از آنجا که ادب داستانی به ویژه رمان ، آیینه ی تمام نمای اوضاع اجتماعی و سیاسی ملّت هاست، از گذرگاه رمان های « داستان یک شهر » و « درخت انجیر معابد » از احمد محمود ، و « دزد و سگ ها » و « میر امار » از نجیب محفوظ ، کوشیده شد همانندی ها و نا همانندی ها ، از دو دریچه ی شهر نشینی و سیاست ورزی به قصد تطبیق بررسی شود . پس لایه های مهّم فکری و فرهنگی و مدنیّت و سیاست دو ملّت باستانی ، با هدف نزدیک تر ساختن اندیشه های آنها آشکار و به مشخّصه های آرمانی و آرزو های مشترک دو ملیّت شرقی و مسلمان مورد بررسی قرار گرفت تا ضمن یاری رساندن به پژوهشگران در جهت تطبیق یافته ها ، رد پای مدنیّت و سیاست در ادب داستانی ، نمایان گشته ، تأثیر آن بر نمادهای مدنی و سیاسی جامعه ، کاویده شود . با توجه به گستردگی موضوع ، نگارنده از روش خوانش چندباره ی سطر به سطر و موشکافانه ی چهار رمان یاد شده ، بهره برده است که پس از استخراج مواد خام و مضامین و بن مایه های در خور توجه آثار ، به شیوه ی توصیف توأم با تحلیل و تطبیق ، اطلاعات تازه گرد آوری شده است . می توان گفت که دو جامعه ی ایران و مصر در رمان های یاد شده ، گرفتار عقب ماندگی و نابسامانی های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی اند و بیشترینه ی توده ها به باورهای خرافی دل بسته اند . از شیوه های حکومتی سازنده و کارآمد خبری نیست و از نظارت قانون و حقوق انسانی به دور مانده اند . اجتماع ساکن و سیاست سرکوب ، خرافه و بی سوادی و گذار از کهنگی به نو گرایی در جامعه ی ایران و دزدی حاکمان و خیانت کاری و بی عدالتی ، پدیدار شدن جنبش ها و انقلاب ها همراه با مدارا وزیست مسالمت آمیز و نگاه تازه به طبقه ی زنان در مصر به چالش کشیده شده است . احمد محمود و نجیب محفوظ با نگاه هنری و جهت گیری روشنفکرانه و با گزینش سبک واقع گرایی ، در تلاشند با نمایاندن معضلات و کاستی های جامعه ی خود ، به آگاهی و روشنگری توده ها و سایر طبقات دست یازند تا مردم برای رهایی و پیشرفت خویش ، آگاهانه تصمیم بگیرند . کلید واژه ها : احمد محمود ، نجیب محفوظ ، ادبیّات داستانی ، ادبیات تطبیقی داستان یک شهر ، درخت انجیر معابد ، دزد و سگها ، میرامار .