنه مع الخالق والبشر والحیاه والآخره ، ومن هذا المنطلق تزدهر ثمره نظام التربیه القرآنیه أی الإنسان الصالح وتظهر علی ساحه الحیاه . وتقارن هذه الإطروحه المدارس التربویه فی مختلف الثقافات والمجتمعات الإنسانیه مع المدرسه القرآنیه وتستنتج بأن التربیه القرآنیه تعد المدرسه التربویه الوحیده التی تستطیع أن تبرز الکفاءات البشریه الکامنه علی ساحه الحیاه ، کما أن المرشد التربوی یلعب دوراً ملحوظاً فی إکتشاف هذه الکفاءات وإزدهارها . وتوکد هذه الإطروحه بأن الهدف الغائی من التربیه هو إظهار العبودیه الخالصه لله سبحانه وتعالی وتحقیق الأهداف الواسطیه التالیه : فی الشوون الجسمانیه : الصحه والقوه والنظافه فی الشوون الفکریه : التفکر والتعقل فی الشوون الإخلاقیه : التزکیه والتهذیب فی الشوون الإقتصادیه : إقامه العدل والقسط فی الشوون السیاسیه : تحقیق الإستقلال والعزه للمجتمع الإسلامی وتوضح هذه الإطروحه بأن المعلم أو المرشد التربوی یعد محوراً رئیسیاً فی مجال تربیه الأجیال الصاعده کما تعلب الکتب والمطبوعات والمناهج الدراسیه أیضاً کالدراسات الإسلامیه والعلوم الطبیعیه والریاضیات والعلوم الإنسانیه والتربیه الصحیه والبدنیه والحرف والأعمال المهنیه والفن والرسم وغیرها من الفنون والعلوم دوراً بارزاً فی رفع مستوی التربیه السلیمه وترسیخها فی أوساط الشباب والناشئین . وتستنتج الإطروحه فی نهایه المطاف بأن التربیه القرآنیه تنبع من التوحید والعقائد الإلهیه وترمی الی تحقیق الهدفین التالیین : بقاء نوع الإنسان ورفع مرتبه الإنسان ووضعه فی مقام رفیع وشامخ الذی یلیقه . مفردات الإطروحه : الإعجاز ، التربیه ، القرآن ، المدارس التربویه abstract the present research follows up the domains and extensions of education by the holy quran and the plans thereof within the domains of ideologies, behavior correction and adjustment and elaboration of the teachings. the indications of the holy quran’s education according to the data include: divine tone, comprehensiveness and completion, widespread and covering all times and places, attention to various layers of the stages of perfection and enjoying the principle of moderation. the object of education in the holy quran is human being who establishes a good relation with the creator, other human beings, nature and the other world, bearing the fruit of the system of education of the holy quran, namely “the pious man”. a comparison of the school of education of the holy quran with the man-made school of education in terms of the elements influencing the human education reveals that education in the holy quran’s school of education means turning the potential talents of the learner into practice; and the mission of education has been introduced to include the objective of education whose final goal is to worship the only god and the intermediate goals that are: 1. health, strength and cleanness within the physical category; 2. thinking and contemplation within the intellectual category; 3. virtue and piety within the ethical category; 4. establishment of justice within the economic category; 5. cooperation within the social category; and 6. independence and dignity of the islamic society within the political category. as for the master-centeredness or pupil-centeredness, attention has been paid to the status of teacher and pupil whereby the pupil is the axis and the teacher prepares the ground for the growth and development of the learner. regarding the curricular materials and contents, the titles and subjects