چکیده: مطالعه حاضر در قالب دو آزمایش به طور همزمان با هدف بررسی تاثیر عمل آوری میوه گیاه خارمریم و همچنین تتراکلرید کربن به همراه میوه این گیاه بر عملکرد رشد، برخی فراسنجه های خونی، غلظت سرمی برخی از آنزیم های کبدی، موفولوژی روده کوچک، ساختار بافتی کبد و سیستم ایمنی طراحی گردید. برای این منظور در آزمایش اول از 256 قطعه جوجه گوشتی یک روزه سویه راس 308 استفاده شد که در قالب یک طرح کاملاً تصادفی به 4 تیمار با 4 تکرار و 16پرنده در هر تکرار اختصاص یافتند. تیمارهای آزمایشی شامل مقادیر صفر (شاهد)، 4/0 درصد میوه خارمریم بدون اعمال حرارت،4/0درصد میوه خارمریم حرارت دیده و 8/0 درصد میوه خارمریم حرارت دیده بوده و طی یک دوره 42 روزه به پرندگان تغذیه شدند. در آزمایش دوم تعداد 45 قطعه جوجه خروس سویه تجاری راس 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی به مدت سه هفته به 4 تیمار در 4 تکرار اختصاص یافتند. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از: جیره پایه (شاهد)، جیره های حاوی 4/0 یا 8/0 درصد میوه خارمریم و تتراکلرید کربن (یک میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن پرنده) و جیره پایه به همراه تتراکلرید کربن. مطابق نتایج، در آزمایش اول افزودن 4/0 درصد میوه خارمریم حرارت دیده موجب کاهش وزن (01/0p<) و افزایش ضریب تبدیل غذایی (001/0p<) جوجه ها طی دوره آغازین شد. طی دیگر دوره های آزمایشی و کل دوره هیچ یک از فراسنجه های عملکرد رشد تحت تأثیر تیمارها قرار نگرفت. افزودن 4/0 درصد خارمریم موجب افزایش معنی دار غلظت پروتئین تام (01/0>p) و کاهش معنی دار تری گلیسیرید (05/0>p) سرم شد. فعالیت آنزیم کبدی آسپارتات آمینوترانسفراز (ast) تحت تاثیر سطوح مختلف خارمریم کاهش یافت (001/0p<). استفاده از تمام سطوح مختلف میوه خارمریم تیتر آنتی بادی علیه srbc و غلظت سرمی igg را افزایش داد (05/0>p) ولی بر غلظت igm تاثیری نداشت. در آزمایش دوم، عملکرد رشد جوجه ها تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. تتراکلرید کربن به طور معنی داری پروتئین کل سرم خون را کاهش و کلسترول کل آن را افزایش داد (01/0>p). استفاده از میوه خار مریم به جیره موجب تعدیل این تغییرات شد. فعالیت آنزیم های کبدی آسپارتات آمینو ترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز (alt) تحت تاثیر تتراکلریدکربن افزایش معنی داری نشان داد (01/0>p). تتراکلرید کربن باعث تخریب بافت کبد شد درحالی که میوه خارمریم توام با تتراکلرید کربن باعث کاهش تخریب سلول های کبدی شد. استفاده از تتراکلرید در جیره باعث کاهش ارتفاع ویلی و عمق کریپت ژژنوم جوجه ها شد (001/0p<). نتایج این مطالعه نشان داد که حرارت دادن میوه خارمریم تیمار مناسبی برای این میوه نیست. همچنین با اینکه میوه خار مریم نتوانست تأثیر مثبتی بر عملکرد رشد جوجه ها داشته باشد اما موجب بهبود سیستم ایمنی جوجه ها شد و اثرات مخرب تتراکلرید کربن را تعدیل نمود.