خدابخش اسداللهی
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران
[ 1 ] - بررسی روابط معنایی وابسته های خاص عددی و معدود در اشعار بیدل دهلوی
در سطح فرم اشعار بیدل دهلوی، عناصر متعددی زبان را نامألوف کرده و منجر به هنجارگریزی شده است. «وابستههای خاص عددی» از مهمترین این عناصر است که دریافت معنی را نیز دشوار کرده است. وابستههای خاص عددی کلماتی هستند که در محور همنشینی زبان، هنگامی که با معدود رابطۀ معنایی برقرار میکنند، از هنجار عادی و متعارف زبان خارج میشوند. در زبان اشعار بیدل دهلوی، برجستهترین و نامدارترین شاعر سبک هندی، وا...
[ 2 ] - نقاب‌های سودمند و زیان‌بار در داستان سیاوش
کهن‌الگوی نقاب یا پرسونا در نظریة یونگ، صورتکی است که هر فرد در ارتباط با انتظارها و معیارهای اجتماعی، فرهنگی، سنتی و نیز برای پاسخ‌گویی به احتیاج‌های کهن‌الگویی درون خود، از آن بهره می‌گیرد. درواقع پرسونا نقشی است که اجتماع، انجام آن را از فرد انتظار دارد و به‌طورکلی هدف آن، تأثیرگذاری بر دیگران و پوشاندن طبیعت و ماهیت واقعی درونی شخص است. پرسونا در برابر شخصیت خصوصی فرد قرار دارد و درواقع شخص...
[ 3 ] - ترکیبات خاص اشعار صائب و بیدل بر اساس روابط نحوی و هستۀ معنایی ترکیب
صائب تبریزی و بیدل دهلوی از نامدارترین شاعران سبک هندی هستند که هر کدام به نوبۀ خود در شاخۀ ایرانی و هندیِ سبک هندی، شعر این دوره را متحوّل کردهاند. اکثر محققانی که در شعر بیدل به تحقیق و پژوهش پرداختهاند، ترکیبات خاص را به عنوان یکی از مهمترین عوامل غموض زبان در انحصار شعر بیدل دانسته و در نوع ساخت و معنی این نوع ترکیبات کمتر تأمل کردهاند. در اینجا با تکیه بر اشعار صائب و بیدل، ترکیبات خاص در...
[ 4 ] - اندیشه‌های عرفانی سنایی در بابِ دعا (با تکیه بر حدیقه الحقیقه)
عبادت، فطری و ذاتیِ انسان است. یکی از این عبادتها، دعا و نیایش است که هرکس ممکن است، نسبت بدان تلقّی و برداشتی متفاوت از دیگران داشته باشد؛ به همین جهت، دعا ممکن است عابدانه، زاهدانه یا عارفانه باشد. دعای عابدانه معمولاً با معامله‌گری و دعای زاهدانه با ترس و بیم همراه است؛ اما دعای عارفانه از آنجا که عاشقانه است، فی نفسه مطلوبیّت دارد و داعی با چنین نگرشی، دیگر منتظر برآورده شدنِ حاجت های خود؛ بخصوص...
[ 5 ] - شروط و مقدّمات سلوک از دیدگاه عین القضاه همدانی
سالکان طریقت، برای رسیدن به مقصود نهایی که همان برطرف شدن تعینات بشری است، باید مراحل مختلف سیر و سلوک را با موفّقیت طی نمایند. برای طی این مراحل پرخطر، مقدمات و شروطی لازم است که عین القضاه به آنها اشاره کرده است و مهمترین آنها عبارت است از: شکّ، درد طلب، سرمایه عشق، وجود پیر و.... وی که با شوقی وافر به ارشاد و هدایت مریدان نیز می پردازد، به سالکانِ طریق توصیه می کند: همه وجود خود را به پیر و شیخِ...
[ 6 ] - «اندیشه‌های عرفانی عین‌القضاه در موضوع عشق»
عشق از موضوعهای اساسی عرفان اسلامی و رکن رکین منظومه فکری عین القضاه است؛ از همین رو صوفیّه از وی با تعابیری از قبیل: شیخ العاشقین، سلطان العشّاق و ... یاد کرده اند. قاضی همدان عشق را مذهب مشترک بین خدا و انسان و طُرفه عالمی می داند که در آن دشمنیها به دوستیها بدل می شود؛ امّا هرکس طاقت آن را ندارد. همچنین وی عشق را کاملترین پیری می داند که در راه رسیدن به حق- تعالی- عاشقان راستین را راهبری می نمای...
