یکی از ویژگیهای مهم پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) عصمت آنان است که در سایه آن کارکرد نبوت و امامت معنا و مفهوم پیدا می کند. اصل مساله عصمت تقریباً مورد اتفاق تمام فرق اسلامی است ولی قلمرو و محدوده آن، از جمله مسائل مورد اختلاف می باشد. یکی از علل مهم این اختلاف، روایات گوناگونی است که در دو دسته اثبات کننده و نفی کننده عصمت قرار می گیرند. کتاب کافی شیخ کلینی ـ که از مهم ترین کتابهای حدیثی شیعه است ـ مشتمل بر روایات متنوعی در باب قلمرو عصمت است. در این نوشتار سعی شده است تا قلمرو عصمت معصومین در کتاب کافی پیگیری و بررسی شود. عصمت پیامبر(ص) در سه عرصه دریافت و ابلاغ وحی، اعمال و سهو و نسیان و عصمت ائمه در دو قلمرو عصمت از گناه و عصمت از سهو و نسیان مورد توجه قرار گرفته است. در هر بخش روایات اثبات کننده و نفی کننده (درصورت موجود بودن) عصمت، همراه با تحلیل و توضیح آنها با استفاده از کلام متکلمان، فیلسوفان، مفسران و محدثان به ویژه شروح کتاب کافی ارائه شده است. بخش عصمت پیامبر(ص) از سهو و نسیان، به علت وجود روایات نسبتاً زیادی که به نوعی عصمت حضرت از سهو و نسیان را زیر سوال می برند، حجم زیادی را به خود اختصاص داده است. که در میان اندیشمندان اسلامی نیز با نام «سهوالنبی» مورد بحث های فراوانی قرار گرفته است. می توان شیخ کلینی را همچون شیخ صدوق جزو قائلین به سهوالنبی به حساب آورد که سهو پیامبر(ص) را در غیر دریافت و ابلاغ وحی می پذیرد و آن را با نبوت در تنافی نمی داند. کلیدواژه ها: عصمت، قلمرو عصمت، پیامبر(ص)، ائمه(ع)، گناه، دریافت و ابلاغ وحی، سهو و نسیان، کتاب کافی

چکیده: تاریخ نگاری از دغدغه های مهم اندیشمندان سلف بوده است از این روی مورخین، بسیاری از وقایع مهم تاریخی را مضبوط کرده اند. با وجود اینکه آنان در ضبط وقایع تاریخی زحمات فراوانی متحمل گشته اند، متأسفانه در نگارش تاریخ اندیشه، کوتاهی بزرگی صورت گرفته است، به طوری که باید اذعان کرد کتابهای تاریخی، خصوصاً مصادر اولیه از تاریخ اندیشه تهی اند. خاندان های بزرگی مانند امویان که حدود یک قرن و بنی العباس که قریب به پنج قرن عهده دار حاکمیت و خلافت جامعه اسلامی بودند، هر کدام گرایش های عقیدتی متفاوتی را داشتند. در درون آنها نیز تفاوتهای عمد? عقیدتی مشهود است، شخصیتی مانند معاویه بن ابی سفیان کاملاً جبری مسلک است و در مقابل، یزید بن ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی، خود از مقتدرترین و نامدارترین رهبران فرقه قدریه به شمار می آید. همچنانکه عمر بن عبدالعزیز با سران قدریه دوستی عمیقی ایجاد کرده بود. انصاف حکم می کند در نسبت دادن عقیده ای به یک خاندان تأمل کنیم و گرفتار این اشتباه نشویم که همه آنان دارای عقیده واحد بوده اند و نباید عقید? معاویه و یزید بن معاویه را به تمامی امویان تسری داد. خاندان بنی العباس نیز گرایشات متفاوتی داشته اند. گاهی تفاوت عقیدتی آنان به اندازه ای عمیق می شود که نمی توان دو خلیفه عباسی را در محدود? فرقه واحد جای داد. شخصیتی مانند منصور عباسی، جبری مسلک، گریزان از مباحث کلامی، علاقمند به اهل حدیث، مخالف سرسخت شیعه خصوصاً شاخه حسنی آن است و با شاکله اصلی شیعه نیز رفتاری خصمانه داشته است. او در مسأل? امامت نظریه ای بر خلاف شیعه و حتی اهل سنت مطرح می کند و چهارچوب عقیدتی بنی العباس را بر همین اساس پایه ریزی می کند. در همین خاندان شخصیت بزرگ تاریخی، مأمون عباسی به خلافت می رسد. او متکلمی زبردست، اهل مناظره و مباحثات کلامی است. رفتار او با شیعه کاملاً متفاوت با رفتار خلفای قبلی است تا جایی که امام شیعیان را به عنوان ولی عهد منصوب می کند و در زمان خلافتش شیعیان با آسودگی زندگی می کنند. او از جبر گریزان و جایگاه عقل را شناخته، قائل به خلق قرآن است. خلفای عباسی با شیعیان خصوصا شاخه حسنی آن رابطه تندی داشته اند و با زیدیه همواره در حال جنگ بودند. در مقابل آنان رابطه خوبی با معتزله برقرار کردند و در ادامه حکومتشان یعنی پس از سفاح و در زمان منصور کم کم به تفکر اهل حدیث نزدیک شدند. هر چند ائمه شیعه با بنی العباس در برخی موارد درگیری سیاسی نیز داشته اند، اما اختلافات اعتقادی ایشان با خلفای عباسی از اهمیت فراوانی برخوردار است. ائمه شیعه توانستند آراء و اندیشه های کلامی اهل بیت را به مردم معرفی کرده علاوه بر این میراث گرانقدری از احادیث اعتقادی برای آیندگان به جای گذاشتند. آنان موفق شدند در مقابل اندیشه های مخالف زمانشان، آراء و عقاید اهل بیت را بیان کنند و با تصحیح، رد یا قبول اندیشه ها در برابر مخالفین واکنش نشان می دادند.

