یکی از نکته هایی که ابوریحان بیرونی در کتاب تحقیق ماللهند مطرح کرده، گرایش یا اعتقاد عبدالله ابن مقفّع به مانی و سنّت مانوی و راه یافتن باورهای مانویان، از راه ترجمه کلیله و دمنه، به باب برزویه طبیب و دیگر بخش های این کتاب است. سخن ابوریحان، سرآغاز پژوهش های گسترده ای در این زمینه شد که اغلب ناظر بر عوامل متنی است. امّا بررسی عوامل فرامتنی، نتایج دیگری به دست خواهد داد؛ عواملی مانند: پیوند کسانی ک...

مانی، مدعی پیامبری ایران باستان، در ابتدای تشکیل حکومت ساسانی ظهور کرد. وی با آمیختن ادیان مختلفی چون مسیحیت، یهودیت، بودایی و هندو، توانست به آسانی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم هر منطقه نزدیکی یافته و پیروان فراوانی بیابد. اما پس از مقابله شدید موبدان زرتشتی شکست خورد و سرانجام با سعایت آنان کشته شد و در پی آن، مانویت نیز به انزوا فرو رفت. اما پس از ورود اسلام به ایران، مرحله جدیدی برای فعالیت ...

با درنگ در شاهنامه با گونه­ای باور روبه­رو می­شویم که می­توان آن را اندیشه­های گنوسی نام نهاد. این نگرش گنوسی، تفکّری است جهانی که در سدۀ نخستین مسیحیّت رواجی چشم­گیر داشته است و در مصر، روم، اسکندریه، جنوب عراق و فرارودان گسترش یافته است و در ایران باید مانویان را نمایندۀ این گروه پنداشت که آرای آنـان در شاهنـامه راه یـافته است؛ چنان­کـه ضحّاکِ شاهنامه جنسیّتی مادینه همچون آزِ مانویان می­یابد و ماره...

مرصادالعباد اثری عرفانی است که از امهات آثار منثور زبان فارسی بشمار می رود و نظایر آن در میان کتب صوفیانه انگشت شمار است. به اعتراف خود نویسنده، او هنگام تحریر اول و دوم این اثر سی سال آوارگی در محیط آسیای صغیر و مصر و روم را پشت سر گذارده که این محیط به زعم تاریخ نگاران و پژوهش گران مولد و پای گاه اندیشه ها و اساطیر مانویان و گنوستیک ها بوده که با توجه به آن چه در مرصادالعباد می بینیم، دور از ...

حکومت سلجوقیان با گسترش قلمرو سرزمین ایران و تکامل شعر و هنر یکی از درخشان‏ترین ادوار تاریخ هنر، فرهنگ و تمدن ایران است. در عصر شکوفایی سلجوقیان، تاثیر رویکرد زیبایی‏شناسی ایرانی ـ اسلامی نه تنها بر هنر سلجوقی بلکه در تمدن اسلامی شاکله‏ای از سنت‏های تصویری و مفهومی را فراهم آورد که بسیاری از آثار برجسته‏ی هنری، حتی در دوره‌های بعد، تحت تاثیر آن قرار گرفتند. در آغاز ظهور اسلام، هنر نگارگری ایران...

مرصادالعباد اثری عرفانی است که از امهات آثار منثور زبان فارسی بشمار می‌رود و نظایر آن در میان کتب صوفیانه انگشت‌شمار است. به اعتراف خود نویسنده، او هنگام تحریر اول و دوم این اثر سی سال آوارگی در محیط آسیای صغیر و مصر و روم را پشت سر گذارده که این محیط به زعم تاریخ‌نگاران و پژوهش‌گران مولد و پای‌گاه اندیشه‌ها و اساطیر مانویان و گنوستیک‌ها بوده که با توجه به آن‌چه در مرصادالعباد می‌بینیم، دور از ...

پژوهندگان کیش مانی بسیار اشاره کرده‌اند که کیش مانی از جمله فرقه‌های گنوسی است. گنوسی‌ها از میان انجیل‌های رسمی، انجیل یوحنّا را برگزیده‌اند؛ از آن‌روی که دربردارندۀ عناصر گنوسی دربارۀ تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح است. از آنجا که مانی و مانویان انجیل‌های رسمی را به گفتۀ ابوریحان بیرونی مجعول می‌دانستند، از اصلِ انجیل‌های رسمی استفاده نکرده‌اند. نگارنده در پژوهش پیش رو نشان خواهد داد که مانی و مانویا...

مبانی نظری کیش مانوی اصولاً عرفانی است. زهد، ریاضت، گیاه‌خواری، تزکیه و تهذیب نفس، نیکی، راستی، پاکی، جوان‌مردی، باور به جدایی مطلق نور و ظلمت و خیر و شر، و اهمیت کسب معرفت در این دین برای دست‌یابی به رستگاری از مباحث مهم مانویت است. مانویان معرفت به ذات خداوند را شرط اصلی رستگاری می‌دانستند. از این‌رو، باورهای این دین در حوزة معرفت‌شناسی در خور توجه است. از سوی دیگر، مولوی نظمی را در شیوه تفکر ...

بخش زیادی از اشعار دورۀ میانۀ ایران را مانویان پارسی، پارتی و سغدی زبان سروده اند. این اشعار یا ستایشی و آیینی اند؛ یا سرودهایی عرفانی که سرگذشت غریبانۀ نور را در زندان ماده روایت می کنند. سرودهای اخیر چون با انسان پیوند بیشتری دارند، عنصر عاطفه و خیال در آنها آشکارتر است و هنر سخنوری شاعران مانوی را در آنها بهتر می توان دید. در این اشعار از صنایع ادبی در هر دو حوزۀ بدیع لفظی و معنایی استفادۀ چ...