[ 7 ] - بررسی مولفه‌ی سفر در اشعار اخوان ثالث
چکیده یکی از مؤلفههای مکتب رمانتیسم، سیاحت و سفر است. رمانتیک‌ها به سفر اهمیّت بسیاری می‌دادند و انواع سفر – جغرافیایی، تخیلی، نمادین و تاریخی- در آثارشان نمود و ظهور بسیاری داشت. از آنجا که روحیات شاعر رمانتیک با انزوای فردی و بیگانگی از محیط جامعه آمیخته است، بنابراین به رفتن از نقطه معلوم و عزم سفر به مکان نامعلوم - به خصوص شرق- تمایل داشت. مهدی اخوان ثالث یکی از شاعران برجستۀ مع...
[ 8 ] - بررسی چند حکایت از گلستان بر اساس نظریۀ زمانی ژنت
پژوهش پیش رو، به منظور بررسی نظریۀ «زمان روایی» ژنت و با رویکرد ارزیابی این نظریه در تعامل با حکایتهای گلستان، به بازخوانی حکایتهایی چند از آن پرداخته است. پیرامون مؤلفههای زمان رواییِ ژنت در گلستان، ناگزیر هستیم تا نظم گاهشمارانۀ طبیعی و منطقی را مجزا کرده و در بحث نظم و ترتیب زمانی، این دو را به طور جدا از هم بررسی کنیم. نیز پیرفتهای متفاوتی که در هر روایت پیش رو داشتیم، ما را بر آن داش...
[ 9 ] - سبک‌شناسی طنز حافظ
سبک طنزپردازی حافظ، برخاسته از محیط اجتماعی حاکم بر قرن هشتم است. حافظ، شاعر مصلحی است که به قصد مبارزه با کژی‌‌ها و نابسامانی‌‌ها، تیغ طنز خود را بر غدّۀ ریا فرود آورده است. از لحاظ سطح فکری، طنز انتقادی او درون‌‌گراست و به طنز اجتماعی، مذهبی، فلسفی و سیاسی تقسیم میشود؛ زبان انتقادی او عفیف، غیرمستقیم و آراسته به انواع صناعت و بلاغت ادبی است. سطح ادبی اشعار طنزآمیز او همچون محتوا، متعالی است....
[ 10 ] - کارکرد حروف ربط تبدیلی در جمله‌های مرکبِ دیوان حافظ
موضوع تحقیق حاضر، کارکرد حروف ربط تبدیلی در جمله‌های مرکب دیوان حافظ است. برای این کار، پس از مباحث مقدماتی در خصوص تعاریف و تقسیم‌‌بندی مربوط به حرف ربط تبدیلی و جمله‌ی مرکب، به چهار نوع تأویل و تبدیل حروف ربط تبدیلی اعم از مصدر اصلی، مصدر بدلی، صفت اصلی و صفت بدلی پرداخته شده است. شعر حافظ با حرکت به سوی مسائل علمی، عرفانی و فلسفی و استفاده از واژگانی متعدد با اراده‌ی معانی مجازی و ثانوی آن و...
[ 11 ] - بررسی استعاره مفهومی زندگی در اشعار فروغ فرخزاد
استعاره از جهت پویایی، تصویرآفرینی، ایجاز و گیرایی، بستر مناسبی برای نوآوری و خیالآفرینی در عرصه سخن به ویژه شعر است. اهمیت استعاره در شعر چنان است که سخنشناسان و نظریه‌پردازان برای آن جایگاه مستقلی قائل میشوند. استعاره از گذشته تا کنون از موضوعات مورد بحث بلاغت و صناعت ادبی بوده است با این تفاوت که در دوره معاصر با نگاهی نو به استعاره پرداخته میشود. یکی از مکاتبی که استعاره را فراتر از نگا...
[ 12 ] - پدیده مرگ در آثار سنایی
[ 13 ] - نمود عرفانی شخصیت‌‌ها و عناصر اسطوره‌‌ای در غزلیات شمس
در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت‌‌ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته‌‌اند، پرداخته‌‌ایم. البته علاوه بر شخصیت‌‌ها و نمادهای اسطوره‌‌ای ملی، شخصیت‌‌های اسطوره‌‌ای دینی و عرفانی نیز که مولانا آنها را در جهت بیان مفاهیم عرفانی آورده، مورد بررسی قرار گرفته‌‌اند. عناصر، موجودات و شخصیت‌‌های مورد بررسی در این مقاله عبارتند از رستم، زال، کیقباد، سهراب، ا...
