بزرگان بسیاری در گستره ای زمانی به وسعت تاریخ ایران، به نقش آفرینی در عرصه های متفاوت از علوم، اقتصاد و سیاست پرداخته اند و این حضور،گاه چنان پررنگ بوده که پس از گذشت قرن ها، هنوز بر صفحات تاریخ ایران خودنمائی می کنند. از جمله این بزرگ مردان ایرانی، خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی هستند؛ که در دوران پرهیاهوی مغول پا به عرصه ی حیات نهادند. درسده ی هفتم هجری از قتل عام مردم و ویرانی شهرها و قصبات گرفته تا انهدام کتابخانه ها و مراکزعلمی و به دنبال آن اوضاع نابسامان سیاسی- اقتصادی، همه ماحصل هجوم عظیم و ویرانگری بودکه مغولان از نواحی صحرای گوبی و جبال تیانشان به سوی ماوراءالنهر و ایران آغاز کرده بودند. با اینکه پیامد این هجوم، یک دوره فترت فرهنگی در ایران بود ولیکن دیری نپایید که از درون ویرانه ها، علما و دانشمندانی چون خواجه ی طوس و رشیدالدین همدانی ظهور کردند که توانستند خدمات ارزنده ای به اسلام و مسلمین و فرهنگ سرزمین خود ارائه دهند. این دو عالم بزرگ با افق دید گسترده خویش، یکی در عرصه سیاست و تدبیر امور و دیگری در زمینه علم ودانش، نه تنها تمدن ایرانی را از ورطه ی نابودی نجات دادند؛ بلکه باعث رشد و گسترش فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی و ترمیم سیاسی - اقتصادی آن گردیدند. باعنایت به این موضوع، پژوهش حاضر درصدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع دست اول تاریخی و کتابخانه ای با تحلیل و بررسی تطبیقی عملکرد خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه رشیدالدین همدانی، آن ها را به عنوان عناصر علمی مهم در بحران عصر مغول معرفی کند و نقش هر یک از آن ها را در پاسخگویی به این بحران در عرصه های متفاوت اقتصاد، سیاست و اخلاق و تأثیر هریک را در احیاء و حفظ تمدن ایرانی - اسلامی تبیین و تحلیل نماید.