are islamic teachings, natural sciences, mathematics, humanities, hygiene and physical education, technical and vocational training, art and aesthetics. the educational view of the holy quran concerning teaching methods includes exchange of views, question and answer, speech, group discussion,… the result of surveying these items shows that the holy quran’s education originates from the idea of monotheism, and endeavors to achieve two fundamental objectives; one is the survival of the human species and the other is elevation of human being to a degree that suits his (her) standing in the creation. key words: miracle, education, holy quran, schools of education فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه 1 کلیات تحقیق 2 بیان مسأله 3 پیشین? موضوع 3 کتابشناسی بحث اعجاز قرآن 6 سوالها 6 فرضیه 7 هدفها و ضرورتهای پژوهش 7 فواید علمی وکاربردی 8 فصل اول: مبانیِ اعجاز تربیتیِ قرآن 1-1- مقدمه 10 1-2-شناخت مفاهیم بنیادین 10 1-3-تعریف اصطلاحی «معجزه» 11 1-4- اعجاز قرآن 15 1-4-1-پیشینهی اصطلاح کلامی معجزه 15 1-4-2-بسامد قرآنی اعجاز 16 1-5-«تربیت» در لغت 18 1-5-1-تربیت در اصطلاح دانشمندان 21 1-6-انواع و وجوه اعجاز قرآن کریم 23 1-6-1-اعجاز بیانی ( فصاحت وبلاغت ) 23 1-6-2-اعجاز تشریعی ( قوانین متعالیِ قرآن) 24 1-6-3-اعجازعددی 24 1-6-4-اعجاز علمی 25 1-6-5-اعجاز هدایتی و معارفی 26 1-6-6-اعجازنظم آهنگ 26 1-6-7-عدم اختلاف در قرآن 27 1-6-8-اخبار از غیب 27 1-6-9-اعجاز تأثیری 27 1-6-10-اعجاز تربیتی 27 1-6-11- اثبات اعجاز تربیتی 28 1-6-12-اعجاز تربیتی قرآن از دیدگاه دانشمندان 30 1- دکتر مصطفی رجب 30 2- سیدابوالحسنالندوی 30 3- علامه بلاغی 31 4- دکتر محمد عبدالله الدرّاز 31 2-6-13- اعجاز تربیتی از دیدگاه خاورشناسان 32 1-7-تربیتِ اسلامی 33 1-8- بسامد قرآنی تربیت 35 1-9- انواع تربیت 36 1-9-1- بعد تربیتیِ اخلاقیات و احکام 36 1-9-2-تربیت بدنی 37 1-9-2-1- هدف از تربیت بدنی 37 1-9-3- تربیت عقلانی 38 1-9-3-1- رابط? تربیت اسلامی و عقل 38 1-9-4- تربیت معنوی یا تربیت روحی 38 1-9-5- تربیت عقیدتی 39 1-9-6- تربیت فکری 39 1-9-7- تربیت اخلاق 39 1-9-8- تربیت جهادی 39 1-9-8-1- شیوهای رفتاری در این زمینه شامل 40 1-10- ویژگی هدفهای تربیت اسلامی 40 1-11- حوزههای تربیت اسلامی 40 1-12- مفهوم و محتوای حوزههای تربیت در اسلام 41 1-12-1- حوزهی عقاید 41 1-12-1- 1- منابع برنامههای حوز? عقاید 44 1-12-1- 2-اهداف حوزهی عقاید در تربیت اسلامی 44 1-12-2- حوزهی تزکیه یا اصلاح و تعدیل رفتار 45 1-12-2-1- اهدف تزکیه 45 1-12-2-2- فرایند تزکیه 46 1-12-2-2-1) تزکی? نفس 46 1-12-2-2-2) تزکی? عقل 49 1-12-2-2-3 - تزکی? جسم 53 1-12-3- حوز? پرورش فکری و عرضهی معارف اسلامی 54 1-12-3-1-گفتار برخی از مفسران پیرامون واژ? حکمت 54 1-12-3-2- کاربرد واژ? حکمت در قرآن 55 1-12-3-3- حکمت از نگاه مسولان امت اسلامی 60 1-14- اهداف حوزهی عقاید 60 1-15- نتیجهگیری وجمع بندی 61 فصل دوم: شاخصههای تربیت قرآنی 2-1-مقدمه 64 2-2- ویژگیها ی تربیت قرآنی 64 2-2-1- صبغهی الهی 64 2-2-2- جامع و کامل 66 2-2-3 - گستره و شمول برای همه زمانها و مکانها 72 2-2-4- توجه به لایههای گوناگون و مراتب کمال انسان 73 2-2-4-1- امتیازها‍‍ی انسان در قرآن 73 2-2-4-2- نقاط ضعف انسان از دیدگاه قرآن 74 2-3- جمع بندی 77 2-5- هدفهای کلیِ تربیت اسلامی 80 2-5-1- معرفت خدا 80 2-5-2-تقوا 82 2-5-3- رضوان 82 2-5-4- عشق حقیقی 83 2-5-5- حیات طیبه 83 2-5-6- قرب 83 2-5-7- لقاء الله 84 2-6- اهداف واسطهای تربیت 84 2-6-1- تحول رفتار فرد و تغییر نیات او به گونهای که با رویکردهای اسلامی سازوار شود 84 2-6-2- آماده کردن