نحوه ی قرارگیری کاربری های شهری، تأثیر بسزایی در سطح کیفیت زندگی و کارایی خدمات مربوط به کاربری های مختلف دارد. پس از آغاز قرن بیستم، اساس برنامه ریزی شهر بر تفکیک کاربری ها قرار گرفت. وجود اتومبیل و گسترش استفاده از حمل و نقل مکانیزه نیز به این تفکیک کاربری ها، شدت بخشید. اما با گذشت زمان، به علت کمبود و گرانی منابع سوختی و فسیلی، رشد انواع آلودگی در شهرها، زیاد شدن مسافت بین مناطق مسکونی، اداری و تجاری و غیره، نیاز به تغییر نگرش در برنامه ریزی های فضایی شهرها احساس می شود. در طول چند دهه ی گذشته، توسعه تبدیل به یک الگو برنامه ریزی مهم در کشورهای توسعه یافته شده و به سبب مزایایش مورد استقبال قرار گرفته است. اختلاط کاربری هنگامی به بهترین نحو کار می کند که تحت یک برنامه اندیشیده شده، توسعه یابد، در این رابطه سامانه اطلاعات مکانی به علت دارا بودن قابلیت تجزیه و تحلیل بالا در حل مسائل مکانی می تواند به توسعه و فهم درست این مفهوم جدید کمک کند. هدف از این تحقیق، توسعه مدل ارزیابی اثرات اختلاط کاربری های شهری بر پایه ی شاخص ها و تحلیل های مکانی، به منظور بررسی و شناخت وضعیت موجود کاربری ها یا طرح های تفصیلی پیشنهادی و مشخص نمودن مسائل و مشکلات آن ها در این خصوص می باشد. در این تحقیق ضمن ارائه یک چارچوب مفهومی جهت ارزیابی اثرات اختلاط کاربری های شهری، به وسیله ی شاخص ها و تحلیل های مکانی، یک مدل ارزیابی برای اختلاط کاربری ها نیز پیشنهاد شده است. در مدل ارائه شده، ارزیابی اختلاط کاربری های شهری، با توجه به شاخص های مکانی از قبیل میزان قابلیت دسترسی و نزدیکی واحدهای مسکونی به سایر کاربری های مورد نیاز آن ها، میزان تراکم و سرانه مورد نیاز کاربری های اساسی شهری در رده های مختلف شهر (محله و ناحیه) و همچنین نحوه ی قرارگیری کاربری ها در کنار هم به وسیله شاخص های میزان تنوع و خوشه بندی، مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مدل مفهومی ارائه شده، شاخص های فوق برای بُعد افق در مقیاس محلات و نواحی شهری در منطقه هفت شهرداری تهران بکار گرفته شد. در نهایت با توجه به خروجی مدل حاصل از تلفیق معیارهای مختلفِ بررسی شده، به ارزیابی اثرات اختلاط کاربری های منطقه مورد تحلیل پرداخته شد. نتایج حاکی از توانایی مدل فوق در شناسایی اثرات اختلاط کاربری ها و همچنین تعیین میزان محدودیت ها و توانایی های هر محله و ناحیه در رابطه با هر کدام از شاخص های ارائه شده، می باشد. با توجه به شاخص های در نظر گرفته شده، در مقیاس محله، چهار محله ی شهید دکتر قندی، اندیشه، کاج و نیلوفر و در مقیاس ناحیه، نواحی چهار و سه از لحاظ اختلاط کاربری های شهری در وضعیت مطلوب تری قرار دارند.

