توبه در لغت به معنای رجوع و بازگشت بوده، و در اصطلاح عبارت است از رجوع به سوی خدا همراه با پشیمانی، ضرورت ترک و عدم تکرار گناه و جبران مافات که نشان دهنده جایگاه ویژه توبه در دین مبین اسلام دارد، به گونه ای که با تأمل در آیات و روایات می توان این مطلب را استنباط نمود. به اتفاق تمام مذاهب اسلامی، توبه موجب سقوط مجازات اخروی است، اما در مورد سقوط مجازات دنیوی به واسطه توبه اختلاف نظر وجود دارد. به عقیده فقیهان امامیه، توبه رافع مسئولیت کیفری در جرائم حق الله بوده و توبه قبل از اثبات جرم را موجب سقوط مجازات می دانند. آنان توبه بعد از اثبات جرم توسط بینه را موجب سقوط مجازات نمی دانند و در مورد توبه بعد از اقرار بر این عقیده هستند که قاضی میان اعمال مجازات و تقاضای عفو از ولی امر مخیر است. توبه در قصاص تسلیم نفس به اولیای دم است تا اینکه مجرم را قصاص کرده یا عفو نمایند. کسانی که توبه را موجب سقوط مجازات حدی می دانند، بر این عقیده هستند که توبه به طریق اولی موجب سقوط تعزیرات خواهد بود. هر چند که توبه از نهادهای حقوقی کیفری اسلام است که در جهت اصلاح مجرم در نظر گرفته شده است و در بسیاری موارد موجب سقوط مجازات می گردد، کمتر مشاهده شده که در محاکم قضایی برای سقوط مجازات مجرمان مورد استفاده قرار گیرد. بر همین اساس در این رساله سعی شده این تاسیس حقوقی به عنوان یکی از علل سقوط مجازات از دیدگاه فقهی و حقوقی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بنابراین در ابتدا به یک تعریف دقیق از توبه مبتنی بر آیات و روایات و با تکیه بر نظرات بزرگان فقه و اخلاق و عرفان پرداخته و پس از ذکر مواردی همچون آثار و شرایط احراز توبه و کیفیت و مرور زمان بر توبه و... مفصلاً به بررسی مسائل و موارد فقهی و حقوقی آن پرداخته ایم. علاوه بر آن ارکان و شرایط توبه ای که به عنوان یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات است مورد بررسی قرار گرفته شده و در کنار مطلب مذکور به سوالاتی چند از جمله اینکه آیا توبه در همه جرایم سقوط مجازات را در پی دارد؟ نظر فقهای اهل سنت در این باره چیست؟ به طور دقیق مورد کنکاش قرار گرفته است. همچنین در این رساله در بررسی حقوقی تأثیر توبه در سقوط مجازات حدی از مواد قانونی قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/92 استفاده شده است.