فرآیند¬های طبیعی از قبیل آتشفشان، فرسایش، آب چشمه¬ها و هم¬چنین فعالیت¬های انسانی همانند استخراج از معادن، احتراق سوخت¬های فسیلی و کشاورزی گاهی اوقات سبب تجمع فلزات سنگین در خاک و انتقال آن¬ها به گیاهان و سپس حشرات گیاه¬خوار می شود. در این تحقیق اثر سه فلز سنگین روی، کادمیم و مس بر سامانه ایمنی سلولی و شاخص¬های تغذیه¬ای کرم غوزه پنبه helicoverpa armigera hubner (lep.: noctuidae) در شرایط آزمایشگاهی (دمای 1±26 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 10±65 درصد و دوره¬ی نوری 8:16 (روشنایی: تاریکی) ساعت) ارزیابی شد. تیمار لاروها از سن سوم لاروی به مدت 7 روز انجام شد و غلظت¬های انتخاب شده برای تیمار با فلزات سنگین براساس گزارش-های موجود از فلزات سنگین در گیاهان مختلف انتخاب شد. برای دو فلز مس و روی غلظت¬های 25، 50 و 100 میلی-گرم/ کیلوگرم جیره مصنوعی برای تیمار انتخاب شدند. برای کادمیم به دلیل غیر¬ضروری بودن و سمیت بالای این فلز، بیشینه مقدار این فلز در گیاهان به عنوان بیشینه غلظت انتخاب و لاروها با غلظت¬های 5/12، 25 و 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم جیره مصنوعی تیمار شدند. نتایج نشان داد که شاخص¬های rcr و eci% در تیمار با کادمیم نسبت به شاهد تفاوت آماری در سطح 5 درصد را نشان ندادند اما در غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم از این فلز rgr به طور معنی¬داری نسبت به شاهد کاهش داشت. ecd% در دو غلظت 5/12 و 25 نسبت به شاهد افزایش معنی¬داری را نشان داد و همین دو غلظت در ad% کاهش معنی¬داری نسبت به شاهد داشتند. در غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم از کادمیم ad% به طور معنی¬داری نسبت به شاهد افزایش نشان داد. rgr در تیمار با مس در غلظت 25 میلی¬گرم/ کیلوگرم افزایش معنی-داری نسبت به شاهد نشان داد که این افزایش معنی¬دار در تیمار با روی در غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم مشاهده شد. در تیمار با مس در دو غلظت 25 و 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم، rcr کاهش و eci% و ecd% افزایش معنی¬داری نسبت به شاهد نشان دادند. در بحث ایمنی¬شناسی، thc تحت غلظت 5/12 میلی¬گرم/ کیلوگرم از کادمیم کاهش و در غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم افزایش معنی¬داری نسبت به شاهد داشت. مس در تمامی غلظت¬ها باعث افزایش معنی¬دار نسبت به شاهد در thc شد که این افزایش در تیمار با روی در دو غلظت 50 و 100 میلی¬گرم/ کیلوگرم مشاهده شد. فعالیت آنزیم فنل اکسیداز در غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم از کادمیم افزایش معنی¬داری داشت که این افزایش در تیمار با روی در غلظت 100 میلی¬گرم/ کیلوگرم مشاهده شد. در تیمار با مس فعالیت این آنزیم تفاوت معنی¬داری با شاهد نشان نداد. تزریق لاتکس بید وbeauveria bassiana (balsamo) vuillemin در تیمار با کادمیم باعث افزایش معنی¬دار تشکیل گره پس از 24 ساعت نسبت به شاهد شدند. فرآیند تشکیل گره در تیمار با مس تحت دو غلظت 25 و 100 افزایش معنی¬داری نسبت به شاهد در تزریق لاتکس بید داشت، هم¬چنین غلظت 50 میلی¬گرم/ کیلوگرم نیز افزایش داشت که این افزایش در سطح 5 درصد نسبت به شاهد معنی¬دار نبود. روی در غلظت 100 میلی¬گرم/ کیلوگرم با تزریق لاتکس بید افزایش معنی¬داری در تشکیل گره نسبت به شاهد نشان داد. تمامی تیمارهای مس و روی تفاوت معنی¬داری در سطح 5 درصد در تشکیل گره با تزریق قارچ b. bassiana نشان ندادند. نتایج تحقیق حاضر حاکی از آن بود که ماهیت فلز غلظت آن اثرات متفاوتی را بر سازوکار فیزیولوژی تغذیه و هم¬چنین پاسخ ایمنی می¬گذارد. درک تاثیر عوامل محیطی و استرس¬های ناشی از آن بر رفتار تغذیه و واکنش¬های ایمنی می¬تواند راه¬کارهای مفیدی را برای کنترل آفات داشته باشد.