سید علی اصغر میرباقری فرد
دانشگاه اصفهان
[ 1 ] - رشیدالدّین میبدی؛ اهل حدیث یا اشعری؟
چکیدهرشیدالدین ابوالفضل میبدی عارف بنام سدة ششم، و صاحب تفسیر کشف الاسرار است. در مواردی مفاهیم و تعالیم عرفانی میبدی از آراء کلامی او متمایز است اما در بیشتر موارد اعتقادات میبدی با مفاهیم عرفانی او در هم آمیخته است. این آمیختگی و پیوند، و همچنین پراکندگی اعتقادات کلامی میبدی در سراسر متن کشف الاسرار موجب شده تا از یک سو، مذهب کلامی او در بررسی‌های گذرا آشکار نشود و از سوی دیگر دیدگاهها و مشرب...
[ 2 ] - واقعه و مقبل اصفهانی
دورۀ ادبی را که همزمان با روزگار صفوی در ایران رواج داشت، عدّه‌ای دورة انحطاط ادبی می‌دانند و گروهی برخلاف آنان معتقدند این دوره از دوره‌های پویا و پُررونق ادب فارسی است که علاوه بر تداوم سنّت‌های ادبی رایج در دوره‌های بعد، زمینۀ ظهور تجارب جدیدی فراهم آمد. در این مقاله، بی‌آنکه این دو دیدگاه ارزیابی شود، یکی از این تجربه‌های جدید به نام واقعه‌سرایی بررسی و تحلیل می‌شود. از شواهد و قرائن برمی‌آید...
[ 3 ] - آسیب‌شناسی مقاله‌های مثنوی‌پژوهی از نظر توجه به مشرب عرفانی مولوی
به سبب اهمیت مثنوی معنوی و بسیاریِ پژوهش‌های علمی، مقاله‌های گوناگون و پرشماری دربارۀ این اثر نوشته شده است. هریک از این مقاله‌ها از دیدگاهی ویژه می‌کوشند جنبه‌ای از جنبه‌های مثنوی را تحلیل و تبیین کنند. شمار بسیاری از این مقاله‌ها به شرح بیت یا ابیاتی از مثنوی، فهم متن آن و مطالعۀ تطبیقی مثنوی با آثار دیگر می‌پردازند. فهم مثنوی و شرح ابیات و تبیین منظومۀ فکری مولوی بدون شناخت دقیق و عمیق از سنت...
[ 4 ] - تکرار موجز (سبک شخصی احمد غزالی بر اساس رویکرد اشپیتزر)
در پژوهش‌های سبک شناسی، سبک را به دو گونه سبک شخصی و سبک عمومی (دوره‌ای) دسته بندی می‌کنند. در سبک شناسی عمومی، متون را با توجه به اشتراکاتی که سبک در یک دوره خاص دارد، بررسی می‌کنند. اما در سبک شخصی، ویژگیهای فردی و روانی نویسنده مورد توجه قرار می‌گیرد به طوریری که سبک نگارش هر نویسنده در پیوند با عواملی چون ذوق، سلیقه، جهان بینی، مقام علمی و اجتماعی او ارزیابی می‌شود. «لئو اشپیتزر» از سبک شنا...
[ 5 ] - سیر عرفانی قرب در متون عرفانی تا سده هفتم هجری
احوال عرفانی یکی از مباحث مهم و مشروح عرفان و تصوّف اسلامی، به شمار می‌آید. سالک در مسیر سلوک خود برای وصول به کمال، باید نفس را از هواهای نفسانی پاک کند، بدین منظور کسب مقامات عرفانی باعث صاف شدن اندرون سالک می‌گردد و در نتیجه او آمادگی و شایستگی کامل پیدا می‌کند تا احوال عرفانی بر او وارد شود. «قرب» یکی از مهم‌ترین احوال عرفانی است که علاوه بر جایگاه والای آن در قرآن کریم، از اهمیت و ارزش بسیا...