حمد و سپاس بی کران خدایی را سزاست که آدمی را در حیرت و سرگردانی به خود وانگذاشت و برای راهنمایی او رهبران و راهدانان آگاهی، نصب کرد و با اعطای علوم لدنی به ایشان، راه را از بیراهه نمایاند. هرچه زمان می گذرد و ناکارآمدی مکاتب و ایسم های منقطع از وحی نمایان تر می گردد، نیاز پیروی از آموزه های انبیا و ائمه علیهم السلام بیشتر احساس می شود. تبعیت تام از امام، منوط به شناخت کامل صفات و به ویژه علم ایشان می باشد؛ چراکه سرسپردگی کامل به کسی اتفاق می ا فتد که منشأ دانش های او، الهی و خطاناپذیر باشد و اشتباهات مکاتب صرفاً بشری را تکرار نکند. بنابراین الهی بودن بسیاری از دانش های امام، با مسئل? امامت در هم تنیده و قابل انفکاک نیست؛ اما این که محدود? علم امام تا کجاست و کیفیت آن چگونه است، مورد اختلاف است و در طول تاریخ توجه اندیشمندان و صاحب نظران را به خود جلب کرده است. یکی از عوامل مهم این اختلافات، وجود برخی از روایاتی است که در تبیین قلمرو و کیفیت علم امام –حداقل در نگاه اولیه– با یکدیگر در تعارضند. پرداختن به مجموع? این روایات و بررسی سندی و دلالی آن ها نیازمند پژوهش های عمیق و گسترده ای است، تا با در نظرگرفتن هم? روایات، نظر عالمانه ای در زمین? علم امام ارائه شود ولی این کار از حوصله و گنجایش یک پایان نامه بیرون است و تاکنون کار منسجم و مستقلی در این زمینه در مجامع روایی صورت نگرفته است. نوشتار پیش روی شما تنها به گوشه ای از این کار گسترده پرداخته و قلمرو، منشأ و کیفیت علم امام را تنها در کتاب کافی و با توجه به شرح های آن؛ مورد بررسی قرار داده و امید است که با پیگیری این بحث از طرف دانش پژوهان محترم در دیگر کتب روایی، این بحث تکمیل شده و نتیجه گیری نهایی انجام گیرد. محورشدن کافی، برای این پژوهش از آن روست که این کتاب یکی ازمهم ترین و معتبرترین کتب روایی شیعه محسوب می شود و بهترین نکت? آغازین برای هدف مذکور می باشد.

