مرزه تابستانه (satureja hortensis l.) یک گیاه دارویی متعلق به خانواده نعناعیان است که به سبب داشتن ترکیبات با ارزش دارویی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. عصاره این گیاه حاوی رزمارینیک اسید بوده که در درمان بیماری های قلبی و عروقی، سرطان و پارکینسون موثر است. کشت کالوس مرزه تابستانه به لحاظ تجمع بیشتر این ترکیب دارویی در مقایسه با خود گیاه حائز اهمیت می باشد. این پژوهش با هدف بهینه سازی کالزایی مرزه تابستانه از نظر نوع محیط کشت، ترکیب های هورمونی و نوع ریزنمونه طراحی گردید. برای این منظور ریزنمونه های برگ و بذر گیاه مرزه تابستانه در محیط کشت های ms و b5 تحت تأثیر 15 تیمار هورمونی شامل 5 غلظت از هورمون ba (0، 5/0، 1، 2 و 4 میلی گرم در لیتر) و سه غلظت از هورمون iba (5/0، 1 و 2 میلی گرم در لیتر) بصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با 6 تکرار کشت داده شدند. پس از گذشت 5 هفته از زمان کشت، وزن تر و خشک کالوس ها اندازه گیری شد. در یک بررسی جداگانه نیز، از کالوس های حاصل از ریزنمونه برگ که در محیط b5 تشکیل شده بودند جهت عصاره گیری و سنجش میزان رزمارینیک اسید استفاده شد. برای این منظور نیمی از کالوس ها از شرایط تاریکی به مدت 2 هفته به شرایط فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی منتقل شدند تا اثر روشنایی و ترکیب هورمونی بر میزان رزمارینیک اسید بررسی شود. مراحل عصاره گیری در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام شد. بر اساس نتایج، نوع محیط کشت و ترکیب هورمونی بر شدت کالزایی هر دو ریزنمونه اثر معنی داری داشته است (p<0.05). ریزنمونه های برگ و بذر، وزن تر و خشک کالوس بیشتری را در محیط کشت هایی که هر دو هورمون iba و ba حضور داشتند در مقایسه با محیط کشت هایی که تنها حاوی هورمون iba بودند نشان دادند. در محیط کشت ms و در هر دو ریزنمونه برگ و بذر با افزایش غلظت هورمون ba، وزن تر و خشک کالوس نیز افزایش یافت. در این محیط، بالاترین غلظت هورمونba (4 میلی گرم در لیتر) در ترکیب با 1 میلی گرم در لیتر iba در ریزنمونه برگ و در ترکیب با 2 میلی گرم در لیتر iba در ریزنمونه بذر، ترکیب های هورمونی بهینه ای جهت کالزایی بودند. در محیط کشت b5، 2 میلی-گرم در لیتر baدر ترکیب با 5/0 میلی گرم در لیتر iba در ریزنمونه برگ و در ترکیب با 2 میلی-گرم در لیتر ibaدر ریزنمونه بذر بیشترین وزن تر و خشک کالوس را نشان دادند. ضمن اینکه هر دو ریزنمونه برگ و بذر، عملکرد بهتری را از نظر وزن تر و خشک کالوس در محیط کشت b5 در مقایسه با محیط کشتms داشتند. همچنین نوع شرایط روشنایی و ترکیب هورمونی بر میزان تجمع رزمارینیک اسید در بافت کالوس اثر معنی داری داشت (p<0.05). نتایج نشان داد که غلظت بالای هورمون ba در هر دو شرایط نور و تاریکی سبب کاهش این ماده در کالوس گردید. محیط روشنایی نیز در مقایسه با محیط تاریکی در اغلب تیمارها عملکرد بهتری در تجمع رزمارینیک اسید نشان داد. بیشترین مقدار رزمارینیک اسید در این پژوهش در حضور 5/0 میلی گرم در لیتر iba و در شرایط روشنایی حاصل شد.