نام پژوهشگر: فاطمه زاهدی انارکی

بررسی تصاویر علمی کتاب الحشایش (مکتب بغداد) دوره عباسی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر - دانشکده هنرهای تجسمی 1392
  فاطمه زاهدی انارکی   محمدرضا دادگر

مصورسازی کتب علمی از دیرباز مرسوم بوده است و کتاب های علمی با ارزشی پس از اسلام در ایران و سایر ممالک اسلامی مصور گردیده است. تصاویر این نسخ به دلیل مضامین علمی از ویژگی خاصی برخوردار است. یکی از نسخ علمی تصویر شده که جزو اولین نسخه های تصویری در این زمینه به شمار می آید کتاب الحشایش است که بخش عمده آن مربوط به گیاهان دارویی است. این کتاب ترجمه کتاب د ماتریا مدیکا از تالیفات داروشناس و گیاه شناس معروف یونانی، دیوسکوریدس است که از منابع اصلی پزشکان و گیاه شناسان دوره اسلامی بوده است. نسخه مورد مطالعه نسخه محفوظ در موزه آستان قدس رضوی است که در مکتب بغداد تصویرسازی شده. ساختار هنر این روزگار نمایان گر ارتباط نزدیک بین علم و هنر است. نقاشی های این نسخه خام دستانه هستند. رنگ گذاری تخت است و هنرمند سعی کرده از رنگ هایی مشابه طبیعت استفاده کند. قلم گیری ها بدون ظرافت و با رنگ های متفاوت و گاه متضاد انجام گرفته اند. گیاهان بر خلاف دیگر کتب از تنوع زیادی برخوردارند که نشان از توجه هنرمند به واقع گرایی است. در این کتاب ریشه گیاهان نیز ترسیم شده که در کتب غیر علمی هرگز چنین چیزی مشاهده نمی کنیم. در این پژوهش برای تحلیل بهتر، نقاشی ها از سویی با کتاب الحشایش نسخه کاخ گلستان و از دیگر سو با تصاویر واقعی گیاهان مقایسه شده اند. این تحلیل ها نشان داد که هرچند ارائه ی واقعیت های گیاه شناختی و واقع گرایی برای هنرمند اهمیت داشته است اما هدف اصلی نقاش زیباسازی و آرایش ترجمه ها و متون خشک و گاهی نامفهوم بوده است. این پژوهش در چارچوب روش های کیفی و از نوع توصیفی و تحلیلی می باشد و روش انجام آن کتابخانه ای است. واژگان کلیدی: تصویرسازی علمی، الحشایش، دیوسکوریدس، مکتب بغداد