مفهوم کفر در مقابل دو مفهوم اسلام و ایمان قرار دارد، و کفر در جایی محقق می شود که اسلام یا ایمان سلب گردد؛ اما دو مفهوم ایمان و اسلام همچون کفر دارای معانی متعدد و درجات متفاوت بوده، و از نظر وسعت و گستره و شمول برابر نیستند؛ یعنی فقدان هر معنایی از ایمان و اسلام لزوماً به تحقق کفر مصطلح، که آثار دنیوی و اخروی خاص دارد، منتهی نمی شود. بنابر این، درک صحیح و شناخت دقیق مفهوم تکفیر و دست یابی به تعریف و ملاک مشخص برای آن نیازمند روشن شدن مفاهیمی مانند ایمان، اسلام و کفر است. در این راستا، در متون دینی و آموزه های اسلامی از یک سو، اقرار به شهادتین و اعتقاد و التزام ظاهری به احکام ضروری اسلام، به عنوان نشانه و معیار مسلمانی معرفی شده، و از سوی دیگر، تکفیر مسلمان یعنی کسی که شهادتین را پذیرفته و التزام ظاهری به احکام اسلامی دارد، به شدت مورد نکوهش و نهی قرار گرفته، تا جایی که خود این عمل، نوعی کفر تلقی شده است. به علاوه، آیات و روایاتی که بر وحدت امت اسلامی تأکید دارند، و جامعه دینی را جامعه مبتنی بر محبت می داند که اعضای آن بر محور برادری دینی گرد هم آمده اند، زمینه ای را برای تکفیر اهل قبله باقی نمی گذارد. همچنین سیره عملی معصومین (در تعامل مثبت و سازنده با مخالفین و غیرشیعیان، به هیچ وجه با تکفیر آنان سازگار نیست. البته برخی از مخالفان به تکفیر شیعه اقدام کرده اند که مستمسک آنان اتهاماتی مانند اعتقاد به تحریف قرآن، سبّ و تکفیر صحابه، و غلو در حق ائمه می باشد، که این موارد همواره از سوی شیعیان رد شده است. اما واقعیت آن است که تکفیرهای انجام شده در تاریخ اسلام، بیشتر ریشه و خاستگاه سیاسی داشته است. هرچند نقش گروه ها و جریان های افراطی، پیش داوری و تعصبات مذهبی، و همچنین جهل و ناآگاهی جمعی از مسلمانان نیز در این مسأله موثر بوده است. در این رساله نخست مفاهیم شرح داده شده وسپس دیدگاه مذاهب مختلف اسلامی در این زمینه (تکفیر) بیان گردیده است. درسومین فصل به بیان دیدگاه متون دینی پرداخته شده است. فصل چهارم به بررسی نظریات و دیدگاههای پیشوایان و عالمان بزرگ مذاهب اسلامی در زمینه تکفیر اهل قبله پرداخته است. فصل پنجم مهمترین دلایل و انگیزه های برخی مخالفان شیعه را در تکفیر شیعه به بررسی گرفته است. فصل ششم جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته و به این مطلب اشاره کرده است که تکفیر با توجه به دیدگاههای متون دینی و پیشوایان بزرگ مذاهب اسلامی، مبنای درستی ندارد و تکفیر های انجام شده در طول تاریخ اسلامی، بیشتر ریشه و خاستگاه سیاسی و .....دارد.

عنوان این تحقیق بررسی مقایسه ای امامت از دیدگاه شیعه اثناعشری و اسماعیلیه می باشد که در چهار فصل تنظیم شده است. در فصل اول با استناد به ادله قوی اثبات شده که تشیع در زمان پیامبر اکرم (ص) که توسط خود آنحضرت پی ریزی شده بود بوجود آمد و دیدگاههای دیگر ابطال شده است همچنین با نقل فرقه های بوجود آمده تا زمان امام صادق (ع) بیان شده که فرقه گرایی در شیعه یک روندی بود که قبل از پیدایش اسماعیلیه نیز وجود داشت و هر کدام عوامل متعددی داشت و پیدایش اسماعیلیه ادامه همین روند بوده است و نقش غلات عامل عمده در پیدایش اسماعیلیه بوده است. در فصل دوم عقیده امامیه در باره امامت مطرح شده است که امامت را از اصول دین می دانند و وجوب نصب امام را بر خداوند واجب می دانند ونص و عصمت را در امام شرط می دانند وبه دوازده امام قائلند و بر امامت هر کدام نص ارائه می نمایند. در فصل سوم عقیده اسماعیلیه در باره امامت مطرح شده که آنها وجود امام را در هر زمانی واجب می دانند و نصب امام را از جانب خداوند واجب می دانند و شرائط امام نص ، عصمت وعلم را در امام لازم می دانند و مراتبی را نیز برای امامت نقل می کنند. در فصل چهارم بعد از بیان اشتراکات میان امامیه و اسماعیلیه در باب امامت اختلافات دو فرقه مطرح شده که اختلاف در اولین امام، جانشین امام صادق(ع) از دیدگاه دو فرقه و عقیده مهدویت از نظر دو فرقه و تعداد امامان از نظر دو فرقه مهمترین آنها می باشند.

