چکیده آنچه نظامی گنجه ای را به عنوان شاعر گران پایه در میان اندیشمندان نشان می دهد، گذشته از آفرینش های شاعرانه اش که در اوج کمال است، بسط و تجسّم اندیشه ای است که در بستر شعر و قصّه و حکایات او موج می زند و تأمّل و انکشاف آن، در این زندگانی تکراری و غم انگیز، به بودن انسان معنا می بخشد. نوعی جهان بینی الهی و عرفانی، تعالیم اخلاقی و دقایق حکمت نظری و عملی و فنّ سیاست به صورت زمینه ای کم و بیش قابل توجه، در هر مناسبتی که شعر و قصّه این گونه تأمّلات را تداعی می کند، در آثار او مجال ظهور یافته است. در پژوهش پیش رو، نگرش و دیدگاه های نظامی در چهار حوزه؛ جهان بینی توحیدی، عرفانی، اخلاقی، سیاسی- اجتماعی با تکیه بر دو اثر گرانقدر او، یعنی مخزن الاسرار و اسکندرنامه واکاوی شده است. بعد از ذکر کلیات در فصل نخست، در فصل دوم به تشریح و تعریف جهان بینی های مذکور از نگاه اندیشمندان و صاحب نظران پرداختیم تا محدوده کار پژوهش ما روشن گردد. سپس در فصل سوم شرح مختصری از احوال و افکار نظامی ارائه شده است. پس از آن یافته های اصلی پژوهش در فصل چهارم در چهار بخش، تقسیم شده است که هر بخش به یکی از دیدگاه های مورد بررسی اختصاص یافته است و آنچه که درخور توجه می باشد، این است که نظامی سعی کرده تا نظریات خویش را در باب خداشناسی، عرفان و اخلاق و فنّ سیاست و... به علاوه ی همه تجربه های شخصی خود، متناسب با رویدادهای مختلف در این دو اثر منعکس سازد.