زمینه و هدف: درد تجربه حسی و روانی ناخوشایند همراه با آسیب بافتی واقعی یا بالقوه است. پرداختن به مقوله درد و کشف داروهایی که موجب کاهش و یا تعدیل این پدیده شوند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گیاه کمای بیابانی از جمله گیاهان بومی ایران است که در طب سنتی به عنوان یک داروی ضد درد از آن یاد شده است. این گیاه حاوی انواع ترپن می باشد که در برخی موارد به طور جداگانه اثرات ضد دردی و ضد التهابی آنها به اثبات رسیده است. در این پروژه، اثرات ضد دردی و ضد التهابی گیاه کمای بیابانی (ferula szowitsiana) مورد بررسی قرار می گیرد. مواد و روش ها: از ساقه و برگ گیاه کمای بیابانی به روش خیساندن عصاره هیدروالکلی گرفته شد و از سالین،اتانول و توئین 80 (به نسبت8 : 1 :1) به عنوان حلال استفاده گردید. عصاره در دوز های mg/kg400، 200، 100، 50 تهیه شد وبه صورت داخل صفاقی به موش های صحرایی با وزن تقریبی 200-250 گرم تجویز گردید. گروه های مذکور همراه با گروه کنترل و گروه حلال مورد آزمون درد حرارتی (tail-flick) و درد شیمیایی (آزمون فرمالین) و التهاب ناشی از تجویز کف پایی فرمالین قرار گرفتند. به منظور تجویز نخاعی از غلظت معادل موثرترین دوز در تجویز داخل صفاقی(mg/kg400)، استفاده شد. برای بررسی مکانیسم عمل عصاره از نالوکسان (آنتاگونیست گیرنده های اپیوئیدی) استفاده شد. در نهایت به منظور بررسی اثرات جانبی عصاره، آزمون درد احشایی در مورد گروه های کنترل، حلال، mg/kg400 عصاره داخل صفاقی و غلظت معادل این دوز (µl10/ µg8) در تجویز نخاعی انجام شد. نتایج: عصاره هیدروالکلی کمای بیابانی به صورت وابسته به دوز منجر به کاهش درد شیمیایی در آزمون فرمالین و التهاب ناشی از تجویز کف پایی فرمالین شد و افزایش درد حرارتی را در آزمون tail-flick فقط در دوز های mg/kg 400 و200 عصاره به دنبال داشت (حداقل p<0.05). تفاوت معنی داری در احساس درد شیمیایی و التهاب میان تجویز داخل صفاقی دوز mg/kg 400 عصاره و غلظت معادل آن در تجویز نخاعی دیده نشد، بر خلاف تجویز صفاقی، در تجویز مرکزی افزایش در میزان درد حرارتی ایجاد نشد. تجویز نالوکسان (آنتاگونیست گیرنده های اپیوئیدی) اثرات ضد دردی و التهابی عصاره را در آزمون فرمالین معکوس نمود (حداقل p<0.01)، اما تفاوتی در میزان درد حرارتی عصاره ایجاد نکرد. نتایج حاصل از آزمون درد احشایی نیز نشان دهنده ایجاد درد احشایی در گروه دریافت کننده داخل صفاقی دوز mg/kg 400 عصاره نسبت به گروه های کنترل، حلال و دریافت کننده نخاعی غلظت µl10/ µg8 عصاره بود (p<0.001). بحث: به نظر می رسد عصاره هیدورالکلی گیاه کمای بیابانی با تاثیر بر روی گیرنده های اپیوئیدی مرکزی و همچنین آزاد سازی اپیوئیدهای اندوژن، منجر به کاهش درد شیمیایی و تا حدودی التهاب شده است. از طرفی می توان گفت درد احشایی ایجاد شده از طریق تجویز صفاقی عصاره احتمالا با حساس سازی گیرنده های trpv1 و یا ایجاد درد ارجاعی در ناحیه دم باعث کاهش آستانه درد حرارتی و پردردی در آزمون tail-flick گشته است.