تحلیل انتقادی کتاب‌های مبانی جامعه‌شناسی در ایران

در این مقاله، آموزش کتب مبانی جامعه‌شناسی از منظر معرفت‌شناسی علوم اجتماعی در ایران، در دوره 1377 تا پایان سال 1394 مورد مطالعه طولی(1) قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد کتب جامعه‌شناسی را از منظر تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر ساختارهای اجتماعی مورد تحلیل انتقادی قرار بدهد. به لحاظ نظری، از رویکرد ضرورت شیفت پارادایمی استفاده می‌شود چرا که این کتب کماکان به نیازهای رشته، پاسخ نمی‌دهند. به لحاظ روش‌شناسی نیز به این نکته اشاره می‌شود که به لحاظ تاریخی کتب مبانی جامعه‌شناسی پس از شکل‌گیری این علم، در چهار دورة متفاوت منتشر شده‌اند. بنابراین، تحلیل ما از این کتابها به عنوان واحد تحلیل نیز بر اساس این دوره‌ها استوار است. همچنین، نوعی تحلیل محتوای مضمونی و تحلیل روایی از کتابها ارائه خواهد شد. به عبارت دیگر، مضامین و شیوة روایی کتب مبانی به عنوان واحدهای مشاهده انتخاب شده‌اند. برخی نتایج نشان می‌دهند که با مقایسه تولیدات حوزه مبانی جامعه‌شناسی در طول 17 سال، می‌توان گفت که نوعی گسست معرفت شناسانه بین آموزش جامعه‌شناسی در ایران و کشورهای دیگر دیده می‌شود. این کتب قابل مقایسه با ضرورتهای اجتماعی در ایران نیستند. به نظر ما بخشی از این نقص معرفتی را باید در مبانی آموزش جامعه‌شناسی یعنی در کتب مبانی جامعه شناسی جستجو کرد. شاهد این ادعا بازتولید مطالب قدیمی است که هنوز در سال 1394 در کتب مبانی دیده می‌شود.