نام پژوهشگر: مهسا سبیلان

مطالعه رابطه فرم و محتوا در تزئینات شمعدان ها و قندیل های دوره صفویه
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علم و هنر - دانشکده هنر و معماری 1393
  مهسا سبیلان   نصرالله تسلیمی

هنر فلزکاری ایران بازتاب جامعه ای است که آن رآفریده است. اگر چه درمتن تاریخ ایران به هنر، به ویژه هنر فلزکاری توجه زیادی نشده و بدین لحاظ چهره های بسیاری از هنرمندان بخصوص فلزکاران را غبار فراموشی فرا گرفته است؛ اما شاهکارهای به جا مانده گواهانی پر معنی از اندیشمندی و سخت کوشی آنان در آفرینش هنرهای ارزنده ایرانی است. این هنر که در شمال شرقی ایران، خراسان و ماوراءالنهر شکوفا شده است. متاسفانه به دلیل پایین بودن دمای ذوب فلزات گرانبها، بسیار محتمل بوده است که اشیایی که از فلزات ساخته شده اند، ذوب شده ومجدداً بکار گرفته شوند. آغاز تولد دوباره ی فلزکاری پس از حمله مغولان از اوایل سده ی هفتم / سیزدهم میلادی در غرب ایران پدیدار گشت و به تدریج تا اواسط سده هشتم / چهاردهم میلادی به خطه ی فارس و غرب خراسان نفوذ یافت. شاه اسماعیل نخستین شاه ایرانی بود که پس از مرگ آخرین پادشاه ساسانی بعد از هشتصد و پنجاه سال استیلا و حکومت عرب ها، و تاتار ها، بار دیگر کشور را منسجم کرد و حکومتی شیعی – ایرانی برقرار کرد. وی توجه فراوانی به فرهنگ و هنر ایران داشت و همین امر باعث شد دوباره در هنرهایی که درآن دوره متأثر از فرهنگ مغولی اواخر دوره تیموری بودند، شیوه های ایرانی رواج یابند. با روی کار آمدن دودمان صفوی باب تازه ای در مکتب هنر ایران گشوده شد؛ تا جایی که عصر طلایی هنر در ایران را باید مقارن حکومت همین دودمان دانست. هنرمندان و فلزکاران این دوره از دواصل تشیع و ملی گرایی – در آن زمان در جامعه رواج یافته و در حال گسترش و توسعه بود – الهام می گرفتند واین اصل را در کارهایشان به کار می بستند و سعی می کردند تا از خط فارسی برای کتابت خوشنویسی استفاده کنند، مثلاً در نقره کوبی و حکاکی ظروف، پایه های شمعدان و پایه های نوشتار اشعار فارسی با خطوط خوش نستعلیق جایگزین کتیبه های عربی شد. به جز مضامینِ مفاهیم اسلامی مانند آیات قرآنی، احادیث چهارده معصوم و اسامی آنان با توجه به نفوذ رواج بسیاری داشت و معمولاً در قالب خطوط نسخ و ثلث تحریر می شدند و سایر نوشتار های این زمان بر روی آثار فلزی به خط نستعلیق و توأم با نقوش گل و برگ یا ترکیبات متنوع خطوط اسلیمی و هندسی به دست خوشنویسان صورت گرفت؛ در این میان هنر خوشنویسی علاوه بر نقش تزئینی خود، روح اسلامی را تجلی می ساخت و این هنر نقش مهمی را در بیان گرایش و احساسات هنرمند ایفا می نمود. از آنجای که منابع مستقیم در ارتباط با موضوع فلزکاری دوره صفوی وبررسی شمعدان ها و قندیل های این دوره وجود نداشت کوشش شده تا با استعانت از همه منابع اعم ازکتب و مقالات چاپ شده فارسی و استفاده از اینترنت و استفاده آثار موجود در موزه ملی ایران و موزه آذزبایجان غربی به مطالعه هنر فلزکاری این دوره پرداخته و تزئینات شمعدان ها و قندیل های دوره صفویه را مورد بررسی قرار داده ایم. این تحقیق شامل شش فصل می باشد؛ که در ابتدا ضمن بررسی کلیات تحقیق به اهداف آن پرداخته شده است. در فصل دوم به سیر تکاملی هنر فلز کاری دوره اسلامی و سابقه آن در ایران پرداخته ایم و در حد امکان نمونه-هایی از دوره های مختلف را بیان کرده ایم. در فصل سوم به بررسی فن تزئینات و کتیبه شناسی این دوره و نوع فلزات آن را بررسی نموده ایم . و در فصل چهارم به ادبیات قندیل ها و شمعدانهای این دوره را توضیح داده ایم؛ در فصل پنجم به بررسی چند نمونه از شمعدان ها و قندیل های دوره صفویه پرداخته شده است؛ و در نهایت در فصل ششم به نتیجه گیری پرداخته ایم.