برندگان و بازندگان فرار مغزها در کشورهای منطقۀ خاورمیانه با تأکید بر سرمایۀ انسانی

چند سالی است پدیدة فرار مغزها در کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه کشورهای منطقة خاورمیانه توجه اقتصاددانان را به خود جلب کرده است. براساس نظریه‌­های اقتصادی در زمینة تبعات اقتصادی فرار مغزها، دو دیدگاه سنتی و نوین وجود دارد. دیدگاه سنتی فرار مغزها را به‌عنوان کاهش مستقیم سرمایة انسانی در نظر می­گیرد، اما در دیدگاه نوین علاوه بر مواردی که در دیدگاه­های سنتی مد نظر بوده، آثار مثبت ناشی از فرار مغزها نیز در نظر گرفته شده است. شالودة اصلی بحث در اینجا بر نقش مثبت فرار مغزها در افزایش انگیزة کسب تحصیل در جامعه، انتقال دانش و تکنولوژی از طریق برگشت مهاجرت­های کوتاه­مدت، شکل­گیری آثار شبکه­ای مهاجرت و درآمد برگشتی به کشورهای مبدأ در مقابل اثر منفی فرار مغزها یعنی کاهش سرمایة انسانی کشور مبدأ متمرکز است. بنابراین، در این تحقیق به شفاف‌کردن علامت و اهمیت آثار فرار مغزها بر انباشت سرمایة انسانی و نیز قضاوت دربارة دیدگاه­های سنتی و نوین در متون نظری فرار مغزها در کشورهای منطقة خاورمیانه طی سال­های 1991 تا 2010 پرداخته شده است. نتیجة تحقیق نشان داد جریان فرار مغزها اثر مثبت بر انباشت سرمایة انسانی کشورهای مورد بررسی داشته است و در نرخ­های موجود فرار مغزها، 9 کشور از فرار مغزها منتفع و 5 کشور متضرر شده­اند. ضمن اینکه با توجه به متضررشدن ایران از فرار مغزها، پیشنهاد می­شود با ایجاد شرایط مطلوب برای نخبگان، ضریب ماندگاری آنان در کشور افزایش یابد.