فرد برای رویارویی با مقتضیات زندگی مادی 85 2-6-3- ایجاد امت اسلامی 85 2-6-3-1- هدف از تشکیل امت اسلامی 86 2-6-3-1- (الف) ایجاد ایمان به وحدت و مساوات میان بشریت 86 2-6-3-1- (ب) راهنمایی و ارشاد مسلمانان برای رساندن رسالت اسلام به جهان 86 2-6-4- توکل بر خدا 87 2-6-6- امنیت 87 2-6-7- رشد 87 2-6-8-الفت 88 2-6-9-تعاون و عدالت 88 2-6-10- اصلاح 88 2-6-11- اعتصام 88 2-6-12- احسان 89 2-7- اهداف جرئی تربیت 89 2-7-1- ذکر 89 2-7-2- تسبیح 89 2-7-3- د فع نیکی به بدی 89 2-7-4- به نگاه گذرا به دنیا نگریستن 89 2-7-5- اجتناب از گمان بد 90 2-7-6- گذشت 90 2-7-7- میانهروی 90 2-7-8- آهسته سخن گفتن 90 2-7-9- خویشتنداری 90 2-8- نتیجهگیری 90 فصل سوم: بررسی تطبیقی مکاتب تربیتی با مکتب تربیتی قرآن 3-1- مقدمه 93 3-2- ایدهآلیسم 93 3-2-1- اهداف آموزش و پرورش ایدهآلیستی 94 3-2-2- برنامه درسی ایدهآلیستی 95 3-2-3- مدرسه ایدهآلیستی 95 3-2-4- بعد نگرشی تعلیم و تربیت 96 3-2-5- روشهای تدریس 96 3-2-6- رابط? استاد و شاگرد 97 3-2-7- نقد و بررسی تربیت بر بنیاد پندار گرایی 97 3-3- رئالیسم یا واقعگرایی 106 3-3-1- رویکردهای رئالیسم 106 3-3-2- هدف تعلیم و تربیت 107 3-3-3- برنامه درسی 107 3-3-4- روشهای تدریس 107 3-3-4-1- روشهای تدریس از نظر واقعگرایی علمی 107 3-3-4-2- روشهای تدریس از نظر واقعگرایان عقلی 108 3-3-5- استاد محور 108 3-3-6- نقد و بررسی 108 3-3-7- خلاصه 112 3-4- پراگماتیسم 113 3-4-1-شناخت واژگانی و اصطلاحی 113 3-4-2- تعریف تربیت 114 3-4-3- رسالت تعلیم و تربیت 114 3-4-5- برنامه درسی 114 3-4-6- روش تدریس 115 3-4-7- شاگرد محوری 116 3-4-8- نقد و بررسی 116 3-5- اگزیستانسیالیسم یا وجود گرایی 118 3-5-1- شناخت واژگانی و اصطلاحاتی 118 3-5-2- تعلیم و تربیت اگزیستانسیالیستی 120 3-5-3- برنامه درسی اگزیستانسیالیستی 120 3-5-4- روش تدریس 121 3-5-5-شاگرد محوری 121 3-5-6- نقد و بررسی مکتب اگزیستانسیالیسم 121 3-6- ناتورالیسم یا طبیعت گرایی 123 3-6-1- شناخت واژگانی و اصطلاحی 123 3-6-2- رسالت تعلیم و تربیت 124 3-6-3- ارزشهای تربیتی 126 3-6-4- روشهای تدریس 127 3-6-5- شاگرد محوری 127 3-6-6- مواد و محتوای دروس تربیتی 128 3-6-7- نقد و بررسی 129 بررسی اصل پیروی آفرینش 131 3-7- مکتب تربیتی قرآن 132 3-7-1- خاستگاه تربیت قرآنی 132 3-7-2- مواد و محتوای دروس 134 3-7-2-1- معارف اسلامی 135 3-7-2-2- علوم طبیعی و ریاضیات 137 3-7-2-3- علوم انسانی 138 3-7-2-4- تاریخ 139 3-7-2-5- تعلیمات اجتماعی 140 3-7-2-6- بهداشت و تربیت بدنی 141 3-7-2-7- آموزشهای نظامی 142 3-7-2-8- آموزش فنی و حرفهای 142 3-7-2-9- هنر و زیبایی شناسی 143 3-7-3- روشهای تدریس 143 3-7-3-1- اجتناب از سختگیری 144 3-7- تعامل محوری شاگرد و معلم 145 3-7-5- مدرس? اسلامی 145 3-7-6- محتوای تربیت 145 3-8- انواع علم از نظر قرآن 146 3-8-1- علمالیقین 146 3-8-2- عینالیقین 146 3-8-3- حقالیقین 147 3-9- انواع علم از نظر فلاسفهی اسلامی 147 3-10- اشکال اساسی در تربیت جدید 147 3-11- ضرورت عبادت در تربیت قرآنی 148 3-12- عبادت در جهت کسب تقوا هدف نهایی تربیت 148 3-13- نتیجه گیری 151 منابع 156 فهرست جدولها و نمودارها نمودار 3-1- روابط انسان تربیت اسلامی 133 جدول 3-1- بررسی تطبیقی تعریف و رسالت و هدف تعلیم و تربیت 153 جدول 3-2- بررسی تطبیقی مواد و محتوای دروس 154 جدول 3-3- بررسی تطبیقی روشهای تدریس و محور تعلیم و تربیت 155 قرآن کریم نهجالبلاغه صحیفه سجادیه رساله حقوق امام سجاد ابراهیم زاده، عیسی، فلسفه تربیت ، تهران، دانشگاه پیام نور، چاپ هشتم، 1388. ابن ابی الحدید، عبد الحمید، شرح نهجالبلاغه، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، بیتا. