مطالعه کیفی ترجیحات بصری زیبایی‌شناسانه بناهای گنبددار از نگاه دانشجویان هنر و غیرهنر

بناهای گنبددار از‌جمله عناصر بصری مهم در چشم‌انداز عمومی شهرها محسوب می‌شوند. هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل مطلوبیت زیبایی‌شناختی مکعب یا هشت‌وجهی گنبدپوش از نگاه دانشجویان در دو گروه رشته‌های هنری و غیرهنری است و سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که چه عواملی در ترجیحات افراد برای فرم این بناها نقش دارد؟ داده‌های این پژوهش، با استفاده از روش طبقه‌بندی کیفیت بصری و همچنین مصاحبه نیمه‌‌ساختاریافته و با مشارکت 46 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تبریز و هنر اسلامی تبریز جمع‌آوری شد. برای تهیه محرک‌های بصری ابتدا 16 گنبدخانه شاخص از میان آرامگاه‌های تاریخی ایران انتخاب و فرم کلی آن‌ها بر اساس ساختار سه‌بخشی گنبد، ساقه و پایه، با استفاده از نرم‌افزار اتوکد شبیه‌سازی گردید. نمایه‌ها در دسته‌های چهارتایی به مشارکت‌کنندگان ارائه و خواسته شد تا پس از مرتب‌سازی در دو مرحله، دلایل ترجیح خود را برای بناهای برتر به ترتیب اولویت بیان نمایند. تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها با استفاده از روش کیفی تحلیل مضمون انجام شد. هشت مضمون اصلی و 27 مضمون فرعی استخراج و در قالب چهار مفهوم کلی شامل غنای بصری،‌ اندازه و تناسبات، سادگی و سبْک بنا (آشنایی و تازگی) طبقه‌بندی گردید. چندوجهی بودن پایه بنا یکی از مهم‌ترین عوامل شناسایی‌شده در مطلوبیت فرم بنای گنبددار بود که بر اساس نظرات ابرازشده موجب تنوع، گستردگی دید و القای حرکت پیرامونی می‌شود. همچنین متناسب بودن اجزا از نظر اندازه نقش مهمی در ترجیحات دانشجویان داشت. با این‌که سه انتخاب از چهار انتخابِ برتر بین دو گروه از دانشجویان مشترک بود، دانشجویان رشته‌های هنری به عوامل ‌سادگی و خلوص حجمی گرایش بیشتری نشان دادند و از سوی دیگر،‌ غنای بصری در ارتباط با ویژگی‌های ظرافت و پیچیدگی، بیشتر مورد ترجیح دانشجویان رشته‌های غیرهنری قرار گرفت. نتایج این تحقیق می‌تواند به متخصصان این حوزه در طراحی بناهای شاخص شهری از نظر پیش‌بینی عوامل ترجیحی کمک کند.