هنر دورة قاجار از لحاظ محتوا و ماده، همچنین موضوع و نحوة اجرا دارای ویژگی‌های متمایز و منحصر به فردی است. یکی از محصولات هنری در خور تأمل عصر قاجار، کاشی‌نگاره‌های فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی کاخ‌ها و خانه‌های اعیان و اشراف است که استفاده از آن به‌ویژه در دورة ناصری اوج گرفت. این کاشی‌نگاره‌ها نمایانگر علایق و سلایق دوران خود هستند و از لحاظ نحوة پرداخت به مضامین و شیوة اجرا و بیان در نقشمایه‌ها ...

بررسی مسائل تاریخی و بومی سیستان، یعنی بخشی از جغرافیای تاریخی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی ایران به ویژه در تاریخ دوران معاصر حائز کمال اهمیت است؛ محوریت این مقاله بر نظریه ای استوار است که عامل اقتصادی و به تعبیر دقیق تر، مناسبات تولیدی جامعه را علت اصلی شکل نگرفتن مناسبات جدید اقتصادی و توسعه نیافتگی در ایران می داند. بر اساس نظریة شیوة تولید آسیایی، مناسبات سیاسی و اجتماعی جامعه عامل مهم توسع...

در دوران قاجار که مقارن بود با تحولات بزرگ فرهنگی و اجتماعی درایران از جمله انتقال علوم دقیقه از حوزه به مدرسه، به دانشمندی جامع بهنام میرزا ابوتراب برمی خوریم. وی به مسألة تثلیث زاویه پرداخته و در رسالةدر معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر، راهی نوین برای حل آن گشودهاست. مقالة حاضر درصدد روشن نمودن شرایط زندگی و شخصیت میرزاابوتراب و نیز معرفی رساله و تبیین راه حل اوست.

نظم و قاعده ورزی - به مثابه یکی از ارکان امور مدیریت و سازمان - در اساس مولود و محصول «قانون» به عنوان، مهم‌ترین محک سنجش امور و پدیده‌های جاری جوامع، و قانون باوری است. در جوامع اروپایی، وجود قوانین و رویه‌های حقوقی، حتی در دوره‌‌های تاریخی حاکمیت سلطنت مطلقه، موجد پدید آمدن و غلبة روح قانون‌مداری در اکثر جنبه‌‌های حیات زندگی و هم‌چنین در عرصة مطالعات و نظریه‌های علمی در حوزه‌های گوناگون و ازج...

دلایل توسعه‎نیافتگی ایران، در چند دهۀ اخیر ذهن مورّخان و عالمان سایر علوم را مشغول‎ کرده‎ و دورة قاجار، به‌سبب حیطۀ مشخص و حساسیت زمانی، بسیار مورد توجه بوده‎است. نکات اصلی این مقاله عبارتند از: نبود امنیت لازم برای تجمّع سرمایه ؛ خصلت ایرانیِ مغایر با فعالیت جمعی اقتصادی؛ نبود آمادگی‌های علمی و فنی برای کارخانه‌داری و نیز نبود راه‌های مواصلاتی به‌عنوان زیرساخت فعالیت اقتصادی در دورۀ قاجار. تجمّع س...

زرتشتیان، از اقلیت‌های دینی ایران، تا اواسط دورة قاجاریه مثل اغلب ساکنان ایران از داشتن سواد و مدرسه محروم بودند. آموزش و پرورش در میان زرتشتیان بیش‌تر آموزش مسائل دینی را شامل می‌شد. شکل‌گیری مدارس جدید از زمان ورود نخستین فرستادة پارسیان، «مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا»، عملی شد، او توانست در مدت حضورش در ایران مدارسی را برای کودکان زرتشتی تأسیس کند. بعد از او هم دیگر فرستادگان پارسی ازجمله کیخسر...

از اوایل دورة قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کم‏نظیری دربارة زنان ارائه دهند. زیبایی زنان ایرانی از نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است. بازتاب این زیبایی را در نقاشی‏های این دوره به‌وفور می‏بینیم. اما نکته‏ای که جلب توجه می‏کند تفاوت فاحش عکس‏های بازماندة زنان دورة قاجار با سفرنامه‏ها و نقاشی‏های این دوره است. آنچه در این پژوهش مطالعه شده، بررسی صحت سیمای زنان دورة قا...

اشیاء که در زندگی عادی مردم، مبتنی بر نوعی عقلانیت ابزاری هستند، گاه در زندگی روزمره، از جایگاه و کارکرد معمول خود فراتر رفته، کاربرد و جایگاه فرهنگی و مرتبط با جهان ماوراء پیدا می­کنند. قفل­ها از جملة اشیایی هستند که در فرهنگ ایرانی، با تأثیر از فرهنگ و اعتقادات اسلامی و به ویژه مذهب تشیع کارکرد اعتقادی یافته­اند. در این تحقیق که با هدف شناخت تأثیر ایدئولوژی و مذهب بر فرهنگ مادی دورة قاجار و ب...

بسیاری از شرح‌حال‌ها و سفرنامه‌های دورة قاجار، تغییراتی تدریجی را در فرهنگ زندگی خانواده‌های اعیانی تهران به ویژه از اواسط دورة ناصری گزارش داده‌اند. برخی از این تغییرات، تعریف نقش زن در خانواده را به تدریج تغییر داد. هدف این مقاله، بررسیِ چگونگیِ تغییرِ کالبد، تزییناتِ نقاشی و ساختارِ خانه بر‌اساس بازتعریفِ نقشِ زن در تهران دورة قاجار است. از آنجایی‌ که ملاحظة جایگاه زنان در بافت و زمینة دورة قاجار، ...

تذکره‌های فارسی از دیرباز یکی از مَراجع زندگی‌نامه‌ای و از منابع مهم ادبی، تاریخی و اجتماعی بوده‌اند. در پی تحولاتِ دورة قاجار در آستانة مشروطه، تطوّر و دگرگونی ویژه‌ای در گونه‌های ادبی مختلف ایجاد شد. در این پژوهش به فصلِ مهمی از تذکره‌های این دوره، یعنی ترجمة خودنوشت مؤلف، پرداخته شده است. تاکنون هیچ پژوهشی دربارة ترجمه‌های خودنوشت تذکره‌ها، انجام نشده است. در این جستار تراجمِ خودنوشت تذکره‌های دو...