[ 6 ] - میوه ممنوعه در شعر معاصر (بیست شاعر برجسته از نیما به بعد)
داستانهای قرآن همواره دستمایه شاعران ادب فارسی در خلق مضامین و تصاویر ناب و زیبا بوده است. یکی از این داستانها قصه آدم و حوا و هبوط آنها از بهشت به دلیل خوردن میوه ممنوعه است. در شعر گذشته فارسی این میوه به تبعیت از اکثر تفاسیر اسلامی همواره گندم قلمداد شده است، در حالیکه شاعران معاصر گاه به پیروی از روایات اسلامی این میوه را گندم دانستهاند و گاه مطابق با تفاسیر تورات، آن را سیب یا درخت مع...
[ 7 ] - نقد و تحلیل تعاریف صوفی و تصوف
عرفان و تصوف اسلامی یکی از جریان‌های مهم فکری و فرهنگی است که از زمان پیدایش تاکنون تأثیرات فراوانی بر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی و زبان و ادبیات فارسی بر جای گذاشته است. از این جهت ضروری است تا ابعاد مختلف این طریقه فکری و عملی شناخته شود. یکی از راه‌های شناخت هدف، موضوع و غایت این طریقه و پی‌بردن به ابعاد تاریخی، محتوایی و سیر تحولات آن بررسی و تحلیل تعاریفی است که مشایخ این طریقه از صوفی، عارف، ت...
[ 8 ] - تحلیل و مقایسۀ فنا و بقا در سنت عرفانی اول و دوم
Annihilation of Self and Subsistence in God are of the most significant common themes in both first and second Islamic theosophical traditions, which have been investigated by two different approaches. The first theosophy believed that annihilation was cleansing from any evil deeds and subsistence was achieving good deeds. In this tradition, Human and God had two essences different from one ano...
[ 9 ] - بررسی نحوه تبویب فصوص الحکم ابن‌عربی
Fusus al-Hikam (translated as The Ringstones of Wisdoms) is presumed to be one of the most significant mystical works with specific characteristics. Even in the very first years of its publication, it motivated scholars to concentrate on it. One of the characteristics of this book is perceived to be its’ approach for classifying data in different chapters and entitling these chapters. Interpret...
[ 10 ] - بررسی تشبیهات حوزهای عشق در عبهرالعاشقین روزبهان بقلی
عبهرالعاشقین سرشار از صورخیال است. ذهن پویای روزبهان موجب شده است گاه سلسلهای از تشبیهات بههمپیوسته در این اثر مشاهده شود که در این مقاله با الهام از نظریة «استعارة مفهومی» در قالب طرحی با عنوان «تشبیه حوزهای» بررسی میشوند. در تشبیه حوزهای، عناصر و لوازم یک مجموعه در تطابق با عناصر و لوازم مجموعهای دیگر قرارمیگیرد؛ یعنی یک تشبیه به‌عنوان تشبیه اصلی در رأس است و تشبیهات دیگر که همان اج...
[ 11 ] - بررسی تأویل و سطوح مختلف آن در حدیقة سنایی
تأویل از ویژگیهای مشترک زبان قرآن و متون عرفانی است. در این مقاله با تمرکز بر تأویلات حدیقة سنایی، تقسیم‌بندی‌های متنوعی برای تأویل ارائه می‌گردد. تأویل‌های حدیقه را می‌توان در دو گروه کلی تأویل مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. همچنین این تأویل‌ها با توجه به اقتضای حال مخاطب، گوینده و متن به سه نوع مخاطب‌محور، گوینده‌محور و متن‌محور تقسیم می‌شود. در بررسی سطح باطنی تأویل‌های حدیقه می‌توان دریافت ...
[ 12 ] - مقایسة تطبیقی سیر کمالجویی در عرفان و روانشناسی یونگ
سلوک عرفانی یکی از شاخصترین طریقه‌هایی است که در آن، فرد آگاهانه در مسیر خودشناسی گام مینهد؛ مسیری که غایت آن از همان آغاز مشخص و منازل و مراحل آن کاملاً تبیین شده است. در این طریقه، سالک تحت تعلیم پیری راهدان و فرزانه، دشواری‌های راه را پشت سر میگذارد و در نهایت به توحید میرسد. از دیدگاهی کلی، سلوک عرفانی را می‌توان با «کهنالگوی فرایند فردیّت» یونگ به طور تطبیقی مطالعه و مقایسه کرد. البته ب...