طریقه نقشبندیه اگرچه قبل از زمان محمد بهاء الدین نقشبند وجود داشته است، ولی به سبب نفوذ معنوی و اجتماعی وی، این طریقه به او منتسب شده است. التزام به شریعت، پیروی از مکتب ابن عربی، وجوب ارتباط با حکام و شرکت در مسائل سیاسی و اجتماعی، از مهم ترین ویژگی های این طریقه می باشد. پیروان این طریقه به اصولی پایبند هستند که پرهیز از غفلت حتی در امور غیراختیاری، سفر در وطن یا انتقال از صفات بشری به صفات روحانی، خلوت در انجمن، ذکر لسانی و قلبی، بازگشت یا گفتن عبارتی مخصوص در دل بعد از هر ذکر، نگاه داشت قلب از خواطر، دوام آگاهی بر حق بر سبیل ذوق و شهود، وقوف زمانی، عددی و قلبی، از آن جمله است. نقشبندیه ابتدا در بخارا و سپس در ماوراء النهر و خراسان با حمایت تیموریان تا قرن دهم در نقطه اوج نفوذ خود قرار داشتند. افرادی چون خواجه عبیدالله احرار، عبدالرحمان جامی، یعقوب چرخی، سعد الدین کاشغری، عبدالغفور لاری، ملاحسین واعظی کاشفی، علی واعظ کاشفی و خواجه محمد باقی بالله، از مشایخ این فرقه در اوج شکوفایی آن بودند. هر چند این افراد در آغاز، زندگی زاهدانه ای داشتند، ولی به تدریج، و خصوصاً در زمان خواجه احرار و جامی به ثروت فراوانی دست یافتند. با سقوط تیموریان، طریقه نقشبندیه هم افول کرد، و افرادی از خاندان مجددی مانند شاه عزت الله، شاه غلام محمد، شاه صفی الله، محمد فضل الله، فضل محمد، فضل عمر و میراحمد، سعی در احیای مجدد آن داشتند. هرچند از نقش افراد غیرمجددی مانند میر غیاث الدین غیاثی، سعدالدین انصاری، محمدگل کوهاتی، فقیرالله جلال آبادی، حبیب الله قندهاری، میرواعظ کابلی، میرمعصوم، میرحاجی، الفت کابلی، صوفی صاحب، عنایت بدخشی و رکین، نمی توان چشم پوشی کرد. البته غیرمجددی ها بر خلاف مجددی ها خیلی کم در مسائل سیاسی شرکت می کردند، و بیشتر نقش علمی و فرهنگی داشتند. افت علمی، موروثی شدن شیخیت و وابستگی به دربار از ویژگی های نقشبندیه در دوران احیای می باشد.

بهره ها گروهی از شیعیان اسماعیلیه طیبیه هستند. این گروه، که در ابتدا از پیروان آیین هندو بودند، در سال 480 ق/ 1087م و در زمان مستنصر، خلیفه فاطمی، توسط داعیان مصری و یمنی به دین اسلام و با گرایشی شیعی اسماعیلی می گروند. واژه بهره ها، که در زبان گجراتی به معنای داد و ستد و تجارت کردن است، اشاره به حرفه و شغل آنها دارد و در هند قدیم اشتهار هر گروهی به کار و شغلشان رایج بود. بهره ها پس از اسماعیلی شدن به مذهب اسماعیلیه و دستگاه مرکز دعوت، مصر، وفادار بودند. ولی بعد از فوت مستنصر در میان اسماعیلیان مصر شکافی ایجاد شد و بهره ها به تبعیت از داعیان یمنی، از مستعلوی پیروی کردند و نزار، فرزند دیگر مستنصر، را رها کردند. در نزاع بعدی بر سر امامت حافظ و طیِّب نیز، بهره ها با پیروی از داعیان یمنی امامت طیّب را می پذیرند. طیّب به غیبت می رود و بهره ها وی را به عنوان امام غایب تلقی و منتظرند که شخصی از نسل وی ظهور کند و سلسله امامت را ادامه دهد. بعد از غیبت طیّب، امور دعوت به دست داعیان مطلق سپرده می شود و این داعیان که از یمن بودند با بهره ها ارتباط خوبی برقرار می کنند. این سلسله از داعیان مطلق پس از چند سده به هند منتقل شده و تا به امروز هند مرکز دعوت اسماعیلیه طیبیه است. با انتقال دستگاه دعوت به هند و درگیریهای درونی برای تصاحب منصب داعی مطلق ، بهره ها به چندین فرقه منشعب شدند. این فرقه ها عبارت اند از: سلیمانی، جعفری، علوی، داوودی، هجومیه، هبتیه، ناگوشیه، مهدی باغ والا، بدریها و وکیلیها. جمعیت بهره ها در جهان بالغ بر یک میلیون نفر است که عمدتا در ایالت گجرات هند ساکن اند. اکثر بهره ها از فرقه داوودی هستند. پنجاه و دومین داعی مطلق بهره های داوودی، سیدنا برهان الدین، در شهر مومبای ساکن است. بهره ها به مذهبشان سخت پایبند هستند. آنها برای خود ، فرهنگی مذهبی بر اساس مذهب بهره ها، پدید آورده اند. امروزه آنها زبانی مخصوص به خود (لسان الدعو?)، لباسی خاص (قومی لباس) و نظام تبلیغی ویژه ای (نظام الدعو? الهادیه) برای خود دارند. این فرقه در عرصه های اقتصادی از موفقترین مسلمانان هند به حساب می آیند. البته در کنار این ویژگی ها، بهره ها بگونه ای افراطی میل به پنهان بودن دارند ، آنها جامعه ای بسته به حساب می آیند که علاقه ای به برقراری ارتباط با دیگر گروه های مسلمان ندارند. بهره ها در اندیشه های کلامی و فقهی بمانند سایر شیعیان به قرآن ، سنت و اهل بیت رسول الله(ص) و نیز به خلفای فاطمی رجوع می کنند. آنها در استفاده متون دینی گرایش تاویلی دارند ، البته این گرایش آنها را از تمسک به ظاهر شریعیت باز نداشته و ایشان برای ظواهر نیز اهمیت فراوانی قایلند. البته در سالهای اخیر، در میان بهره ها گروهی اصلاح طلب پدید آمده که عمدتاً بر اختیارات بی حد و حصر داعی مطلق اعتراض دارند و خواستار باز بینی در نظام دعوت و دستگاه داعی مطلق هستند.

