بررسی سیتوژنتیک و فیتوشیمیایی گونه هایی از جنسهای stipa و thymus در ایران

آویشن ( thymus ) گیاهی است چوبی، کوتاه قد، کپه ای یا علفی، چند ساله با قاعده چوبی متعلق به خانواده لابیاته (labiatae) می باشد و به عنوان گیاهی مقوی معده، ضد تشنج، ضد نفخ، ضد سرفه، آرام بخش، ضد رماتیسم، ضد باکتری، ضد قارچ شناخته شده است. اسانس آن عمدتاً در صنایع غذایی، داروسازی، بهداشتی مورد استفاده قرار گرفته و دارای خواص ضد میکروبی قوی می باشد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و اثرات متقابل ویژگیهای ریخت شناسی و عوامل محیطی بر میزان اسانس این گیاه و انتخاب نمونه های مناسب جهت تشکیل دو رگه ها، چهار گونه از جنس آویشن و از هر گونه دو جمعیت مختلف انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. بذور جمعیتها از مناطق مختلف ارتفاعات استان زنجان جمع آوری گردید و سپس در محیط آزمایشگاهی کشت شده و مورد بررسی سیتوژنتیکی قرار گرفتند و کاریوتیپ کروموزومهای جمعیت های مختلف با روش آنالیز تصویری مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج بررسی نشان می دهند که سطح پلوئیدی در گونه های t.kot1 t.kot2, و گونه های t.dae1, t.dae2 بصورت دیپلوئید )30=n2( مشاهده می شود و در گونه های t.pub2, t.pub1 و t.per2, t.per1 بصورت دیپلوئید )30=n2( و تتراپلوئید )60=n2( مشاهده می گردد. درصد تقارن کاریوتیپی شکل کلی فرم tf% در جمعیت مربوط به گونه t.kot2 برابر 24% و کمتر از سایر گونه هاست و در گونه t.per1 7/55% است که بیشترین می باشد و کاریوتیپ این گونه از تقارن بیشتری برخوردار است. دامنه تغییرات طول بازوی بلند در نمونه های تتراپلوئید )60=n2( کمتر می باشد، در مقابل تغییرات گونه های دیپلوئید بیشتر می باشد که به مرور زمان تغییر و تحولات بیشتری در آنها صورت گرفته است که از تکامل بیشتری برخوردار می باشند. تنوع ژنتیکی وسیعی درون جمعیتهای آویشن مورد مطالعه مشاهده گردید که حاکی از توانمندی بالای این گونه ها در پاسخ به روشهای مختلف بهنژادی است. با بررسی های فیتوشیمیایی روی گونه های آویشن مشخص شده است که این گونه ها دارای ساپونین هستند و میزان ساپونین در گونه t.kot1 بیشترین مقدار و اکثر گونه ها دارای تانن می باشند. بالاترین میزان تیمول به مقدار 85/56% مربوط به گونه t.pub2 است و بالاترین میزان کارواکرول به مقدار 52/84% در گونه t.kot2 مشاهده می گردد. بیشترین میزان ترکیب ژرانیول در گونه t.per1 به مقدار 64/17% مشاهده می گردد. استیپا ( stipa ) جز گراسهای علوفه ای چند ساله مناطق سردسیری است و یکی از جنس های مهم مرتعی است، که علاوه بر خوش خوراکی دارای میزان علوفه تولیدی بالا نیز می باشد. از این گیاه در صنایع تولید کاغذ استفاده فراوانی می شود و به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و اثرات متقابل ویژگیهای ریخت شناسی و عوامل محیطی برای انتخاب نمونه های مناسب جهت تشکیل دو رگه ها و همچنین به منظور صرفه جویی ارزی ، سه گونه از جنس استیپا و از هر گونه دو جمعیت مختلف انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. با بررسی های عمومی فیتوشیمیایی روی گونه استیپا مشخص شده است که این گونه فقط دارای ساپونین می باشد و نمونه s.h8 دارای بالاترین میزان ساپونین نسبت به سایر نمونه ها می باشد و این گونه از نظر وجود سایر ترکیبات شیمیایی مورد مطالعه منفی می باشد. عدد کروموزومی گونه های استیپا مورد بررسی قرار گرفته است و مشاهده شده است که گونه ها دیپلوئید هستند و اعداد کروموزومی , stipa capensis ,stipa hohenackeriana 36=n2 و عدد کروموزومی stipa barbata ، 44=n2 است.