نام پژوهشگر: مژگان خیرالهی ازناوله

صندوق های چوبی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: شناخت طرح، فن و محتوی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر اسلامی تبریز - دانشکده هنر 1388
  مژگان خیرالهی ازناوله   محمد خزایی

پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی دوازده صندوق چوبی مقبره ی موجود در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی اختصاص دارد. صندوق های نام برده متعلق به عصر ایلخانی تا صفوی هستند. هدف از این پژوهش، در گام نخست معرفی صندوق های فوق، شناخت طرح و نقش آنها، فنون و روش های ساخت، بررسی کتیبه های صندوق ها و تطبیق آنها با یکدیگر از نظر طرح، نقش و کتیبه است. از آنجا که تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی تاثیر بسزایی در جریان هنری جوامع ایفا می نماید، ابتدا به بررسی تحولات فوق در ایران آن عصر پرداخته شده است. سپس به معرفی ابعاد مختلف همه صندوق های مجموعه به ویژه صندوق های حرمخانه اشاره شده است. در مرحله بعد بررسی تطبیقی بین صندوق ها و آرامگاه صورت گرفته است. در نهایت تطبیق صندوق های این مجموعه با آثار هنرهای چوبی دیگر نقاط ایران در همان دوره انجام گرفته است. گام دوم در راستای بررسی محتوای این آثار با مفاهیم اسلامی، عرفانی و شیعی مد نظر قرار گرفته است. هنرهای به کار رفته در صندوق های موجود در گنجینه ی آرامگاهی شیخ صفی به خوبی بیانگر روند تدریجی تغییرات در هنرهای تزیینی چوبی ایران، از عصر مغول تا روزگار صفوی است. این تغییرات در بخش فنون و آرایه ها بیش از همه متوجه نقوش است، نقشمایه های گیاهی و نقوش برگرفته از طبیعت به نقوش اسلیمی و ختایی و گل های شاه عباسی نزدیک شده و در صندوق شاه اسماعیل به اوج می رسد. معرفی و بازخوانی یک کتیبه ی ناخوانده در صندوق شیخ صفی؛ معرفی یک آرایه ی مهجور در صندوق شاه اسماعیل؛ معرفی آرایه های صندوق بی بی فاطمه؛ ارائه نمونه هایی از هنر خاتم متعلق به قرن هشتم هجری؛ رد ادعای غیر ایرانی بودن صندوق شیخ صفی و شاه اسماعیل و معرفی صندوق شاه اسماعیل اول به عنوان یکی از آثار هنر شیعی همگی از عناوین مهم دستآوردهای حاصل در روند این پایان نامه بشمار می روند. روش تحقیق به صورت تاریخی ـ تطبیقی و تحلیل محتوا است. مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بررسی صندوق ها در محل اصلی، شیوه گردآوری اطلاعات مورد نیاز این پژوهش بوده است.