تحقیق حاضر به سنت عزاداری در سیره اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد. این تحقیق، پژوهشی کاربردی است، و بر مبنای روش گرد آوری اطلاعات، تحقیقی کتابخانه ای به شمار می آید. مسأله عزاداری از دیر باز و از زمان پیدایش انسانها بر روی کره زمین وجود داشته است. هر قوم و ملتی به شیوه ای حزن و اندوه درون خود را در قالب عزاداری بر درگذشته خود بروز می دهد. دین اسلام هم بر مبنای کتاب خدا و سنت پیامبر و اوصیای ایشان، شیوه مطلوب عزاداری را به ما آموخته است. این سنت در طول گذشت سالها و قرون، دست خوش تغییر و تحریف گردیده است. تحقیق حاضر بر آن است تا سوگواری دوران حضور پیشوایان دین و امامان هدایت را حتی الامکان با توجه به منابع و متون اصلی مورد بررسی قرار دهد. با ملاحظه طریقه و آداب عزاداری در آن عصر و مقایسه آن با عزاداری هایی که در حال حاضر در میان مردم مرسوم شده است، تحریفاتی که در طول قرون به عزاداری ها ملحق گردیده پی برده می شود. همچنین روش صحیح عزاداری با توجه به سیره معصومان (علیهم السلام) در برگزاری مراسم سوگواری برای خواننده مشخص می گردد. از طرفی با تقویت نمادهای مورد تأیید در عزاداری، به هرچه بهتر برگزار شدن مجالس عزای اهل بیت (علیهم السلام) می توان یاری نمود. این آگاهی ها درکی روشن پیرامون روش صحیح عزاداری، باید ها و نباید های آن و مسائلی از این قبیل به ما منتقل می نماید.

مباحث مربوط به امامت در تاریخ تشیع بسیار مهم هستند و ادله مربوط به آن یک سیر تطوری را طی کرده اند و در این تحقیق نیز این مساله بررسی شد و مشخص گشت که یکی از عواملی که در تطور تاریخی امامت و ادله مربوط به آن تاثیر زیادی داشت ، دگرگونی شرایط سیاسی بود و عامل دیگر نیز مقتضیات زمانی و طرح شبهات از سوی فرق اسلامی بود که متکلمان شیعه امامیه به آنها در هر دوره پاسخ می دادند و با مناظراتی که این متکلمان با سایر فرق اسلامی داشتند باعث پختگی مطالب و تطور و تکامل این مباحث می شدند، یکی از این ادله ای که یک سیر تطور را در تاریخ امامیه طی کرد قاعده لطف است که در دوره شیخ مفید معتزلیان ادعا داشتند که امامیه این قاعده را از آنها اقتباس کرده اند ولی متکلمان امامیه خلاف آن را ثابت کردند با احادیثی که مطرح گشت برای مخاطبان مشخص گشت که علی (ع) به جانشینی پیامبر سزاوار تر از دیگران بود و برتری ایشان اثبات گشت و در زمینه استناد به حدیث غدیر هم متکلمان در هر دوره ای (تا قرن هفتم) به این حدیث (واقعه تاریخی ) استناد میکرده و به دلایل خود درباره اثبات امامت امام علی (ع) میپرداختند که در این زمینه بنابر شبهاتی که دیگر عالمان از سایر فرق مطرح میکردند به تطور دلایل میپرداختند و بیشترین اختلافات هم بر سر تبیین کلمات این حدیث بو د که کلمه مولی را مخصوصا هر کدام به گونه ای تفسیر میکردند، در زمینه مباحث مربوط به غیبت هم بنا به مقتضیات زمان و شبهات مطرح در این مورد متکلمان به رفع شبهات پرداخته و باعث تطور مسائل مربوط به غیبت شدند.

