واکاوی پدیده‌ی شهر- منطقه والزامات مفهومی آن برای نواحی شهری ایران مطالعه موردی: منطقه کلان‌شهری مشهد

مشکلات پیش­روی کلان‌شهرها در چند­ دهه­ی اخیر و عدم توانایی مدیران شهری برای حل این مشکلات، توجه نظریه­پردازان را به مقیاسی فراتر از کلان‌شهرها یعنی سطح منطقه جلب نمود. از پدیده­های فضایی نوین جهانی در سطح منطقه، پدیدار شدن ساختاری است که به "شهر- منطقه" تعبیر شده ­است. مفهوم دقیق و روشن این پدیده همواره با ابهاماتی روبرو بوده­است. در این ارتباط، هدف این پژوهش واکاوی مفهوم شهر- منطقه و همچنین یافتن پاسخی برای این سؤال است که بنابر الزامات مفهوم شهر- منطقه‌ای می­توان این اصطلاح را برای مناطق کلان شهری ایران (منطقه کلان‌شهری مشهد) استفاده نمود یا خیر. بنابراین، برای انجام این مقایسه‌ی تطبیقی در ابتدا تعاریف مختلف شهر- منطقه و نقش­ها و عملکردهای آن بررسی گردید. در این گذار، سه مؤلفه­ی اصلی روابط عملکردی، روابط مدیریتی و رقابت­پذیری جهانی استخراج و جمع­بندی نظری شد. همچنین تبیین گردید که شهر- منطقه می­تواند تک­هسته­ای یا چندهسته­ای باشد که در هرحال به موازات تقسیمات تخصصی و چندگانه درونش، مجموعه‌ای همکنش و برخوردار از صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس است. بررسی تطبیقی این مؤلفه­ها با ویژگی­های نظام مدیریتی و برنامه­ریزی فضایی در منطقه­ی کلان‌شهری مشهد گویای آن است که تنها مؤلفه­ی روابط عملکردی برای این منطقه صدق می­کند. در واقع، از یک سو ویژگی یکپارچگی نهادی- حکومتی در منطقه­ی کلان‌شهری مشهد رعایت نشده است و از سوی دیگر با توجه به آنکه این منطقه از ظرفیت‌های لازم برای ورود به مباحث رقابت­پذیری جهانی برخوردار نیست لذا می­توان گفت که ویژگی­ رقابت­پذیری در سطح فرامنطقه­ای برای منطقه­ی کلان‌شهری مشهد صدق نمی­کند. از این­رو پیشنهاد می­شود به جای واژه­ی شهر- منطقه، از واژگانی همچون "مناطق کلان‌شهری" در ایران استفاده نمود.