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالقلم، چاپ دوم 1410، ق. ابن القیم الجوزیه ، محمد بن ابیبکر، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، بیروت، دارالعلم، بیتا. ابن کثیر، عماد الدین أبو الفداء إسماعیل، تقسیر القرآن العظیم، بیروت، مکتبهالرساله، چاپ چهارم 1420. ابن الندیم، محمد بن إسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، 1398. احسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، قم، انتشارات سید الشهداء، چاپ دوم 1405 اعظم شاهد، رئیس، اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان، قم، مرکز علوم جهانی علوم اسلامی،چاپ اول 1386. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم، چاپ نهم 1429 ق. اعرافی، علیرضا، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی (2) اهداف تربیت از دیدگاه اسلام، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دهم 1387. امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم، بوستان کتاب ( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، چاپ دوم، 1386. ایجی، عضدالدین شرح المقاصد، بیروت، عالم الکتب، چاپ سوم 1409 ق. آموزگار، محمد حسن، فلسفه و مکتبهای تربیتی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی . باقری، خسرو، نگاهی دو باره به تربیت اسلامی، تهران ، انتشارات مدرسه،چاپ سوم، 1388. بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح. بیروت، موسسهالرساله، چاپ اول 1402ق. ، بخاری، محمد بن إسماعیل، الأدب المفرد بیروت، دار البشائر الإسلامیه، چاپ اول 1420 ق. بنت الشاطئ، عایشه، اعجاز بیانی قرآن، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول 1376. بهشتی، محمد، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت ومبانی آن (5)، قم، پژوهشگاه وحوزه و دانشگاه ، چاپ دوم، 1388/ بیضاوی، أبو سعید عبد الله بن عمر بن محمد الشیرازی، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، المحقق، محمد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول 1418ق. جرجانی، عبدالقاهر ،دلائل الإعجاز، تحقیق، محمد التنجی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ اول ، 1995م. جوادی آملی، عبدالله. صورت و سیرت انسان در قرآن ( تفسیر موضوعی قرآن) قم (ج 14)، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، 1379. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر انسان به انسان، تحقیق و تنظیم، محمد حسین الهی زاده. قم: اسراء، چاپ پنجم، 1389. حجتی، سید محمد باقر، اسلام و تعلیم وتربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. حر عاملی، مُحمّد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، موسّسه آل البیتِ1409 ق. حسن، حسین، الامام سجاد، بیروت، دارالمرتضی، 1425. خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، مترجم، محمد صادق نجمی- هاشم زاده هریسی، خوی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد خوی، چاپ پنجم،1375. دایره المعارف قرآن کریم، تهیه وتدوین، مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، قم، موسسه بوستان1382. دراز، محمد عبدالله،آیین اخلاق در قرآن، ترجمه، محمد رضا عطایی، مشهد، آستان قدس رضوی،به نشر، چاپ دوم 1389. دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، انتشارات دریا، چاپ اول1382. رازی، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت، دار الکتب العلمیه ، چاپ دوم 1421 ق. رافعی، مصطفی صادق. اعجاز قرآن وبلاغت محمد. ترجمه: عبدالحسین ابن الدین. انتشارات جامی؛ چاپ اول 1387. رجب، مصطفی، الاعجاز التربوی فی القرآن الکریم. مصر، سوهاج، چاپ اول 1426 ق. رشید رضا، محمد، المنار، دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ دوم 1426. رضایی، یوسف، نگرشی به تعلیم وتربیت اسلامی، دفتر انتشارات