گونه‌شناسی الگوی فضایی و پیشنهاد سناریوهای ممکن برای توسعۀ آتی نظام شهری در استان البرز

توزیع جمعیت، کارکردهای اقتصادی، جایگاه، و نقش شهرها در نظام شهری در تعامل با سایر شهرها در طول زمان دستخوش تحولات گوناگون می‌شود و تکامل می‏یابد. این تحولات در سازمانِ نظام شهری ایستا نیست و موضوعی وابسته به زمینه است. استان البرز تحولات بسیار سریعی را در نظام شهری پشت سر گذاشته است که موجب بروز عدم تعادل شدید در نظام شهریِ استان، تمرکز فزایندة جمعیتی و کارکردی در کلان‌شهر کرج نسبت به سایر شهرها، و به حاشیه رانده شدن سایر شهرها در نظام شهری شده است. گونه‏شناسی نظام شهری در استان البرز با هدف توصیف الگوی فضایی سازمان یافتن شهرها و تدوین سناریوهای ممکن برای الگوی فضایی آتی نظام شهری موضوع مقالة حاضر است. این هدف از طریق تحلیل الگوی فضایی ریخت‏شناسی و کارکردی شهرها و زمینه‏های مؤثر بر شکل‏گیری و تکوین نظام شهری و همچنین بررسی آینده‏های ممکن و قابل تصور برای نظام شهری تعقیب شده است. این پژوهش ماهیتی توصیفی دارد و متکی بر روش‏های کمّی ‌و تحلیل‏های فضایی با تأکید بر دو رویکرد ریخت‌شناسانه و کارکردی است. بر اساس مطالعة انجام‌شده، کریدور شرقی‌ـ غربی اصلی استان مهم‏ترین عامل مؤثر در استقرار شهرها در نظام شهریِ استان است. نظام شهری استان در آینده می‏تواند با سه الگوی فضایی توسعه یابد. این الگوها شامل الگوی توسعة کریدوری، توسعة چندمرکزی، و توسعة تک‌مرکزی هستند. به نظر می‏رسد در نظام شهری استان البرز، به‌رغم تمرکز فضایی جمعیت و اغلب کارکردهای استان در کلان‌شهر کرج، توانمندی­هاییبرای تحقق الگوی متوزان‏تر توسعه وجود دارد. گرایش به الگوی توسعة کریدوری پیرا  مون محور شرقی‌ـ غربی، که مبتنی بر ساختار طبیعی و زیرساختی و اقتصادی منطقه است، یکی از این گرایش‏هاست که می‏تواند ضمن ایجاد توازن جمعیتی و کارکردی در نظام شهری استان ‌شهرهای آن را به ‌سوی احراز نقش‏های اقتصادی متنوع هدایت کند.