عصر ایلخانی از مهمترین دوره ها در سرزمین های اسلامی به ویژه ایران به شمار می رود، زیرا با هجوم مغولان به رهبری چنگیز خان، این سرزمین ها در بحران فرورفت. حمله مغول به ایران سبب سقوط اسماعیلیان و خلافت عباسی گردید. در این میان بسیاری از مراکز علمی، تمدنی و اقتصادی با چالش دیگری روبرو شدند و شیعه با تلاش و مدیریت بزرگانش از فرصت پیش آمده بهره فراوانی برد. در این دوره، عده قابل توجهی از عالمان شیعی(محقق حلی، سید بن طاووس، این میثم بحرانی و...) وارد مسائل سیاسی- اجتماعی شدند و تأثیر بسیاری بر ایلخانان و مغولان گذاشتند و توانستند سبب رونق تشیع شوند. از جمله نامدارترین علمای عصر ایلخانی،خواجه نصیرالدین بود که توانست به کمک علم و سیاست و دین و اخلاق و هم چنین تلفیق تدبیر، علم و دانش را ترویج دهد و توانست خدمات ارزنده ای جهت گسترش حیات تشیع انجام دهد زیرا در زمانی که افراد به فکر حفظ جان و مال خود بودند این دانشمند بزرگوار در فکر حفظ علم و دانش به جامانده از گذشتگان بود و با تلاش زیاد توانست در مراغه رصدخانه و دانشگاه و کتابخانه بزرگ تأسیس کند و دانشمندان و دانش پژوهان بسیاری را از سایر سرزمین ها جذب کند و در این کار توفیق بسیاری کسب نمود. علامه حلی (726-648) یکی دیگر علمای تاثیرگذار عصر ایلخانی است. وی با حضور در اردوی خان مغول و مناظرات و مباحثات علمیش با علمای فرق مذهبی در حضور سلطان، نقش به سزایی در گرایش سلطان به مذهب تشیع داشته است .تمامی این خدمات موجب گسترش حیات سیاسی- اجتماعی شیعیان و رشد فزاینده تألیفات کتب و رساله های مختلف در علوم متفاوت توسط دانشمندان شیعی در عصرایلخانی شد.

توجه به زندگی روزمره توده مردم و بررسی مولفه های اجتماعی از مباحث مهمی است که بررسی آنها به دلیل توجه بیش از حد به حکومت ها و فرمانروایان و جنگ و فتوحات آنان مورد غفلت واقع شده است.این موضوع به خصوص در مورد شیعیان صدق می کند که به دلیل محدودیت های گسترده ای چون تقیه بخش های مهمی از زندگی شان به صورت نامکشوف باقی مانده است. در قرن چهارم هجری دولت های شیعی بزرگی به نام های فاطمیون ،حمدانیان وآل بویه به وجود آمدند که هر یک از آنها نقش مهمی را در گسترش تشیع و فرهنگ شیعی ایفا نمودند.آنان با ارزش قائل شدن برای علم و فرهنگ و مذهب شیعی و اعتباری که به علما و بزرگان در عرصه های مختلف می دادند توانستند خدمات ارزنده ای را در عرصه فرهنگ ،اجتماع ،دین و سیاست ارائه دهند و مراکز علمی و کتابخانه های بزرگی را تاسیس کرده و دانشمندان و نوابغ علمی را از سرزمین های مختلف جذب کنند که همه این ها نهایتا ترویج فرهنگ و تمدن اسلامی و به خصوص مذهب شیعی را در پی داشت. در این رساله سعی بر آنست که ضمن معرفی جایگاه شیعیان از نظر جغرافیایی و معرفی دول مهم امامیه در قرن 4 ،به بررسی مولفه های اجتماعی مهم و تاثیر گذار ی چون آداب و رسوم،مهاجرت،آموزش ،مذهب و آداب مذهبی و .... بر زندگی شیعیان و به طور خاص شیعیانی با مذهب اثنی عشریه پرداخته شده و به نقش هر یک در گسترش تشیع اشاره شود.