کمک آموزشی و کتابخانه های وزارت آموزش و پرورش. بیجا. بیتا. روحانی، محمود، المعجم الاحصایی لالفاظ القرآن الکریم، مشهد، آستان قدس رضوی،1366. روسو، ژان ژاک، امیل، ترجمه، غلامحسین زیرک زاده، تهران، ناهید، 1380. ریشهری، میزان الحکمه، مکتبه الشامله شماره 3 زبیدی، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، المحقق، مجموعه من المحققین، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم2008م. زحیلی، وهبه بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر، 1418 ق. زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ترجمه، محسن آرمین، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، چاپ اول1384 . سعدی، عبد الرحمان ابن ناصر، تیسیر الکریم الرحمان، ریاض، مکتبه الجریس 1420. سیوطی، جلال الدین ،الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه سید مهدی حایری قزوینی، تهران، موسسه انتشارات امیر کبیر،چاپ دوم1386. شاتو، ژان، مربیان بزرگ، ترجمه، غلامحسین شکوهی، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1388 شرفی، محمد رضا، فلسفه تربیتی اسلام، تهران، موسسه فرهنگی منادی تربیت، چاپ اول 1387. شریعتمداری، علی، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران، امیرکبیر، چاپ شانزدهم، 1379. شریعتمداری، علی، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوازدهم، 1388. شریعتمداری، علی؛ بررسی تطبیقی آراء تربیت ژان ژاک روسو و اسلام ( اهداف، اصول و روشها ) مجله علوم تربیتی و روانشناسی. تابستان1385، شماره 2. شعاری نژاد، علی اکبر، فلسفه آموزش و پرورش، تهران، امیر کبیر، چاپ نهم، 1389. شعراوی، محمد متولی، تفسیر الشعراوی، قاهره، مطابع أخبار الیوم، چاپ اول 1997 م. شکوهی، غلامحسین، مبانی و اصول آموزش و پرورش، مشهد،آستان قدس رضوی، موسسه چاپ وانتشارات، چاپ هشتم 1385. شکوهی، غلامحسین، تعلیم و تربیت و مراحل آن، مشهد، به نشر چاپ بیست و دوم، 1387. شیخ الأسلامی، اسعد. تحقیقی در مسایل کلامی. انتشارات امیر کبیر. چاپ اول1362. صانعی، مهدی، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول 1375. طباطبایی، محمد حسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا، چاپ پانزدهم، 1386. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: موسوی همدانی سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ بیست و ششم، 1387. طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، تحقیق ، طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن، قاهره: دار الحرمین، 1415. طبرسی، نوری، مستدرک الوسائل، بیروت، موسسه آل البیت، چاپ چهارم 1429. طوسی نصیرالدین، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، نشر شکوری چاپ چهارم چاپخانه اسماعیلیان، بیتا. طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الوفا، 1419. عبده، محمد، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار المعرفه ، بیتا. علوی، حمید رضا، شریعتمداری ، علی؛ بررسی آراء تربیت ژان ژاک روسو و اسلام (اهداف، اصول و ارزشها). مجله علوم تربیتی و روانشناسی (ویژه نامه علوم تربیت). تابستان 1385، شماره، 2 علوی، حمید رضا، نکات اساسی در فلسفه تعلیم و تربیت. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالمعرفه، 1412. فراهیدی، خلیل بن احمد. العین. موسسه دار الهجره. الطبعه الثانیه فی ایران. 1405 فروم ، اریک،هنر عشق ورزیدن، ترجمه، پور سلطانی، انتشارات مروارید، تهران، چاپ اول 1346. قاضی، عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، بیجا، بیتا. