یکی از خط‌هایی که پس از اسلام برای نگارش زبان فارسی از آن استفاده شده است خط عبری است که مانند خط‌های دیگر سامی برای ثبت زبان فارسی مناسب نیست. متون فارسیِ نوشته شده به چنین خطی فارسی ـ عبری یا فارسی ـ یهودی نامیده می‌شود. ساختار خط عبری که دارای نویسه‌های مشابه و چندآواست سبب ورود تصحیف و قرائتهای غلط به متون مُصَحَح فارسی ـ عبری شده است. در این مقاله تلاش شده است تعدادی از واژه­‌هایی که مصححان مت...

به اعتقاد مصححان متون، بسیاری از مشکلات تصحیح به دلیل وجود تصحیفات است. در اشعار عربی خاقانی نیز تصحیفات فراوانی دیده می‌شود که عیناً از نسخه‌های خطی به چاپ‌های دیوان وی راه یافته‌است و گاهی نیز بدخوانی کلمات توسط مصححان بر دامنه این تصحیفات افزوده‌است. هدف این مقاله، بررسی تصحیفات در اشعار عربی خاقانی و نشان دادن ضرورت توجه به این موضوع در تصحیح این اشعار است. یافتن شکل صحیح واژه‌ها بر اساس توج...

سید عبدالله شُبَّر در کتاب مصابیح الأنوار فی حل مشکلات الأخبار، با استفاده از راهکارهای گوناگون به شرح روایات مشکل و حلّ وجوه غامض آنها پرداخته است که از آن جمله می توان از بهره گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانۀ شروح گذشتگان نام برد. مؤلّف مصابیح الأنوار، علاوه بر این، به تأثیر عناصر تصحیف، ...

خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر پیش می‌آید خوانندۀ شعر او از مراجعۀ مکرّر به شرح‌ها و فرهنگ‌های لغت بی‌نیاز باشد. در گذر زمان و تحت­تأثیر عواملی مانند بروز جنگ‌ها، آشفتگی‌ها و دیگر حوادث روزگار، نسخه‌های خطّی اصیل دیوان خاقانی، کم...

از دیرباز قرآن پژوهان به مسئلۀ اختلاف قرائات عطف نظر کرده و با کاربرد شیوه های گوناگون برای سنجش قرائات مختلف و بازنمودن قرائات اصیل و پذیرفته از قرائات شاذ، کوشیده اند. آنان هر یک از رویکردی متفاوت به بحث نگریسته، و مکتبها و نظریه های مختلفی را در این باره پدید آورده اند. بسیاری از این رویکردها به دانش زبان شناسی نیز پیوند خورده اند. از همین رو، نمی توان دیدگاه برخی زبان شناسان کهن را که در حو...

هرچند «تموچین» به‌عنوان نام اصلی و اوّلیه چنگیزخان، بسیار مشهور است اما در منابع ایرانی قرن هفتم هجری/ سیزدهم میلادی، این نام به‌صورت‌های دیگری مانند تمرچی هم نوشته‌شده است. همچنین بعضی از منابع، این نام را برای قبیله‌ای که چنگیزخان از آن برخاسته، دانسته‌اند. در قدم اوّل ممکن است چنین به‌نظر آید که تفاوت ضبط نسخ از این نام به‌دلیل تصحیف یا کم‌اطّلاعی بوده امّا به‌نظر نگارنده، ضبط اسامی و نیز جمع آن...

سید عبدالله شُبَّر در کتاب مصابیح‌الأنوار فی حل مشکلات الأخبار، با استفاده از راهکارهای گوناگون به شرح روایات مشکل و حلّ وجوه غامض آنها پرداخته است که از آن جمله می‌توان از بهره‌گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‌های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانۀ شروح گذشتگان نام برد. مؤلّف مصابیح الأنوار، علاوه بر این، به تأثیر عناصر تصحیف، ...

در این مقاله، کاربردهای مشترک جفت و یوغ و تلفظ‌های متعدد و گونه‌گون آنها را در معانی دو و زوجیّت و در حوزه کشاورزی نشان داده‌ایم. اسناد بسیار از کاربردهای کهنِ دو واژه و گویش‌های کنونی، گواه آن است که این دو واژه در معنای دو و دوگانگی مشترک هستند و گاهی نیز به جای هم به کار می‌روند. در برخی موارد نیز در حوزه نام گذاری‌ها برای هر دو واژه یک تلفظ رایج است. فرایندهای تحول آوایی آنها نیز گواهی می‌کند...

حافظ شیرازی یکی از محبوب­ترین شاعران پارسی­زبان است. این محبوبیت در گرو زبدگی اشعار او و به اوج رساندن معنا و صورت در خلق شعر است. وی معانی بلند را از مبانی دینی و عرفانی و مضامین متعالی را از شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، عراقی، سعدی و دیگر شعرای بزرگ فارسی­زبان گرفته و در صورت­آرایی کسانی چون خاقانی را الگو قرار داده ­است و شعر را به پایگاهی رسانده­ که دستیابی بدان محال شده ­است. یکی از ویژ...