درباره تاریخ پیدایش تشیع نظریات مختلفی توسط محققین و اندیشمندان شیعی سنی و مستشرقین مطرح شده است. دراین زمینه بیش از ده نظریه در کتب مختلف آمده است. از میان نظریات فقط دو نظریه مربوط به شیعه و بقیه از آن دانشمندان اهل سنت و متستشرقین است در نظریاتی که از طرف اهل سنت و مستشرقین بیان شده است غرضهای مذهبی سیاسی دشمنی با تشیع و افراط به وضوح آشکار است. عمده هدف آنها از بیان این نظریات نشان دادن مذهب تشیع به عنوان حرکت خارجی و امر عارضی است. بعضی از این نظریات به هیچ وجه جنبه علمی و استدلالات قوی ندارد. به طور خلاصه درباره پیدایش تشیع بیش از ده نظریه وجود دارد. در این نوشتار به ده نظریه مطرح که جنبه علمی و قابل بحث تاریخی دارد پرداخته شده است. از جمله می توان به این نظریات اشاره کرد پیدایش تشیع در دوره پیامبر اسلام (ص) در سقیفه در دوره خلافت عثمان در دوران خلافت علی (ع) حادثه کربلا در دوران امام صادق (ع) توسط عبدالله بن سبا توسط ایرانیان ... تمام این نظریات مطرح در مورد پیدایش تشیع را می توان مربوط به دو دسته عوامل داخلی جامعه اسلامی یا عوامل خارج از آن دانست. آنچه در این نوشتار وجهه همت است تطابق این نظریات با گزارشهای معتبر تاریخی و داوری درباره آنها تأکید بر این واقعیت است که تشیع به عنوان یک جریان اصیل و به معنای اعتقاد به امم و رهبری منصوص علی (ع) بعد از پیامبر (ص) و همگانی با آن امام نه تنها همزاد با ظهور اسلام بوده که اساسا جزئی از رسالت پیام آور آن بوده است. سعی بر آن بوده که پس از طرح این نظریات و یادآوری گویندگان اصلی آنها با شواهد تاریخی و گاهی مدد از مباحث کلامی به نقد و بررسی آن نظریات پرداخته و در نهایت نظریه صحیح به دست آید. این نوشتار در حقیقت پس از اثبات نظریه صحیح جوینده را جستجو و گزینش هر گونه نظریه جدیدی که مطرح شود بینیاز خواهد ساخت.

چکیده اگر به تاریخ حدیث به عنوان شاخه ای از علوم حدیث بنگریم مطالع? تاریخی رخدادهای حدیثی در این میان، جایگاه استواری خواهد داشت. در این پژوهش، بحرین تاریخی به عنوان یک ظرف مکانی از جهت فعالیت های حدیثی مورد توجه قرار گرفته است. در جغرافیای تاریخی، «بحرین» بر تمامی سرزمین های واقع در سواحل غرب و جنوب خلیج فارس (حد فاصل بصره و عمان)، اطلاق می شود. نام ده ها نفر از مردمان بحرین اعم از ساکنان بومی و قبایل و به خصوص قبیل? عبد القیس ـ که مهمترین و تأثیرگذارترین آنها است ـ در میان صحاب? پیامبر اکرم? دیده می شود. همچنین بحرینی ها ارتباط محکمی با تشیع به صورت عموم و حدیث شیعه به خصوص داشته اند. وجود حدود هفتاد راوی در عصر ائمه? و بیش از 130 محدث بعد از عصر ائمه تا پایان قرن دهم، تدوین آثار حدیثیِ در خور توجه، شکل گیریِ اندیشه های تأثیرگذار، وجود حلقه های درسی، ارتباط راویان و محدثان این حوزه با دیگر حوزه ها و مراکز حدیثی و... ـ که همه از شرایط و لوازم صدق عنوان «مرکز حدیثی» اند ـ در ناحی? بحرین، این منطقه را به یکی از پایگاه های مهم حدیث شیعه در دور? مورد بحث تبدیل کرده است. این همه باعث می شود تا بحرین یک مرکز حدیثی مهم و نیازمند مطالعه در تاریخ حدیث شیعه، ارزیابی گردد. کلیدواژه: تاریخ حدیث بحرین، مکتب حدیثی بحرین، محدثان بحرین، مراکز حدیثی، مکاتب حدیثی.

در این پژوهش زمینه های اجتماعی که بر گسترش تشیع در استان فارس تاثیر داشته اند دسته بندی و مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین محدوده تاریخی-جغرافیایی استان فارس و اینکه اسلام وتشیع از چه زمانی وارد استان فارس شده است . زمینه های اجتماعی از جمله آداب و رسوم اجتماعی، آئین و مناسک مذهبی، حکومتها، شخصیتها و مراکز مذهبی را شامل می شود ، که به تدریج موجب گسترش تشیع در استان فارس شده است.

چکیده ندارد.