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381 قرضاوی، یوسف، قرآن منشور زندگی، مترجم، عبدالعزیز سلیمی، تهران، نشر احسان، چاپ اول 1380 . قرطبی، محمد بن احمد الانصاری، الجامع لأحکام القرآن، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، 1416. قطب، محمد، روش تربتی اسلام، ترجمه، محمد مهدی جعفری تهران، موسسه مطبوعاتی فراهانی، قطب، محمد، روش تربیتی اسلام و کاربرد عملی آن، ترجمه محمد ابراهیمی، سنندج، پخش کتاب امام غزالی، چاپ اول، 1389. کاردان، علیمحمد، سیر آراءتربیتی در غرب، تهران، سمت، چاپ سوم، 1387. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق المجلسی. مکتبه الشامله شماره 3 کیلانی، ماجد عرسان، سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی، ترجمه، نقد و اضافات: بهروز رفیعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم، 1387. کیلانی، ماجد عرسان، فلسفه تربیت اسلامی، ترجمه، نقد و اضافات: بهروز رفیعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم، 1387. گلپایگانی ربانی ترجمه محاضرات فی الالهیات، عبدالرحیم بهبهانی سلیمانی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه های علمیه چاپ اول 1389. گنجی، محمد حسین، کلیات فلسفه، تهران سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها ( سمت)، چاپ پنجم، 1384. گوتگ، جرالد ال ، مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمه محمد جعفر پاک سرشت، سمت، چاپ دهم 1389. متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، مکتبه الرساله، چاپ دوم، 1402. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، چاپ سوم، دار الکتب الاسلامیه ، 1386. مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، بیروت، موسسه الوفا، 1407. محق، محمد، آشنایی با تربیت اسلامی، تهران، نشر احسان، چاپ اول1382. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزاره الثقافه والارشاد الاسلامیه، چاپ اول 1368. مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، انتشارات صدرا، چاپ چهارم 1386 . مطهری، مرتضی، فطرت، تهران، انتشارات صدرا، چاپ بیست ویکم 1389. مطهری، مرتضی، یادداشتهای استاد مطهری انتشارات صدرا، چاپ سوم 1385. معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی تمهید، 1388. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، موسسه فرهنگی تمهید، چاپ چهارم 1387. معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه النشر الاسلامی. معلوف، لویس، المنجد، مترجم، احمد سیاح، تهران، انتشارات اسلام،چاپ نوزدهم، 1379 . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، انتشارات نسل جوان، 1374. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374. میر محمدی، سید ابوالفضل، تاریخ وعلوم قرآن، چاپ دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم بهار1375. ندوی، ابوالحسن علی الحسنی، التربیه الاسلامیه الحره، بیروت، موسسه الرساله، چاپ دوم 1415. نسفی، محمد عمر، شرح العقائد النسفیه، مکتبه رشیدیه، پاکستان،کراچی، بیتا. نقیب زاده، میر عبدالحسین، نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش، تهران، انتشارات طهوری چاپ بیستم 1386. نقیب، عبدالرحمان، روش شناسی تحقیق در تعلیم و تربیت، ترجمه، بهروز رفیعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، 1389 نیکزاد ، محمود، کلیات فلسفه تعلیم و تربیت، تهران، سازمان انتشارات کیهان، 1375. هارل هون، هرمان، فلسفه تربیت، ترجمه، احمد آرام، نشر پژوهشهای اسلامی،بیتا، بیجا. ministry of science, research and technology university of sciences and teachings of the holy quran faculty of sciences and techniques of the holy quran of tehran final dissertation for the award of master degree title: educational miracles of the holy quran major professor: ali mohammadi ashnaei, phd. consulting professor: hamid hassanzadeh student: khaled ataee january 2012