نام پژوهشگر: غلامحسن اسفندیاری

بررسی فقهی و حقوقی ارتزاق از بیت المال با تاکید بر مسائل مستحدثه
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه قم - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1392
  غلامحسن اسفندیاری   علی محامد یزدی

ارتزاق یکی از مصارف بیت المال است و در لغت به معنای درخواست و دریافت روزی و در اصطلاح «عقدی جایز است که طبق آن، فرد مستحق – خواه از کارگزاران حکومت باشد یا خیر- برحسب آنچه که حاکم شرع تشخیص می دهد، از بیت المال روزی دریافت می-کند». ارتزاق غالباً مربوط به مصالح و مناصبی است که قوام و پایداری نظام اسلامی بدان وابسته است و از این رو حائز اهمیّت بوده و کاربرد فراوانی دارد و لذا هدف از این تحقیق تبیین ابعاد مختلف ارتزاق جهت استفاده ی کاربردی کارگزاران می باشد و در این راستا از کتب فقهی و برخی مواد قانونی استفاده و به مسائل مستحدثه و مصادیق امروزی ارتزاق اشاره شده است. با وجود اینکه برخی قائل به حرمت ارتزاقند؛ لیکن مشهور معتقد به جواز آن هستند. ضمناً ارتزاق در مواردی مکروه و در مواردی مستحب می باشد. مستحقّین رزق، در صورت نیازمندی می توانند از بیت المال روزی دریافت نمایند؛ لیکن در اینکه اگر فرد، غنی باشد، باز هم می تواند روزی دریافت کند یا خیر، در بین فقها اختلاف نظر بوده و لذا سه قول همراه با ادلّه بیان شده است؛ علاوه بر این، شرطیّت عدم وجود فرد داوطلب و عدم لزوم عدالت در حاکم روزی دهنده، از دیگر مسائل مطرح شده در رابطه با شرایط ارتزاق می باشد. در ادامه چند مسئله از جمله وضعیّت ارتزاق در شرایط نوین سازمانی و آثار وضعی ارتزاق مورد بحث قرار گرفته است. ارتزاق منحصر در موارد خاصّی نبوده و کمیت و کیفیت آن منوط به نظر حاکم شرع است؛ با این وجود در این تحقیق مستحقّین روزی ذیل چهار عنوان قرار گرفته اند: - کارگزاران امور حکومتی مثل قضات. - کارگزاران امور دینی همچون امام جماعت. - نیازمندان مانند خانواده های بی سرپرست. - سایر امور مربوط به ارتزاق از قبیل کارهای فرهنگی، علمی، عمرانی و نظامی. کلید واژه ها: ارتزاق، بیت المال، حاکم شرع، مصلحت، فقه و حقوق، مسائل مستحدثه.