[ 13 ] - تبیین رویکرد عرفای مسلمان نسبت به فرح و شادمانی با توجه به آیات و روایات
رویکرد عرفا به موضوع فرح، نشئت‌گرفته از آیات قرآن کریم و روایات است. در منابع دینی، فرح پسندیده توجه به مُنعم و سپاسگزاری از او و رضایت خداوند را درپی دارد؛ اما فرح مذموم و برخاسته از انگیزه‌های شهوانی موجب غفلت از مُنعم، سرمستی، غرور و ضلالت می‌شود. عرفا نیز بر همین اساس از دنیا و شادی‌های مذموم آن روی‌گردان شده و فرح به حق‌تعالی را بهترین مبنا برای شادمانی حقیقی و پایدار دانستهاند. آنان معتقدن...
[ 14 ] - عرفان عملی و نظری یا سنّت اوّل و دوم عرفانی؟ (تأمّلی در مبانی تصوّف و عرفان اسلامی)
در سده هفتم هجری تحوّلی بنیادی و عمیق در عرفان اسلامی پدید آمد. در اثر این تحوّل مبانی عرفانی دستخوش تغییر و دگرگونی شد، چندانکه سنّت تازه‌ای در عرفان اسلامی شکل گرفت و مرزبندی جدیدی در میان طریقه‌ها و مشرب‌های عرفانی به وجود آمد. عده‌ای از معاصران برای تبیین این تحوّل و شناخت ویژگیهای دو سنّت عرفانی پیش و بعد از سده هفتم هجری، عرفان اسلامی را به دو بخش عرفان عملی و عرفان نظری تقسیم کرده‌اند. در ا...
[ 15 ] - داستان انبیاء در کتاب مقدس و بازتاب آنها در اشعار حسین منزوی
چکیدهحسین منزوی (1325-1383) از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین غزلسرایان معاصر است که با خلاقیت و نوآوری خود، روح تازه‌ای در قالب غزل فارسی دمید و سبب تحول و اعتلای آن شد. از مشخصه‌های بارز غزل منزوی، بسامد بالای صنعت تلمیح و تنوع فراوان آن است که منزوی از آن در جهت خلق تصاویر بدیع و افزودن به زیبایی، ایجاز و عمق شعر استفاده کرده است. منزوی برای گریز از کاربرد تلمیحات تکراری، سعی می‌کند تلمیحات جدی...
[ 16 ] - نقش انشا در زبان عرفانی (بررسی و تحلیل نقش انشا در آثار فارسی عین‌القضات همدانی)
عارفان در بیان اندیشه‌ها، انتقال معانی و احوال خود از زبانی استفاده می‌کنند که آن را زبان عرفانی می‌نامند. زبان عرفانی از دیدگاه‌های مختلف قابل بررسی است و عناصر متعدّدی در شکل‌گیری آن نقش دارد. بلاغت از جمله عناصر موثر بر زبان عرفانی فارسی است. علم معانی با سنجش کلام، میزان اثر‌گذاری آن را بر مخاطبان تعیین می‌کند. موضوع علم معانی بررسی انواع جمله از جهت معانی ثانوی آن است و به مثابه‌ی ابزاری...
[ 19 ] - مقایسة تحلیلی دو ترجمة عوارف‌المعارف با توجه به تفاوت دیدگاه مترجمان
می‌توان گفت نوع مخاطبانِ یک اثر و بستری که نوشته در آن نشو و نما می‌یابد، تعیین‌کننده و پردازشگرِ محتوایی نو و دگرگونه از مفهومی واحد است و در متنی که به اقتضای حال خوانندگان پدید می‌آید، تأثیر خود را نشان می‌دهد. این مقاله با چنین رویکردی به عوارف‌المعارف و دو ترجمة آن از ابومنصور اسماعیل اصفهانی و عبدالرحمن بزغش شیرازی پرداخته است. پژوهشگران در این مقاله می‌کوشند چهار منظر جهان‌بینی مت...
نویسندگان همکار