[ 14 ] - بررسی ترکیبات ابهام‌‌زا در اشعار نظامی و بیدل
نظامی گنجوی و بیدل دهلوی، دو شاعر برجستۀ سدۀ ششم و دوازدهم هستند که به نوآوری مشهورند. در سطح زبان اشعار این دو شاعر، عناصر متعدد ابهام‌‌زا دیده میشود. یکی از مهمترین این عناصر، «ترکیبات ابهام‌‌زا»ست. ترکیبات ابهام‌‌زا، واژه‌‌های مرکبی هستند که از همنشینی دو یا سه تکواژ تشکیل میشوند و در محور افقی زبان به صورت یک واحد معنایی عمل میکنند. بیشتر پژوهشگران، ساخت ترکیبات ابهام‌‌زا و خاص را در...
[ 15 ] - تحلیل جلوه‌های رئالیسم در رمان شراب خام
فرق هنر با تاریخ در این است که هنرمند با گزینش و تأویل و گزارش خاصّ خود، بینظمیهای ظاهری واقعیّات را در طرحی معقول، محدود، سنجیده و منظّم عرضه می‌کند. شراب خام نوشتة اسماعیل فصیح یکی از رمان‌‌های مشهور رئالیستی است که گزیده‌هایی از مسائل تاریخی دهه‌های چهل و پنجاه شمسی موضوع آن است. این رمان با مؤلّفه‌های رئالیسم اجتماعی مطابقت زیادی دارد. در این نوشته، این رمان را از همین دیدگاه تحلیل ...
[ 16 ] - بررسی تداوم زمان در منظومۀ آرش کمانگیر
منظومۀ آرش کمانگیر، یکی از شاهکارهای برجسته در حوزۀ منظومه‌های روایی است. سیاوش کسرایی با به کارگیری شگردهای زمان روایی، اسطورۀ آرش را در حوزۀ ادب معاصر تا ابد زنده نگه داشت. این جستار با بررسی تداوم زمان در این منظومه و انواع شگردهای روایی در بخش تداوم که دربرگیرندۀ حذف، درنگ، چکیده و صحنه میشود، بر اساس نظریۀ ژرار ژنت پرداخته و در نهایت از داده‌های به دست آمده، نتیجه‌گیری شده است. در این منظ...
[ 17 ] - روایت شناسیِ منظومه ی نشانی از سپهری بر اساس دیدگاه ژنت
روایت‌شناسی از دیدگاه ساختارگرایان به مطالعه‌ی طبیعت، شکل و نقش روایت میپردازد و می‌کوشد توانایی و فهم متن روایت را نشان دهد. در نزد ژنت روایت‌شناسی عبارت است از مطالعه‌های روایت‌ها به مثابه‌ی بازنمایی لفظیِ حوادث و موقعیت‌هایی که در زمان نظم یافته است. طبق این تعریف، روایت‌شناسی بر ارتباطات ممکن میان داستان و متن روایی، به‌ویژه زمان، وجه و آوا میپردازد. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل شعر نش...
[ 18 ] - بررسی مولفه‌ی سفر در اشعار اخوان ثالث
چکیده یکی از مؤلفههای مکتب رمانتیسم، سیاحت و سفر است. رمانتیک‌ها به سفر اهمیّت بسیاری می‌دادند و انواع سفر – جغرافیایی، تخیلی، نمادین و تاریخی- در آثارشان نمود و ظهور بسیاری داشت. از آنجا که روحیات شاعر رمانتیک با انزوای فردی و بیگانگی از محیط جامعه آمیخته است، بنابراین به رفتن از نقطه معلوم و عزم سفر به مکان نامعلوم - به خصوص شرق- تمایل داشت. مهدی اخوان ثالث یکی از شاعران برجستۀ مع...
[ 19 ] - نمادپردازی در ادبیات دفاع مقدس (مطالعه‌ی موردی: ده داستان برگزیدۀ کودک)
نمادگرایی یکی از روش‌های کاربردی برای انتقال مفاهیم است و این شیوه در زمینۀ ارائۀ آموزش به کودکان نقش مهمی دارد؛ زیرا برای انتقال مفهومی به ذهن کودکان، نیازمند ساده‌سازی و تجسم‌بخشیدن به مفاهیم انتزاعی هستیم. استمداد از نمادها برای ارائۀ مضامین پایداری، در ادبیات کودک و مخصوصاً داستان‌های مورد بررسی، ازجمله اسم من پلاک است، سنگر چوبی، اسم من خاکریز است، من یک قاصدکم، آقای نویسنده و گرگ و بزغاله،...
