الگوهای چینش اپیزودها(داستان در داستان)و پیوند آن با ساختار و محتوی در مثنوی مولوی

چکیده مولانا در شش جلد مثنوی در قالب چهارصد و یازده داستان به بیان عمده ترین موضوعات و اندیشه های مورد نظر خود پرداخته است. این داستان ها همچون حلقه های زنجیر به یکدیگر متّصل هستند، چنان که در دل هر داستان، داستانی دیگر می آورد. نام دیگر داستان در داستان اپیزود است. تعریف لغوی اپیزود چنین است: «داستانی است ضمن داستان که هدف از آوردن آن دادن تنوّع به داستان اصلی است. واقع? جالبی است که بر داستان افزوده می شود، اپیزود را می توان از متن اصلی جدا کرد و قصّه ای کوتاه از آن پرداخت. داستان در داستان از گون? داستان سرایی تمثیلی است. باید گفت: مولانا به شیو? داستان سرایی هندی از جمله کلیله دمنه و مقدم تر از آن پنجاتنتره توجّه داشته است. به هر صورت تاکنون در هیچ اثری به صورت مستقل به موضوع پیوندهای ساختاری و محتوایی داستان های مثنوی پرداخته نشده است. این پژوهش تحت عنوان « بررسی الگوی چینش اپیزودها و پیوند آن با ساختار و محتوا در مثنوی مولوی» در سه فصل انجام شده است. تلاش این پژوهش بر این است تا شناخت بهتری از مثنوی و شیوه-های داستان سرایی کهن به دست آوریم. پرسش پژوهش این بود که پیوند اپیزودها با ساختار و محتوای متن در مثنوی مولوی چگونه است؟ روش پژوهش به صورت توصیفی، تحلیلی بوده و کلّیّ? اطّلاعات موجود در پژوهش از لابه لای متن مثنوی به دست آمده است. پژوهشگر با توصیف و تحلیل داده ها به شرح یافته های خود پرداخته است. یافته ها نشان می دهند: مولانا شاعری با اطّلاعات وسیع از تمام علوم و پیشه های روزگار خویش است. در شیو? داستان سرایی او داستان ها درون یکدیگر سر بر می آورند به دین سبب برخی بر این باورند که مولانا داستان-هایی را به صورت ناقص رها کرده است. با توجّه به بررسی های این پژوهش، هم? داستان ها به پایان منطقی خود رسیده اند و داستان ناقصی در مثنوی دیده نمی شود. کاربرد اپیزود یا شگرد تعلیق آفرینی با آمدن داستانی در درون داستان دیگر به خوبی برای جلب توجّ? مخاطب و شرح اندیشه های پیچید? مولانا به کار گرفته شده است. تک بیت ها و ابیات فشرد? ماقبل داستان ها نیز از آشفتگی ساختار معنایی جلوگیری می کنند و پیوند ساختاری و معنایی اپیزودها را با متن تقویت می کنند. آن چه بسیار مهم است آن است که آنچه موجب بسط مطالب در مثنوی معنوی می شود، پیوند و مشابهت موضوعی درونمایه داستان ها است. بسامد پیوند و مشابهت موضوعی در بیان داستان هایی با درونمایه های مشترک و یا در پیوند با موضوع اصلی، اساسی در شکل گیری الگوی چینش اپیزودها در متن مثنوی است. واژه های کلیدی: مثنوی معنوی، جلال الدّین محمّد بلخی رومی، داستان در داستان، اپیزود.