[ 20 ] - بررسی تأثیرپذیری صفوة‌الصفا از رسالة قشیریه
صفوة‌الصفا از معتبرترین کتاب‌های عرفان و تصوف و یکی از اساسی‌ترین منابع در شرح حال شیخ صفی (650‑735 ق)، جدّ اعلای پادشاهان صفوی است. رسالة قشیریه نیز از کتاب‌های مهم تصوف است که در حلقه‌های درسی قرن هشتم به آن توجه می‌شد. تأثّر شیخ صفی در صفوة‌الصفا از رسالة قشیریه بیش از منابع دیگر بوده است؛ درواقع برخی از تفسیرهای شیخ صفی ب...
[ 21 ] - تحلیل نفثه المصدور از منظر نشانه شناسی فرهنگی
نشانه‌شناسی فرهنگی مفهومی است که در پی انتخاب عناصر فرهنگی به عنوان نخستین موضوعات مورد بررسی از سوی نشانهشناسان ایجاد شد. این دانش مدلهای ذهنی و مادیای را که برای درک فرهنگ خود و دیگری میسازیم بررسی مینماید؛ از این رو صرفاً با یک فرهنگ منفرد مواجه نیست، بلکه بیشتر با روابط میان فرهنگها درگیر است. بنابراین، از جمله کاربردهای این دانش، بررسی متونی است که به طور همزمان میزبان دو یا چند فرهنگ...
[ 22 ] - Significance of the Metaphor of the Lion in Categorizing Mystic Concepts in Mulavi (A Study of Existing Examples in Ghazals from Divan Kabir)
Sufi and mystic poets employ linguistic evidence, especially expressions regarding animals, to represent mystic concepts. In this study, to explore and clarify the meanings Mulana intended to convey as the field of destination, we will examine the linguistic expression “the Lion” as the field of origination in ghazals of Divan Kabir by using the conceptual theories of metaphor introduced by Geo...
[ 23 ] - نگاهی به باستانگرایی در شعر شاملو
چکیدهباستانگرایی از مهمترین ابزار آشنایی‌زدایی در کلام ادبی محسوب میشود. کاربرد زبان آرکائیک یا گریز شاعر از گونة زبان هنجار و به کارگیری ساخت زبانی گذشته که امروز در زبان معیار کاربردی ندارد، باستانگرایی نامیده میشود. این پژوهش بر آن است تا باستانگرایی را در شعر شاملو به روش توصیفی- تحلیلی مورد بحث و مداقّه قرار دهد. برای این منظور، پس از مباحث مقدماتی، مبحث اصلی در پنج مشخصۀ باستانگرایی آوای...
[ 24 ] - بررسی موسیقی بیرونی و کناری اشعار صباحی بیدگلی
تدوین فرهنگ تاریخی عروض شعر فارسی به نحوی که بتوان زمان آغاز به کار رفتن یک وزن و سپس میزان کاربرد آن در ادوار بعدی و تعیین بسامد و ترسیم فراز و نشیب موجود در تداول هریک از اوزان عروضی را به دقّت تمام تعیین کرد، امروزه خصوصاً با توجّه به وجود چاپ‌های منقّح از دواوین و منظومه‌های شعر فارسی، امری بسیار ضروری و مفید به نظر می‌رسد، خاصّه از آن جهت که جای چنین فرهنگی – البتّه با ویژگی‌های مذکور فوق – در ح...
[ 25 ] - تحلیل تطبیقی شعر فروغ فرخزاد و نیهیلیسم نیچه ای
نیچه پس از اعلام مرگ ارزشهای تعقّل مدارانه افلاطونی، ابتدا نیهیلیسم را به دو گونه اساسی منفعل و فعّال تقسیم و آنگاه راه آفرینش ابرانسان و تصدیق همه جانبه زندگی را گذر از نیهیلیسم منفعل به فعال میداند که در فلسفه او تقریباً معادل مراحل دگردیسیهای جان: شتر، شیر و کودک است. شعر فروغ، از سویی بازتاب احساس یا اندوه فلسفی اوست و از سوی دیگر، با داشتن ویژگی‌هایی چون: بازتاب ارزش و حیثیت حیاتِ عاطفی و حسّی ...
[ 26 ] - نشانه‌شناسی مجسمه‌های میادین شهر رشت
مجسمه‌سازی نوعی آفرینش هنری است که اندیشه و عقاید گوناگون معماران مرز و بوم خود را به ببنندگان القا می‌کند. خاستگاه این ایده‌ها به فرهنگ و ایدئولوژی مردمان آن سرزمین بر می‌گردد؛ از اینرو، برای دست‌یابی به این مفاهیم عمیق فرهنگی، باید به رمزگشایی مجسمه‌های نمادین پرداخت؛ لذا، برای معنادار کردن مضامین این تندیس‌ها ناگریز، باید از علم نشانه‌شناسی بهره برد؛ چرا که به‌واسطه این علم، م...
نویسندگان همکار